Kokowski A. „Cień Światowita czyli pięć głosów w sprawie etnogenezy Słowian”
- Szymański W. „Posąg ze Zbrucza i jego otoczenie. Lata badań, lata wątpliwości” („Przegląd Archeologiczny”, t.44: 1996, s. 75 – 116);
- Szymański W. „Aktualny stan wiedzy o posągu ze Zbrucza i rejonie jego odkrycia”, [w:] „Z archeologii Ukrainy i Jury Ojcowskiej”, Ojców 2001, s. 265 – 300;
II. Mączyńska M., Bursche A., Kokowski A. „Zapomniana inskrypcja staropolska z germańskiego cmentarzyska Hagenow w Meklemburgii. Pierwsze ślady obecności Słowian na zachód od Odry.” [s.15 – 17]
W 1841 w Hagenow odkryto 2 groby szkieletowe z wyposażeniem, datowane na II w n.e. Na jednym z brązowych naczyń znajdowała się inskrypcja: ROBILI.SITA.
a) [my] robili sita (Prasłowianie !)
b) Tyberiusz Robilius Sitius – naczynie z jego warsztatu. Z koncepcją tą koresponduje wzmianka w archeologii niemieckiej jakoby inskrypcja brzmiała TI.ROBILI.SITA. Nie wiadomo dlaczego Kokowski najpierw uznaje to za fałszerstwo; kilka akapitów dalej stwierdza, że twórca był „z lekka zromanizowanym Słowianinem”.
Tekst powyższy został wysłany do mgr Jacka Andrzejewskiego, członka kolegium redakcyjnego „Wiadomości Archeologicznych”. Odpowiedź (Drogi Alku, s. 219 – 222):
- szanowny kolego, czym się tu podniecać, wszak wszyscy wiemy iż Prasłowianie już w Biskupinie byli i już oni za Odrą bywali;
- „w skład inwentarza grobowego wchodziły rondelek, cedzidło i sito” – czym różni się jedno od drugiego ?;
- „z których jedno zaopatrzone jest w stempel. Wspomniany stempel na uchwycie czerpaka, który stanowił komplet z sitem.” – czwarte naczynie w zestawie czy co ?;
- raz jest że stempel, raz że inskrypcja – ale te terminy wcale nie są tożsame;
- ROBILI.SITA – jest to czas przeszły, czyli już nie robią bo ich germańscy szefowie zadręczyli. Z drugiej strony jak ci szefowie kontrolowali jakość skoro taki stempel przeszedł – nasi w takim razie wcale nie popisali się wielką odwagą.
III. Parczewski M. „Praojczyzna Słowian w ujęciu źródłoznawczym” [s. 23 – 70]
W polskiej archeologii badającej m.in. proces etnogenezy Słowian istnieją 2 kierunki: łączenie źródeł pisanych z archeologicznymi (tzw. szkoła krakowska) oraz negująca znaczenie źródeł archeologicznych (np. S. Tabaczyński).
Podstawowe źródła historyczne dotyczące Słowian:
Jordanes „Getica” (1 poł. VI w n.e.): nad Wisłą zamieszkują Wenetowie, którzy na dwa odłamy się dzielą; zachodni to Sklawenowie, wschodni to Antowie (którzy sięgają aż do Dniepru);
Prokop z Cezarei przesunął wschodnią granicę Antów nad Morze Azowskie. Opisał też wędrówkę Herulów znad Dunaju ku Skandynawii w 512 r n.e. Ziemie polskie przeszli w kierunku równoleżnikowym wzdłuż północnej strony łuku Karpat. Nie natrafili tam na żadne ślady osadnictwa;
Grzegorz z Tours „Historia Francorum” – Awarowie podczas wyprawy w latach 566 – 567 nie natrafili po drodze na żadne pola uprawne czy osady, które mogli by złupić. Zgodzili się więc na zaniechanie wyprawy na Franków w zamian za żywność.
Cechy Słowian:
§ Nie zakładali osad powyżej 300 m n.p.m., preferowali obszary o urodzajnych glebach, blisko cieków wodnych i lasów. Osiedla otwarte z zabudową „gniazdami” po kilka chat. Chaty czworoboczne o boku 2,5 – 4,5, półziemianki o konstrukcji zrębowej lub słupowej, kryte strzechą. W narożniku po północnej stronie kamienny lub gliniany piec.
§ Prymitywna gospodarka rolnicza o charakterze samowystarczalnym (nikłe powiązania handlowe między oddalonymi osadami). Prymitywne kowalstwo i garncarstwo.
§ Umiłowanie wody (opis pseudo – Maurycego o Słowianach kryjących się pod wodą z rurkami trzcinowymi do oddychania).
§ Decyzje podejmują na wiecach, lecz stosują się do nich według własnego widzimisię. Łatwo ich skłócić, lecz mimo to cholernie trudno podbić.
§ Czcili boga piorunów, lecz sporo ofiar oddawali też nimfom.
§ Dwie krótkie włócznie + drewniana tarcza + łuk z zatrutymi strzałami + podwinięte portki (rzadko koszule, pancerzy brak). Znakomicie poruszali się wzdłuż i w poprzek rzek.
§ Podczas wojny tłukli wrogów pałkami i wsadzali na pal, jeńców brali w niewolę, choć po jakimś czasie albo odsyłali za okupem albo proponowali wstąpienie do wspólnoty.
§ Podczas pokoju bardzo gościnni.
§ Zwłoki palili i z ubogim wyposażeniem chowali do ziemi. Wdowy często same się dusiły. Po pogrzebie następowała pijatyka.
Ekspansja Słowian:
§ Lata 80’ te VI w. pierwsze trwałe osadnictwo słowiańskie na południe od Dunaju.
§ VII w. opanowanie Peloponezu.
§ 591 – gwardziści cesarscy koło Konstantynopola schwytali 3 Słowian. Wg Teofilakta Simokatty przybyli oni znad Bałtyku po trwającej 15 miesięcy wędrówce.
§ 631 – wg kroniki Fredegara Serbowie nadłabscy dołączyli do państwa Samona.
§ Wszędzie Słowianie asymilowali napotkaną ludność – oprócz Peloponezu, gdzie sami podlegli hellenizacji.
Ziemie zajmowane przez Słowian zajmowały wcześniej dwie grupy ludów: bogate i dobrze rozwinięte na zachodzie oraz prymitywne w strefie naddnieprzańskiej. Po upadku cesarstwa rzymskiego ludy z pierwszej grupy dosłownie znikły. Na obszarze naddnieprza ludy k. kijowskiej już w II w n.e. przejawiały szereg cech protosłowiańskich. Znalazły one kontynuację w ramach k. pieńkowskiej i k. kołczyn, z silnymi wpływami w k.praskiej. Potwierdzenie kolebki Słowian w ramach k. kijowskiej możliwe na podstawie „Geografa bawarskiego”. Podaje on jako lud macierzysty Słowian Zeriuani. Jeżeli założymy że Zeriuani = Siewierzanie to wszystko gra. Wg prof. M. Parczewskiego nie było Słowian między Wisłą a Odrą przed VI w n.e.
Stan dyskusji polskich archeologów na etnogenezą Słowian:
§ Leciejewicz twierdzi, że górne i środkowe dorzecze Dniepru jest zbyt zalesione i zabagnione aby być kolebką tak znaczącego ludu jak Słowianie. Parczewski dowodzi, że każdy spacer po Podlaskich bagnach daje ogrom znalezisk dowodzących bytności grup słowiańskich.
§ Negacjonizm (pojęcie wymyślone przez M.P.) – dotyczy tych badaczy, którzy zawiedzeni upadkiem teorii autochtonicznych negują możliwość rozwiązania zagadnienia etnogenezy Słowian.
§ Tabaczyński S. „Słowianie w Europie wczesnego średniowiecza”: kapitalna idea wspólnot komunikatywnych, choć autor nadto zminimalizował rolę źródeł pisanych.
§ P. Urbańczyk – ekspansję fizyczną Słowian poprzedzała ekspansja ich wzorca kulturowego, który przyciągał oddalone ludy właśnie przez swój prymitywizm.
IV. Mączyńska M. „O dwóch modelach kulturowych – późnorzymskim i wczesnośredniowiecznym” [s.71 – 83].
§ Ceramika z lubuskich stanowisk w Nowej Wsi i Żółwinie, choć podobna do późnorzymskiej wcale nie jest dowodem ciągłości kulturowej. Wskazuje ona raczej na zapożyczenia z naddunajskiego kręgu ceramiki późnoantycznej.
§ Proces akulturacji możliwy jest do prześledzenia w przypadku analizy grupy olsztyńskiej; po wyludnieniu ziem polskich w V w n.e. wydaje się ona być jedyną enklawą ludności germańskiej.
§ Ludność ze schyłku okresu rzymskiego była etnicznie zupełnie obca wczesnośredniowiecznej (Germanie – Słowianie).
V. Kokowski A. „Etnogeneza Słowian. Rzeczywistość badawcza – emocje – odbiór społeczny” [s. 88 – 170]
Analiza antropologiczna cmentarzysk z VII – XII w n.e. pozwoliła na uzyskanie danych dotyczących dynamiki rozwoju społeczności, struktury demograficznej, warunków środowiskowych itp. Na ich podstawie wysnuto wniosek, że najkorzystniejszym dla rozwoju Słowian matecznikiem powinny być ziemie na południowy – zachód od Karpat. A.K. uznał taką metodę badawczą za interesującą, lecz wymagającą wielu poprawek. Szczególnie skrytykował współpracę antropologów z archeologami – ci pierwsi zanadto wgłębiają się w szczegóły przez co dane podawane przez nich obarczone są nieścisłościami.
VI. Nowakowski W. „Telegraf bez drutu – powracający problem pochodzenia Słowian” [s.173 – 200].
Zjebał Malinowskiego i Mańczaka.
VII. Warchoł S. „Ślady pobytu drużyn gockich na obrzeżach i w tak zwanym centrum kolebki Słowian w świetle języka (Między I / II a IV / V w n.e.” [s. 203 – 218]
§ XII – X w p.n.e.: oderwanie się Prasłowian od wspólnoty Prabałtyjskiej.
§ Przejście głosek k, g, ch w č, š, ž oraz ai oi ei w ę i ą znamionuje odrębność Słowian względem wspólnoty praindoeuropejskiej oraz ich jednolitość kulturową – zmiany te utrzymały się na całym obszarze słowiańszczyzny do XII w n.e.
Wg S.W. Prasłowianie już w V w p.n.e. byli jednolitą wspólnotą etniczno – językową, zasiedlali też obszar między Dnieprem a środkową Wisłą. Już w II w p.n.e. przegonili Gotów z Kujaw i znad środkowej Warty. Goci, przez całe stulecia bici przez Słowian, w IV/V w n.e. podjęli wędrówkę w stronę Bugu. W dziejach kontaktów prasłowiańsko – gockich można wyróżnić dwa okresy: pierwszy pełen walk i drugi – po podjęciu przez Gotów wędrówki. Śladem pierwszego z nich jest słowo chąsa (z goc. Hansa = drużyna, oddział woskowy), oznaczające grabież, łupież. Zwraca uwagę niewielkie przesunięcie znaczenia pierwotnego słowa w kierunku uogólnienia. Słowo to wystąpiło tylko w grupach słowiańskich i uległo zanikowi w XII w. Z późniejszego, pokojowego okresu Słowianie zaczerpnęli od Gotów takie zwroty jak: chleb, chlew, kocioł czy kupja (= handel). Nazwy rzek Skrwa i Pełtew zdają się dowodzić nieco dłuższych nad nimi pobytów Gotów podczas ich wielkiej wędrówki na południe. Dowodem pobytu Gotów nad Bugiem między II a IV w n.e. mogą być używane tam imiona zwierząt hodowlanych, np. Czarna czy Biała; w innych rejonach nazwy te zyskały słowiańskie sufiksy: Czarnula, Bielicha itp. Okres pobytu Gotów nad Bugiem wiązał się z podziałem Słowian na grupę zachodnią i wschodnią. Na zachodzie utrzymały się grupy spółgłoskowe –dl, -hl (np. radło – na Rusi rało). Na wschodzie utrzymało się l epentetyczne (np. ruskie zieml’a, na zachodzie ziemia).
Toruń – wg. S.W. w owym miejscu doszło do pobicia drużyn gockich przez Prasłowian. Sama nazwa jest hybrydą gockiego Thor z prasłowiańskim sufiksem – uњ.
3 okresy prasłowiańszczyzny wg. N. Trubeckiego:
1. „Protoslave” (XIII – VI / V w p.n.e.) – silna więź z Prabałtami, ale wśród Prasłowian po literach r, k i u zachodzi przejście s w ch;
2. „Le slave commun” (V w p.n.e. – V / VI w n.e.) – przejście a w o oraz głosek k, g, ch w č, ž, š.;
3. „La periode de differentiation dialectale” (do końca XII w) – podział wspólnoty słowiańskiej;
3
chomik_ziuta