Zaburzenia lękowe u dzieci.pdf

Kluczem do zrozumienia wielu bardzo różnorodnych zaburzeń u dzieci jest lęk. Lęk jest emocją

powszechnie znaną i często doznawaną. Pojęcie to używane jest jednak używane zamiennie ze

słowem strach. Warto zatem sprecyzować oba terminy.

Strach jest emocją wrodzoną i zasadniczo towarzyszy ludziom przez całe życie. Jego natężenie

zmienia się w zależności od siły, rodzaju i znaczenie bodźca, który go wywołuje. Strach aktywizuje

się na skutek działania bodźca zewnętrznego lub bólu. Pełni funkcję ważnego sygnału

ostrzegawczego, mobilizuje do ucieczki lub ataku w sytuacji zagrożenia. Zawsze jest wywołany

zagrażającym czynnikiem.

Lęk natomiast jest procesem wewnętrznym, wzbudzanym na skutek wyobrażenia czy oczekiwania

zagrożenia. Jego funkcja przystosowawcza polega na jak najlepszej adaptacji do możliwości

wystąpienia zagrożenia. Może być związany z wcześniejszymi, negatywnymi doświadczeniami w

życiu dziecka. Mówimy wtedy o lęku odtwórczym, gdyż uwewnętrzniona została reakcja strachu,

wyzwolonego przez bodźce, których dziecko rzeczywiście doświadczyło. Możemy wyróżnić

ponadto lęk wytwórczy, który ma genezę w lękowych wyobrażeniach tj. wywołujące go osoby,

zdarzenia, przedmioty, obrazy istnieją tylko w wyobraźni dziecka.

Lęk dziecięcy może mieć źródło w niezaspokojonych potrzebach. Brak poczucia bezpieczeństwa,

miłości, bliskości może wywoływać bardzo silne emocje, w tym lęk i powodować zachowania,

mające na celu zmniejszenie odczuwanego niepokoju np. poprzez nieprzerwany kontakt z matką,

uniemożliwiający w skrajnej postaci prawidłowe funkcjonowanie.

Lęk przybiera wymiary patologiczne, gdy stale dominuje w zachowaniu dziecka i prowadzi do

powstania szeregu zaburzeń. Traci on wtedy swoje przystosowawcze znaczenie. Lęk staje się

objawem, a reakcje dziecka stają się nieadekwatne do bodźca. Dziecko przeżywa stan stałego

napięcia, zaburzenia wegetatywne przyczyniają się do złego samopoczucia. Lęk występuje w wielu

sferach i może wywoływać szereg niepokojących objawów.

W sferze somatycznej może powodować przyspieszenie oddechu, suchość w jamie ustnej lub

nadmierne ślinienie się, wzmożoną perystaltykę jelit, biegunkę, przyśpieszenie akcji serca,

zaczerwienie lub bladość powłok, rozszerzenie źrenic, wzmożona potliwość, wzmożone napięcie

mięśni. W sferze poznawczej mogą pojawić się luki w pamięci, charakterystyczne jest zapominanie,

trudności w koncentracji, chaos myśli. W sferze emocji pojawia się drażliwość, złość, płaczliwość,

lepkość emocjonalna. W sferze behawioralnej niepokój ruchowy lub zahamowanie ruchowe,

drżenie, problemy z mówieniem, stereotypie ruchowe, czynności nawykowe np.obgryzanie

paznokci.

Istotny jest fakt, że w wielu tych sytuacjach dziecko nie rozumie tego, co się z nim dzieje, gdyż

jego lęk jest nieuświadomiony. Dlatego bardzo często lęk u dzieci nie jest wyrażany wprost, nawet

u dzieci, które mają wgląd we własne problemy.

Lęk u dzieci może mieć postać napadową. Dziecko przeżywa wtedy subiektywny, paniczny

niepokój, ale dominujące są doznania somatyczne. Inną formą lęków są fobie, charakteryzujące się

obecnością nieracjonalnych lub nadmiernych obaw przed sytuacjami, przedmiotami, które

obiektywnie nie są niebezpieczne. Najczęściej też nie są prawdziwym, „wewnętrznym” źródłem

lęku. Osoby dotknięte tym zaburzeniem próbują za wszelką cenę uniknąć sytuacji budzących lęk.

Lęk leży u podstaw zaburzeń nerwicowych, które są patologicznymi strategiami radzenie sobie z

odczuwanym, długotrwałym, silnym napięciem. Silny lęk jest bardzo nieprzyjemnym doznaniem,

dlatego dzieci podejmują różne działania, zachowania, które mają zredukować negatywne odczucia.

Każde wypróbowane działanie, które nawet krótkotrwale obniży niepokój, może zostać utrwalone.

Radzenie sobie w trudnej sytuacji jest poszukiwaniem rozwiązania problemu lub stosowaniem

strategii skoncentrowanej na zmianie sposobu odczuwania lub zmianie sposobu postrzegania danej

sytuacji. Reakcje te utrwalają się i przyjmują formę stałego, sztywnego wzorca reagowania.

Najczęściej mówi się o następujących patologicznych strategiach:

• ucieczka w chorobę – początkowe reakcje fizjologiczne będące objawem lęku zostają

utrwalone, gdyż pozwalają uniknąć lękotwórczej sytuacji; oczywiście mechanizm ten nie

jest przez dzieci uświadamiany, utrwala się, bo w danej sytuacji redukuje lęk i w ten sposób

zostaje wzmocniony;

• nawyki ruchowe – dzieci w sytuacji napięcia często są pobudzone ruchowo, dlatego u

niektórych rozładowanie negatywnych emocji może nastąpić poprzez ruch, który okresowo

znosi napięcie; u dzieci często pojawia się obgryzanie paznokci, onanizowanie się,

wyrywanie włosów, ssanie palca; zachowanie takie może utrwalić się na zasadzie fiksacji,

naśladownictwa i wzmocnienia, próby krytyki takiego zachowania nie są skuteczne,

ponieważ podnoszą napięcie dziecka, uruchamiając mechanizm błędnego koła;

• maskowanie lęku – w tej strategii dzieci próbują sobie radzić uruchamiając reakcję

przeciwną do lęku np.: brawurą, błaznowaniem czy nieadekwatną do wieku powagą.

Zachowania takie mogą się utrwalić wzmocnione chwilową redukcją napięcia i uzyskaniem

aprobaty w środowisku;

• zmiana percepcji, czyli strategia poznawcza – dziecko próbuje zmienić sposób spostrzegania

sytuacji bądź siebie samego, mogą pojawić się konfabulacje: dziecko nie radząc sobie z

faktami tworzy swój „lepszy” świat; innym sposobem poradzenia sobie może być regres do

wcześniejszego okresu rozwojowego; podobnie metodą radzenia sobie z lękiem może być

myślenie magiczne, które utrwalone może doprowadzić do powstania natręctw, gdyż

dziecko łatwo utrwala wzorzec myślenia i działania, które znosi lęk i daje poczucie kontroli

nad sytuacją;

• ucieczka w wybrane zachowanie – dziecko szuka zachowania, które w danym momencie

obniży lęk: może to być uzależnienie od telewizji czy komputera, objadanie się bądź

powstrzymywanie się od jedzenia; koncentracja na danym zachowaniu uwalnia na jakiś czas

od lęku, ale prowadzi do coraz bardziej skomplikowanych zaburzeń, ponieważ dziecko

zaczyna stosować coraz więcej niekonstruktywnych sposobów radzenia sobie.

Nie każda sytuacja lękowa skutkuje objawami nerwicowymi. Ale każdy objaw lękowy jest

informacją o tym, że dziecko przeżywa coś trudnego. Często ta informacja nie jest przekazywana

wprost, dlatego każde zachowanie dziecka sygnalizujące niepokój, unikanie określonych sytuacji,

nasilone objawy wegetatywne - powinno zwracać uwagę i uruchamiać działania pomocowe.

Niestety nierzadko ma miejsce sytuacja, kiedy rodzic, opiekun, nauczyciel intensywnie poszukuje

pomocy dla dziecka „trudnego”, którego zachowanie jest widoczne i przeszkadzające w

codziennym życiu, w przedszkolu, w szkole. Dzieci ciche, wycofane, nadmiernie spokojne, nie

umiejące nawiązywać relacji z rówieśnikami, często same muszą zmagać się ze swoimi problemami

i nie mają szans na uzyskanie adekwatnej pomocy terapeutycznej, co rodzi niebezpieczeństwo

utrwalenia zaburzeń i powstania powikłań zespołu lękowego. Warto zatem poszukać porady i

możliwości leczenia dla swojego dziecka bądź ucznia.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: