Psychoedukacja grupowa dla osób z CHAD.pdf

Psychiatria Polska

2010, tom XLIV, numer 1

strony 89–100

Psychoedukacja grupowa w kompleksowym leczeniu

choroby afektywnej dwubiegunowej

– doświadczenia krakowskie

Group psychoeducation in the complex treatment of bipolar disorder

– Cracow experiences

Grzegorz Mączka 1 , Bartosz Grabski 1 , Józef Krzysztof Gierowski 2

Dominika Dudek 3

1 Oddział Kliniczny Kliniki Psychiatrii Dorosłych Szpitala Uniwersyteckiego UJ CM w Krakowie

Kierownik: prof. dr hab. n. med. A. Zięba

2 Zakład Psychologii Lekarskiej Katedry Psychiatrii UJ CM

Kierownik: prof. dr hab. n. hum. J. K. Gierowski

3 Klinika Psychiatrii Dorosłych Katedry Psychiatrii UJ CM

Kierownik: prof. dr hab. n. med. A. Zięba

Summary

Aim . To share our experience in introducing an original, structured group psychoeducational

programme entitled “Familiarizing bipolar disorder” into the integrated complex treatment

of bipolar disorder (BP).

Method . The programme is partially based on the Barcelona Bipolar Disorders Program

format and represents our proposal of a short, easily applied group psychoeducation. It con-

sists of 8 meetings, conducted by a psychiatrist and a psychologist who are both trained in

cognitive-behavioural therapy. Two groups of patients accomplished the programme so far.

We would like to present our conclusions and qualitative observations.

Results . The patients noticed a change in a philosophical view on the bipolar disorder

treatment (access to information, partnership between a doctor and a patient, appreciation of

psychological aspects of bipolar illness), which is embodied by the psychoeducational approach.

They welcomed our programme with enthusiasm and interest. Many questions were asked about

different aspects of bipolar disorder, especially concerning pharmacotherapy, genetic and legal

issues. Our participants assessed the number of sessions as optimal, but some of them insisted

on devoting one more meeting to interactively discuss pharmacotherapy of BP. The programme

revealed many other relevant issues concerning patients’ attitudes toward bipolar disorder like:

common presence of dysfunctional beliefs patients hold regarding their illness, unawareness of

importance of mood stabilizer serum level examination, insuficient knowledge on hypomania

or – in some cases – ignorance of a hypomania phenomenon. Moreover, patients appreciated the

fact that the psychoeducational programme helped them to diminish the sense of stigma, shame,

and the feeling of being different or worse. Finally we are amazingly impressed by the unsatisied

need existing in bipolar patients to share their fears, emotions and to be fully informed.

Grzegorz Mączka i wsp.

Conclusion . Our observations support the statement, that the psychoeducational approach to

BD is a crucial element of a complex treatment. It surely satisies patients needs for information

and may help to reformulate beliefs about their illness and its treatment. Further studies on the

effectiveness and mechanisms of psychoeducational interventions are needed.

Słowa klucze : choroba afektywna dwubiegunowa, psychoedukacja

Key words : bipolar disorder, psychoeducation

Wstęp

W ostatnich latach nastąpiła wyraźna zmiana w podejściu terapeutycznym do

choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD). Chociaż farmakoterapia wciąż stano-

wi zasadniczy i niezbędny element leczenia, trudno wyobrazić sobie prawidłowo, tj.

kompleksowo, przeprowadzoną terapię ChAD bez wprowadzenia oddziaływań psy-

choedukacyjnych. Podobnie jak trudno wyobrazić sobie skuteczne leczenie cukrzycy

bez zrozumienia przez pacjenta jej istoty, znaczenia codziennych iniekcji insuliny

i monitorowania poziomu cukru w surowicy. Dodatkowo, jak zauważają Colom i Lam,

poprzez psychoedukację respektujemy podstawowe prawo naszych pacjentów – prawo

do informacji o chorobie [1].

Szczegółowy przegląd badań nad psychoedukacją, wraz z prezentacją poszcze-

gólnych programów i analizą możliwych mechanizmów zmiany w procesie psycho-

edukacyjnym przedstawiliśmy w naszej publikacji w „Archives of Psychiatry and

Psychotherapy”, pt. The role of psychoeducation in the complex treatment of bipolar

disorder [2]. W niniejszej pracy pragniemy jedynie ponownie zwrócić uwagę na

program barceloński – najbardziej obszerny – którego skuteczność poddano ocenie

w dużym, randomizowanym i kontrolowanym badaniu (tabela 1). To właśnie na ana-

lizie wyników tego badania oraz doskonałej publikacji książkowej [3] szczegółowo

prezentującej wspomniany program oparliśmy naszą propozycję grupowej psychoe-

dukacji dla pacjentów z ChAD, z nadzieją, iż będzie ona kompromisem, praktycznie

realizowalnym w warunkach krajowych.

Tabela 1. Barceloński program psychoedukacyjny [3]

Sesje składające się na barceloński program psychoedukacyjny

Sesja 1. Wprowadzenie. Prezentacja grupy i obowiązujących w niej zasad

Wiedza o zaburzeniu

Sesja 2. Co to jest zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Sesja 3. Czynniki etiologiczne i wywołujące epizod

Sesja 4. Symptomy I: mania i hipomania

Sesja 5. Symptomy II: depresja i epizody mieszane

Sesja 6. Rozwój zaburzenia i rokowanie

Stosowanie się do zaleceń dotyczących leczenia

Sesja 7. Leczenie I: leki normotymiczne

Psychoedukacja w kompleksowym leczeniu ChAD

Sesja 8. Leczenie II: leki stosowane w terapii manii

Sesja 9. Leczenie III: leki przeciwdepresyjne

Sesja 10. Stężenie leków normotymicznych w surowicy

Sesja 11. Ciąża i poradnictwo genetyczne

Sesja 12. Psychofarmakologia a terapie alternatywne

Sesja 13. Ryzyko związane z przerwaniem leczenia

Unikanie nadużywania substancji psychoaktywnych

Sesja 14. Substancje psychoaktywne: ryzyko w zaburzeniach dwubiegunowych

Wczesne rozpoznawanie nowych epizodów

Sesja 15. Wczesne rozpoznawanie manii i hipomanii

Sesja 16. Wczesne rozpoznawanie epizodów depresyjnych i mieszanych

Sesja 17. Co robić, kiedy rozpozna się nowy epizod?

Regularność nawyków i radzenia sobie ze stresem

Sesja 18. Regularność nawyków

Sesja 19. Techniki kontroli stresu

Sesja 20. Strategie rozwiązywania problemów

Sesja 21. Zakończenie

Metoda

Doświadczenia krakowskie – idea programu

Naszemu programowi przyświeca idea zapożyczona z terapii opartej na wzajemnym

porozumieniu (concordance therapy) wywodzącej się z paradygmatu poznawczego.

Bazuje ona na założeniu, że człowiek, jako racjonalny konsument, podejmuje decyzje

mające dla niego sens [4]. Jeśli jest więc przekonany, że leki normotymiczne są szkodli-

we i mało skuteczne, że choroby nie da się ustabilizować, a do tego wymyślili ją lekarze,

jego motywacja do leczenia jest – ze zrozumiałych względów – ograniczona, co może

skutkować poważnymi trudnościami we współpracy terapeutycznej. Obraz choroby

u pacjentów dotkniętych ChAD często cechują podobne do wspomnianych dezadap-

tacyjne przekonania. Badacze hiszpańscy [3] mówią nawet o „dziesięciu paskudnych

kłamstwach na temat zaburzeń afektywnych dwubiegunowych” (tabela 2).

Grzegorz Mączka i wsp.

Tabela 2. Lista błędnych i dysfunkcjonalnych przekonań o ChAD

„Dziesięć paskudnych kłamstw na temat zaburzeń

afektywnych dwubiegunowych” [3]

1. Wymyślili ją lekarze

2. Jest zaburzeniem typowym dla krajów zachodnich

3. To choroba tego stulecia

4. Przydarza się tylko ludziom słabym

5. Jest schorzeniem zaraźliwym

6. Może być skutecznie leczona psychoanalizą i homeopatią

7. Jest darem od Boga

8. Chory sam ją spowodował

9. Można ją kontrolować bez stosowania leków

10 Czyni człowieka niesprawnym

W badaniu BEAM ( Bipolar Education Awareness Materials ), którego celem

było zwiększenie świadomości choroby pośród lekarzy i pacjentów, Morselli i Elgie

[5] ocenili za pomocą kwestionariusza obawy chorujących związane z leczeniem

ChAD (tabela 3). Poddając je analizie można zauważyć, że są one w znacznej mierze

spowodowane niedostatecznym poinformowaniem pacjentów lub błędną, dysfunk-

cjonalną wiedzą. Celem psychoedukacji powinno być zatem dostarczenie pacjentom

informacji wskazujących na to, że zaangażowanie w proces leczenia oraz poznanie

mechanizmów wpływających na obraz ChAD może być dla nich źródłem wymiernych

korzyści zdrowotnych. Mówiąc prościej – że leczenie oparte na modelu przymierza

terapeutycznego ma dla nich sens.

Tabela 3. Typowe obawy pacjentów związane z przyjmowaniem leków

Obawy pacjentów związane z przyjmowaniem leków

1. Czuję się zależny/a – 22,7%

2. Czuję się zniewolony/a, ograniczony/a – 9,9%

3. Trochę się boję – 9,5%

4. Strach przed długofalowymi efektami ubocznymi – 6,7%

5. Wstydzę się – 4,6%

6. Są niezdrowe – 4,0%

7. Efekty uboczne – 3,0%

8. Mój stan izyczny – 0,9%

9. Leczenie jest bezużyteczne – 0,8%

10. Leczenie nie jest potrzebne – 0,6%

11. Zajdę w ciążę – 0,4%

Psychoedukacja w kompleksowym leczeniu ChAD

Struktura programu i tematyka spotkań

Charakteryzując strukturę programu krakowskiego, warto nadmienić, że stworzone

dotychczas modele psychoedukacji cechuje znaczne zróżnicowanie w zakresie rozle-

głości podejmowanych przez nie zagadnień – od zaledwie 12-minutowego ilmu na

temat działania litu [6], poprzez modele składające się z kilku–kilkunastu spotkań, jak

np. trening rozpoznawania wczesnych objawów manii [7], po programy rozbudowane

w czasie i strukturze, jak wspominany wcześniej model barceloński [3]. Stosowany

przez nas program psychoedukacyjny „Oswajanie choroby afektywnej dwubiegunowej”

składa się z ośmiu 90-minutowych spotkań o charakterze wykładowo-warsztatowym.

Elementy wykładu są uzupełniane własnymi doświadczeniami pacjentów biorących

udział w programie, by podkreślić znaczenie indywidualnego obrazu choroby i umoż-

liwić interaktywność kontaktu. Na każdym spotkaniu uczestnicy otrzymują wydru-

kowane materiały informacyjne, zawierające prezentowane danego dnia zagadnienia.

Spotkania poprzedzone są zebraniem organizacyjnym szczegółowo zapoznającym

uczestników z celem programu oraz zasadami udziału w grupie. Dodatkowym celem

zebrania jest wzbudzenie motywacji do aktywnego uczestnictwa w programie. Zajęcia

prowadzą psycholog i psychiatra – psychoterapeuci poznawczo-behawioralni. W skład

grupy wchodzi przeciętnie od 10 do 15 pacjentów. Do tej pory poprowadziliśmy dwie

grupy psychoedukacyjne, do których zrekrutowaliśmy 26 uczestników. 16 z nich

ukończyło program. Trwa rekrutacja do trzeciej grupy, mamy nadzieję, że do końca

roku program ukończy około 30 pacjentów.

Dlaczego psychoedukacja grupowa?

Wybierając model grupowy kierowaliśmy się względami organizacyjnymi i badaw-

czymi. Taki tryb pracy umożliwia dotarcie z ofertą do większej liczby potrzebujących

w krótszym czasie. Mając na uwadze, że nasz program mógłby stać się modelową ofertą

psychoedukacji w ChAD w Polsce, charakter grupowy zdecydowanie zmniejszyłby

koszty takiego postępowania. Dodatkowo, antycypując wpływ takich czynników, jak

udzielanie sobie wzajemnego wsparcia, zmniejszanie poczucia napiętnowania i izolacji

oraz możliwość poszerzania kontaktów społecznych, tworzenia więzi przez naszych

pacjentów, uznaliśmy, że grupowy charakter zwiększy efektywność programu.

Dlaczego 8 sesji?

Wspomniani autorzy hiszpańscy [3] zaproponowali także skróconą wersję programu

psychoedukacyjnego (tabela 4). Zalecają ją w sytuacji występowania ograniczeń logi-

stycznych, takich jak brak odpowiedniej kadry czy pomieszczeń, aż po niestosowanie

się wielu pacjentów do rozkładu zajęć. Podkreślają przy tym, iż jej efektywność nie

została dotychczas udowodniona. Omawiając zagadnienie szczegółowo, za najpo-

ważniejsze wady pracy z długim programem uznają większe prawdopodobieństwo

porzucenia leczenia – do 25 % – oraz większe koszty leczenia. Do zalet zaliczają

bogactwo poruszanych treści, większe zaangażowanie pacjentów, spójność grupy

i możliwość modelowania zachowań i postaw oraz uważnego śledzenia przebiegu cho-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: