Lectio quinta decima (lekcja 15.) Łaciński bezokolicznik. Aci i Nci. Nominativus duplex.
Łaciński bezokolicznik – przypomnienie i uzupełnienie.
W łacinie jest 6 bezokoliczników (w trzech czasach – każdy w stronie czynnej i biernej):
czasu teraźniejszego (praes.):
Inf. praes. act.: -re
np. ama-re, vide-re, leg-e-re, audi-re
Inf. praes. pass.: -ri, w III kon -i
np. ama-ri, vide-ri, leg-i, audi-ri
czasu przeszłego (perf.):
Inf. perf. act.: -isse
np. amav-isse, vid-isse, leg-isse, audiv-isse
Inf. perf. pass.: participium perf. pass. i esse
np. amatus esse, amata esse, amatum esse, amati esse, amatae esse, amata esse,
w konstrukcji Aci: amatum esse, amatam esse, amatum esse, amatos esse, amatas esse, amata esse.
czasu przyszłego (fut.):
Inf. fut. act.: participium fut. act. i esse
np. amaturus esse, amatura esse, amaturum esse, amaturi esse, amaturae esse, amatura esse
w konstrukcji Aci: amaturum esse, amaturam esse, amaturum esse, amaturos esse, amaturas esse, amatura esse
Inf. fut. pass.: supinum i iri
np. amatum iri, visum iri, lectum iri, auditum iri
Accusativus cum infinitivo (Aci) jest to równoważnik zdania dopełnieniowego lub podmiotowego; składa się on z wyrażenia rzeczownikowego w bierniku (accusativus) oraz bezokolicznika (infinitivus). Konstrukcja ta powstała ze składni podwójnego biernika osoby i rzeczy.
Accusativus cum infinitivo występuje jako dopełnienie czasowników tzw. deklaratywnych oraz odpowiadających im treściowo wyrażeń. Są to:
czasowniki oznaczające czynność mówienia, pisania itd.: dico, scribo, refero, nuntio, nego, narro, affirmo, spondeo, respondeo, fateor, promitto, certiorem facio itp.
czasowniki wyrażające odczucia zmysłowe: sentio, audio, video, animadverto, patior itp.
czasowniki wyrażające myślenie, stany umysłu: cogito, censeo, puto, aestimo, memini, spero, scio, nescio, ignoro, credo itp.
czasowniki wyrażające wolę: volo, nolo, malo, iubeo, cupio, sino, veto itp.
czasowniki wyrażające stany ducha, uczucia: timeo, doleo, gaudeo, laetor, queror
Aci to odpowiednik polskiego zdania dopełnieniowego wprowadzonego przez spójnik że lub żeby. Accusativus odpowiada podmiotowi takiego zdania, infinitivus – orzeczeniu:
Video puerum sedere, dosł. Widzę chłopca siedzieć, oznacza Widzę, że chłopiec siedzi.
Volo puerum sedere, dosł. Chcę chłopca siedzieć, oznacza Chcę, żeby chłopiec siedział.
Dla konstrukcji Aci ważny jest czas bezokolicznika. Łacina ma sześć bezokoliczników: infinitivus perfecti activi i passivi, infinitivus praesentis activi i passivi oraz infinitivus futuri activi i passivi. Czas infinitiwu określa porę, kiedy dzieje się wyrażana przezeń czynność, ale nie jest to obiektywny punkt na osi czasu, a jedynie przeszłość, teraźniejszość lub przyszłość względem czasu, w jakim stoi główne orzeczenie zdania (verbum regens):
Video puerum ire - widzę, że chłopiec idzie = chłopiec idzie i ja go jednocześnie widzę
Vidi puerum ire - widziałem, że chłopiec idzie = chłopiec szedł i ja go wtedy widziałem
Videbo puerum ire - będę widział, że chłopiec idzie = chłopiec będzie szedł i ja go wtedy będę widział
Videbo puerum isse - będę widział, że chłopiec przeszedł = chłopiec przejdzie i ja to wtedy zobaczę
- czasownikach nieosobowych o znaczeniu zbliżonym czasowników deklaratywnych, np.: constat, patet, apparet, manifestum est, verum est, opus est, necesse est, aequum est, fas est, oportet, praestat, placet
- po deklaratywnych czasownikach nieosobowych użytych w formach złożonych strony biernej, np.: dictum est, traditum est
- po deklaratywnych czasownikach nieosobowych użytych z określeniami, np.: recte dicitur, dici potest
Nominativus cum infinitivo (Nci) jest to składnia podobna do składni Aci, jest to także równoważnik zdania dopełnieniowego, ale składa się z wyrażenia rzeczownikowego postawionego w mianowniku (nominativus) oraz bezokolicznika (infinitivus). Nci występuje po tych samych czasownikach deklaratywnych, co Aci, gdy stoją one w stronie biernej.
Homerum caecum fuisse dicunt. (Aci) = Homerus caecus fuisse dicitur. (Nci)
Iubeo puerum abire. (Aci) = Puer (a me) abire iubetur. (Nci)
Podwójny mianownik (Nominativus duplex) Jak Nci jest pewnym odpowiednikiem Aci po czasownikach w stronie biernej, tak i Nominativus duplex jest odpowiednikiem Accusativus duplex.
Mianownik może być przypadkiem podmiotu, np.: Charta non erubescit. - Papier się nie rumieni (wstydzi). Może też być przypadkiem dopełnienia, np.: Cognomen habuit Corvinus. - Miał na nazwisko Corvinus. Kiedy w zdaniu występuje zarówno podmiot, jak i dopełnienie w mianowniku, mówimy o mianowniku podwójnym. Występuje on:
- z czasownikami esse - być, fieri - stać się, manere - pozostać, vivĕre - żyć: Vesta dea est. - Westa jest boginią. Is vixi beatus. - On żył szczęśliwy. W przypadku, kiedy w zdaniu występuje sum, esse, fui (poza znaczeniem znajdować się), czasownik ten staje się łącznikiem orzeczenia imiennego. Orzecznik w języku łacińskim występuje zawsze w tym samym przypadku, co podmiot - stąd podwójny mianownik.
- z czasownikami w stronie biernej: appellare - nazywać, creare - czynić, eligĕre - wybierać, existimare - osądzać, habere - rozważać, putare - uważać (por. biernik podwójny!): Scipio Africanus appellatur. - Scypion jest nazywany Afrykańczykiem. Is nonnumquam stultus putatur. - Był niekiedy uważany za głupca.
Ćwiczenia:
1. Podkreśl w zdaniach Aci i przetłumacz:
a. Video te epistulam scribere.
b. Video te epistulam scripsisse.
c. Video te epistulam scripturum esse.
d. Video a te epistulam scribi.
e. Video a te epistulam scriptam esse.
f. Video a te epistulam scriptum iri.
g. Pater filio suo dixit se erravisse.
h. Pater filio suo dixit eum erravisse.
i. Scio eam epistulam a vobis scribi et mitti.
j. Thales, philosophus Graecus antiquus, docebat ex aqua constare omnia.
k. In mortali corpore immortalem animam esse philosophi Graeci docebant.
l. Germani antiqui, ut Caesar narrat, vinum ad se importari non sinebant.
...
japonka606