CZYNNIKI%20SZKODLIWE%20cz.1.ppt[1].pdf

CZYNNIKI SZKODLIWE

DLA ZDROWIA

Czynniki szkodliwe – wywołują określone efekty

biologiczne lub zdrowotne, które występują podczas

naraŜenia lub w okresie późniejszym, a takŜe

w następnych pokoleniach

Opracował:

mgr in Ŝ . Artur Bobrowski

Nara Ŝ enie (ekspozycja) jest to fizyczny kontakt

Ŝywego organizmu z czynnikiem chemicznym,

fizycznym lub biologicznym wyraŜony stęŜeniami

Podział czynników szkodliwych

Chemiczne

Fizyczne

Biologiczne

Klimatyczne

Substancje niebezpieczne oznaczane s ą

symbolem „R”

Efekt jest to kaŜda biologiczna zmiana

w organizmie, narządzie lub tkance, spowodowana

lub związana z naraŜeniem na czynniki szkodliwe

R26 – działa bardzo toksycznie w przypadku wchłonięcia

drogami oddechowymi

R27 - działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu ze

skórą

R45 – moŜe być przyczyną raka

R46 – moŜe powodować dziedziczne uszkodzenia genetyczne

R61 – moŜe działać szkodliwie na płód

Czynniki chemiczne

Szkodliwa substancja chemiczna (substancja toksyczna)

jest to substancja chemiczna powodująca szkodliwe efekty

w organizmach Ŝywych.

Przez substancj ę chemiczn ą nale Ŝ y rozumie ć

pierwiastki i zwi ą zki chemiczne oraz ich

mieszaniny, zarówno pochodzenia naturalnego,

jak i otrzymane w wyniku syntezy chemicznej

Efekty działania substancji chemicznych:

- miejscowe

- układowe

- odległe

Miejsca wyst ę powania w/w efektów :

- wchłaniania

- przemian

- kumulacji

- wydalania

- w narządach o szczególnej wraŜliwości

Toksyczno ść – zdolność do wywoływania uszkodzeńŜywych

organizmów

W zale Ŝ no ś ci od skutków wywołanych przez substancje toksyczne

rozró Ŝ nia si ę nast ę puj ą ce dawki:

Dawka nieskuteczna – ilość substancji chemicznej nie działająca na organizm testowy

Trucizna – substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub

wytworzona w organizmie powoduje zaburzenie jego funkcji lub śmierć

Dawka progowa – najmniejsza ilość substancji, która po wprowadzeniu do organizmu

wywołuje określony efekt biologiczny lub kliniczny u 5% organizmów testowych

Dawka jest to ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta

do organizmu określoną droga, warunkująca brak lub wystąpienie efektów

biologicznych, wyraŜonych odsetkiem organizmów odpowiadających na

te dawkę.

Medialna dawka skuteczna (ED 50 ) – (ED effektive dose) statystycznie obliczona

dawka substancji wywołująca określony skutek u 50% organizmów doświadczalnych

danej populacji w określonych warunkach

Bezwzgl ę dna dawka ś miertelna (LD 100 ) – (LD lethal dose) najmniejsza ilość

substancji powodująca śmierć 100% organizmów testowych

Dawka jest wyra Ŝ ona w jednostkach wagowych na mas ę lub powierzchni ę

ciała, niekiedy dodatkowo na dob ę

Medialna dawka ś miertelna (LD 50 ) – statystycznie obliczona na podstawie wyników

badań doświadczalnych ilość substancji chemicznej, która powoduje śmierć 50%

organizmów badanych po jej podaniu w określony sposób

St ęŜ enie ś miertelne (LC) – (LC lethal concentration) stęŜenie

potencjalnie toksycznej substancji chemicznej w medium

środowiskowym, powodujące śmierć organizmów Ŝywych w określonym

czasie po naraŜeniu

Najwy Ŝ sze dopuszczalne st ęŜ enie (NDS) – średnie waŜone, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 – godzinnego dobowego i 42 –

godzinnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres jego

aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego

stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń

St ęŜ enie ś miertelne medialne (LC 50 ) – statystycznie obliczone stęŜenie

substancji chemicznej w medium środowiskowym, powodujące śmierć

50% organizmów danej populacji w określonych warunkach

Najwy Ŝ sze dopuszczalne st ęŜ enie chwilowe (NDSCh) – wartośćśrednia,

która nie moŜe się utrzymywać dłuŜej niŜ 30 minut w czasie zmiany

roboczej.

St ęŜ enie progowe – najmniejsze stęŜenie lub dawka substancji

chemicznej powodująca zmiany czynności poszczególnych narządów lub

układów w organizmie, przekraczające fizjologiczne moŜliwości

adaptacyjne

Najwy Ŝ sze dopuszczalne st ęŜ enie progowe (NDSP) – ze względu na

zagroŜenie zdrowia lub Ŝycia pracownika nie moŜe być przekroczone

w środowisku pracy w Ŝadnym momencie.

Zatrucia

Reakcja organizmu na związki toksyczne

zaleŜy od:

Ostre – proces chorobowy wywołany przez substancję toksyczną

wchłoniętą do organizmu w dawce jednorazowej, charakteryzujący się na

ogół duŜą dynamiką objawów klinicznych

Wła ś ciwo ś ci fizykochemicznych substancji

Drogi wchłaniania

Wielko ś ci dawki

Podostre – szkodliwe zmiany w organizmie występujące w sposób

mniej gwałtowny po podaniu jednorazowej lub kilkakrotnej dawki

Okresu nara Ŝ enia

Płci

Przewlekłe – proces chorobowy powstający w warunkach

przewlekłego naraŜenia na substancję toksyczną

Wieku

Stanu zdrowia

Czynników zewn ę trznych tj. temperatura, wilgotno ść powietrza

Działanie toksyczne

Podział substancji ze względu na toksyczność w zaleŜności od medialnej

dawki lub stęŜenia śmiertelnego wg Dyrektywy

92/32/EWG z 30 kwietnia 1992 r.

• Niezale Ŝ ne – związki chemiczne wywołują róŜne efekty lub

wykazują róŜne mechanizmy działania

• Sumuj ą ce (addytywne) – wielkość efektów lub odpowiedzi

powodowanej przez dwa lub więcej związki chemiczne jest

ilościowo równa sumie efektów lub odpowiedzi spowodowanych

przez związki chemiczne podawane pojedynczo

• Synergiczne – następuje potęgowanie działania toksycznego

jednego związku chemicznego przez inny związek, jednocześnie

wprowadzony

• Antagonistyczne – następuje osłabienie działania substancji

toksycznej występującej w obecności innego związku toksycznego

Kategoria

LD50 doustnie

(szczur)

mg/kg

LD50 na skórę

(królik)

mg/kg

LC50

inhalacyjnie

(szczur)

mg/l (4h)

Silnie

toksyczne

0,25

Toksyczne

25 – 200

50 – 400

0,25 – 1

Szkodliwe

200 - 2000

400 - 2000

1 – 5

Postać występowania substancji

chemicznych

Wchłanianie (absorpcja) polega na wnikaniu substancji do

narządów, tkanek, komórek lub płynów ustrojowych w wyniki

transportu przez błony ustrojowe lub wprowadzenia w inny

sposób.

• Gazy

• Pary

• Ciecze

• Ciała stałe

Najwa Ŝ niejsze mechanizmy przenikania:

- dyfuzja bierna

- pinocytoza

Drogi wchłaniania substancji do

organizmu:

Wchłanianie w drogach oddechowych

zale Ŝ y od:

• Drogi oddechowe (inhalacyjnie)

• Skóra (dermalnie)

• Przewód pokarmowy

• Drog ą pozajelitow ą – do Ŝ yln ą , dootrzewnow ą ,

domi ęś niow ą , doskórn ą , podskórn ą , dordzeniow ą

• Przez jamy ciała – dospojówkowo, donosowo

- Rozpuszczalności substancji toksycznej w wodzie

- StęŜenia w powietrzu

- Wentylacji płuc

- Szybkości przemiany i wydalania szkodliwej substancji

- Stanu skupienia substancji

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: