WOLNE ELEKCJE.doc

rok

okoliczności, uwagi

kandydaci (wybrani, data wyboru)

1573

brak ustalonej tradycji elekcji; kwestia zobowiązań króla (pacta conventa, artykuły henrykowskie); Jan Kostka ostatecznie popiera kandydaturę Walezego; wysunięcie kandydatury mało znanego szlachcica "Badury" jako odpowiedź na żądania szlachty, aby na tron wybrać "Piasta"; car Iwan Groźny popierany przez Litwę, lecz jego kandydatura upada ze względu na propozycję odłączenia Litwy od Korony i przyłączenia do Moskwy

·           królewicz francuski Henryk Walezy (11 V)

·           car Iwan IV Groźny

·           carewicz Fiodor I Iwanowicz

·           arcyksiążę Ernest Habsburg

·           król szwedzki Jan III Waza

·           książę Ferrary i Modeny, Alfons II d'Este

·           burgrabia praski Wilhelm z Rożmberku

·           Jan Kostka, prezes Komisji Morskiej

·           książę legnicki Henryk XI

·           sędzia bydgoski Wawrzyniec Słupski ("Badura")

1575

Jan Kostka i Andrzej Tęczyński wycofują się popierając Annę Jagiellonkę; cesarz Maksymilian ogłoszony królem przez prymasa Uchańskiego; Anna Jagiellonka zostaje obwołana królową Polski, a Stefan Batory zgadza się zostać jej mężem i zostaje poparty przez sejmiki; Iwan Groźny niezadowolony z wyniku elekcji deklaruje zbrojne poparcie dla cesarza Maksymiliana

·           cesarz Maksymilian II Habsburg (12 XII)

·           car Iwan IV Groźny

·           carewicz Fiodor I Iwanowicz

·           król szwedzki Jan III Waza

·           arcyksiążę Ernest Habsburg

·           arcyksiążę Ferdynand II Habsburg

·           wojewoda siedmiogrodzki Stefan Batory (15 XII)

·           książę Ferrary i Modeny, Alfons II d'Este

·           wojewoda sandomierski Jan Kostka

·           wojewoda bełski Andrzej Tęczyński

·           burgrabia praski Wilhelm z Rożmberku

·            

1587

Maksymilian Habsburg pokonany zbrojnie przez stronników Zygmunta Wazy (Jan Zamoyski wygrywa bitwę pod Byczyną, bierze do niewoli Maksymiliana i zmusza go do rezygnacji z pretensji do polskiego tronu)

·           królewicz szwedzki Zygmunt Waza (19 VIII)

·           car Fiodor I Iwanowicz

·           arcyksiążę Maksymilian Habsburg (22 VIII)

·           arcyksiążę Ferdynand II Habsburg

·           arcyksiążę Maciej II Habsburg

·           arcyksiążę Ernest Habsburg

1632

zgodna elekcja; brak większej opozycji

·           królewicz Władysław Waza (8 XI)

·           król szwedzki Gustaw II Adolf

1648

trudna sytuacja wewnętrzna, w związku z wybuchem powstania Chmielnickiego; Karol Ferdynand (popierany m.in. przez Jeremiego Wiśniowieckiego) rezygnuje na wieść o poparciu kandydatury Jan Kazimierza przez Bohdana Chmielnickiego

·           królewicz Jan Kazimierz Waza (22 XI)

·           królewicz Karol Ferdynand Waza

1669

zwycięstwo mało znanego "Piasta" zaskoczeniem dla podzielonej magnaterii; car i carewicz rezygnują wobec wrogiej postawy Turcji; odrzucenie kandydatury "Wielkiego Kondeusza" przez szlachtę po ujawnieniu, iż jest on wspierany przez silne stronnictwo magnaterii (z Janem Sobieskim i prymasem Prażmowskim na czele); niechętna postawa szlachty wobec zagranicznych kandydatur i machinacjom obcych dworów

·           Michał Korybut Wiśniowiecki (19 VI)

·           książę lotaryński Karol V Leopold

·           książę Ludwik II de Condé ("Wielki Kondeusz")

·           książę Henryk Juliusz de Condé d'Enghien

·           car Aleksy I Michajłowicz

·           carewicz Aleksy Aleksiejewicz

·           carewicz Fiodor III Aleksiejewicz

·           książę neuburski Filip Wilhelm

·           była królowa szwedzka Krystyna

·           Dymitr Wiśniowiecki

·           Aleksander Janusz Ostrogski-Zasławski

·           Aleksander Polanowski

·           chan krymski Aadil Girej

·           mnich włoski Barnabita

1674

po zwycięstwie pod Chocimiem nad Turkami przez hetmana Jana Sobieskiego; Jan Sobieski popierany przez Francję; "Wielki Kondeusz" wycofuje się i popiera Filipa Wilhelma Neuburskiego

·           marszałek i hetman wielki koronny Jan Sobieski (19 V)

·           książę lotaryński Karol V Leopold

·           książę neuburski Filip Młodszy

·           carewicz Fiodor III Aleksiejewicz

·           książę Ludwik II de Condé ("Wielki Kondeusz")

·           książę duński Jerzy

·           książę siedmiogrodzki Michał Apaffy

1697

elektor bawarski rezygnuje w wyniku tzn. ustaleń brukselskich z domem Habsburgów; energiczne działania Sasa, niemrawe Francuzów (fiasko desantu pod Gdańskiem)

·           Franciszek Ludwik de Bourbon, książę Conti (27 VI)

·           książę neuburski Karol Filip

·           elektor saski Fryderyk August I Wettin (27 VI)

·           książę Leopold Ludwik Lotaryński

·           książę Ludwik Badeński

·           Jakub Ludwik Sobieski

·           elektor bawarski Maksymilian II Emanuel

·           książę Livio Odeschalchi

1704

wybrany pod osłoną wojsk szwedzkich

·           Stanisław Leszczyński (2 VII)

1733

don Emanuel wycofuje się; obce wojska w kraju (Rosja popiera Wettina obawiając się Stanisława Leszczyńskiego - teścia króla Francji, Ludwika XV); konfederacje szlacheckie popierają różnych kandydatów

·           Stanisław Leszczyński (12 IX)

·           infant portugalski don Emanuel

·           elektor saski Fryderyk August II Wettin (5 X)

1764

elektor saski wysuwa swą kandydaturę w 1763 roku, ale pod koniec tego roku umiera; decydujący wpływ Rosji (Stanisław Poniatowski - królem na życzenie carycy Katarzyny II)

·           stolnik litewski Stanisław Poniatowki (6 IX)

·           książę Adam Kazimierz Czartoryski

·           Michał Kazimierz Ogiński

·           hetman wielki koronny Jan Klemens Branicki

·           elektor saski Fryderyk Chrystian Wettin