Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim
Janusz Sławiński
1. Historyczna analiza dzieła przypomina eleacki paradoks strzały: ten sam obiekt jawi się zależnie od punktu widzenia, bądź jako zamknięty świat, bądź jako zdarzenie w procesie historycznym.
Skupiając się na historyczności dzieła, oddalamy się od „mikrokosmosu” działa (i odwrotnie). Między jednym podejściem, a drugim zachodzić będzie kompromis, ale wykluczają się wzajemnie. Możliwe jest przechodzenie od jednego do drugiego, niemożliwa jest ich równoczesność.
2. Pojedynczy utwór – reprezentant pewnego systemu możliwości literackich.
3. Ciąg ewolucyjny odnosi się do nadrzędnej całości (tradycja literacka). W obrębie tej tezy dokonują się przesunięcia i zmiany.
4. Pojęcia procesu rozwojowego – korelatywne pojęcie struktury. Wszelka zmiana daje się tylko wtedy zidentyfikować,gdy potrafimy wskazać dwa różne stany skupienia tego samego układu, który zmieniając się, nie przestaje być sobą. Dwa istotne terminy łączące się w pojęciem procesu rozwojowego – synchronia i diachronia.
5. Proces historycznoliteracki przebiega w obszarze literackiej langue,ale o tyle tylko, o ile dzieje się równocześnie na poziomie indywidualnych paroles (wypowiedzi literackich).
6. Tradycja literacka – największy literacki kontekst dzieła, kluczowa kategoria poetyki historycznej. Wypowiedź literacka ( parole, dzieło) jest „użyciem” tradycji. Tradycja wpływa na pisarza, ale pisarz także wpływa na tradycję literacką. Tradycja nie jest czymś zewnętrznym. Gest pisania już jest tradycją.
7. Proces historycznoliteracki – zmiana w mowie. Sposób odczytywania dzieła. Ciąg przeobrażeń literatury w czasie historycznym.
Na proces ten składa się:
a) Ilościowy przyrost dzieł,
b) nieustanne kształtowanie się pewnych norm literackich (gatunkowych, językowych, tematycznych),
c) kształtowanie się ideologii,
d) jednostki procesu hist.: epoki,
e) przemiany w interpretacji, w lekturze, w odbiorze dzieł literackich,
f) czynniki zewnętrzne wpływające na literaturę.
Proces się ciągle zmienia, nie jest zamknięty.
8. Norma literacka – stanowi najbardziej elementarną jednostkę tradycji. Normy muszą
być elementami systemu(np. gatunkowy, stylistyczny), aby mogły współdziałać w
konkretnych zespołach.
9. Tradycja w każdym momencie jest równoczesnością (synchronią) wszystkich swoich przeszłych stanów, wszystkich minionych faz ewolucyjnych, przestrzenią, w której współżyją i nachodzą na siebie różne etapy i okresy rozwojowe. Ustawiczne tasowanie się warstw, nieprzerwana reorganizacja ich układu.
10. Synchronia – równoczesność porządek, teraz
Diachronia – przed i po (przeszłość oraz zapowiedź przyszłych stanów)
Np. Nowa Fala- synchronia
Skąd się wzięła – diachronia
11. Fenotyp – coś indywidualnego
Genotyp – nadrzędny; coś, co jest nam już dane
Np. fenotypu może być więcej w utworze, jeśli jest ten utwór nowatorski.
heaen