Jap_manga_wych_KUL.pdf

Małgorzata Wi ę czkowska, Japo ń ska manga zagro Ŝ eniem dla chrze ś cija ń skiego wychowania

Japo ń ska manga zagro Ŝ eniem dla chrze ś cija ń skiego wychowania

Rozwa Ŝ ania wst ę pne

Media elektroniczne w rewolucyjny sposób zmieniły Ŝycie współczesnego człowieka.

Stały się integralnym elementem środowiska wychowawczego młodego pokolenia. Obecnie

dzieci i młodzieŜ dorastają, rozwijają się i wrastają w kulturę swojego narodu, nie tylko w

otoczeniu rodziny, szkoły, grupy rówieśniczej, lecz równieŜ w otoczeniu mass mediów. Dla

wielu z nich media są oknem na świat, często jest to zasadniczy i jedyny sposób uczestnictwa

w kulturze. W ten sposób rozwój nowoczesnych technologii moŜe prowadzić do ograniczenia

wpływu wychowawczego rodziny, na rzecz nie zawsze korzystnych wpływów środków

masowego przekazu.

Nowe moŜliwości, jakimi dysponują media nasuwają pytania: o ich rolę i miejsce w

Ŝyciu rodzinnym, zwłaszcza w procesie wychowawczym, o szanse i perspektywy, ale teŜ, o

niebezpieczeństwa i zagroŜenia. Dzisiejsza młodzieŜ ma nieograniczone moŜliwości

zdobywania informacji i wiedzy, te moŜliwości są daleko większe niŜ moŜliwości w

dawniejszych czasach. Musimy jednak pamiętać o tym, Ŝe media mogą wyrządzić powaŜną

szkodę dzieciom i młodzieŜy, prezentując niewłaściwą, a nawet wypaczoną wizję Ŝycia,

rodziny czy moralności. Dlatego teŜ, w szczególny sposób rodzice, nauczyciele i

wychowawcy powinni wykazywać mądrość i rozeznanie w podejściu do mass mediów,

poniewaŜ ich decyzje mają wpływ na dzieci i młodzieŜ, za które ponoszą oni szczególną

odpowiedzialność. 1

O wpływie środków masowego przekazu na odbiorcę nie mamy juŜ wątpliwości,

potwierdziły to liczne badania naukowe wielu pedagogów i psychologów. 2 Media mają

wpływ na kształtowanie osobowości młodego człowieka, w duŜej mierze kształtują poglądy i

postawy przez podsuwanie określonej wiedzy o świecie oraz przez lansowanie określonych

wartości i wzorów zachowania.

Badania przeprowadzone wśród łódzkiej młodzieŜy gimnazjalnej na temat .:„Jak

sp ę dzacie czas wolny?”- wykazały, Ŝe media są waŜnym elementem Ŝycia młodego

pokolenia: 75% badanych odpowiedziało, Ŝe w wolnym czasie ogląda telewizje, gra w gry

komputerowe, korzysta z internetu; 38% słucha muzyki młodzieŜowej, 34% poświęca czas na

naukę, zajęcia dodatkowe i naukę języków obcych; 5 % chodzi na dyskotekę, 5% poświęca

ten czas na wyjście do teatru lub kina. 3

Jak widać z wyników obecność mass mediów w Ŝyciu dzieci i młodzieŜy nie jest

czymś bez znaczenia. Zawarta w nich treść ma duŜy wypływ na odbiorcę. Treści te są w

stanie oddziaływać na jego myśli, wolę, uczucia i wyobraźnię, przekształcają zakres ludzkich

doświadczeń, dzięki nim zmienia się jego wizja świata, a takŜe rozumienie samego człowieka.

Przy tym mass media są władne wpływać nie tylko na kształt osobowości pojedynczego

odbiorcy, lecz oddziaływać równieŜ w wymiarze społecznym, co wiąŜe je bezpośrednio z

zob. Braun-Gałkowska M., Ulfik I., Zabawa w zabijanie. Oddziaływanie przemocy prezentowanej w mediach

na psychik ę dzieci ., Warszawa 2000; Francuz P. (red.), Psychologiczne aspekty odbioru telewizji, t. I. i II Lublin

1999 i 2004 ; Izdebska J., Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagro Ŝ enia telewizji, Białystok

2001; Ejsmont M., Kosmala B ., Media, warto ś ci, wychowanie , Kraków 2005; Dyczewski L. red., Rodzina,

dziecko, media, Lublin 2005

3 Wyniki badań w posiadaniu autorki, przeprowadzone na grupie młodzieŜy z trzech gimnazjów (350 badanych)

w Łodzi. Badania przeprowadzono w 2002 r.

Wychowanie chrze ś cija ń skie. Mi ę dzy tradycj ą a współczesno ś ci ą , red. A. Rynio, Lublin 2007,s. 584-602

Media w rodzinie: ryzyko i bogactwo . Orędzie PapieŜa Jana Pawła II na XXXVIII Światowy Dzień Środków

Społecznego Przekazu 2004 r. http://jpii.niedziela.pl/dp.php?doc=dporedz04.xml (3 12 2005) ;

Małgorzata Wi ę czkowska, Japo ń ska manga zagro Ŝ eniem dla chrze ś cija ń skiego wychowania

problemem tzw. kultury masowej. 4 Dlatego warto przyjrzeć się z jakimi treściami obcują

dzieci i młodzieŜ.

W ciągu kilku ostatnich lat na naszym rynku wydawniczym pojawiło się wiele

nowych produktów medialnych, jednak wiele z nich, wywodzi się ze światopoglądu filozofii

orientalnej. MoŜe ono stanowić zagroŜenie dla wychowania chrześcijańskiego. Ogromną

popularność szczególnie wśród młodego pokolenia zdobyły japońskie kreskówki i komiksy,

które określa się zwrotami anime i manga. Temu gatunkowi będą poświęcone moje dalsze

rozwaŜania, jako Ŝe jest to zjawisko nowe i nie przez wszystkich zauwaŜalne. Bardzo często

rodzice, wychowawcy i nauczyciele podchodzą do treści zawartych w filmach i komiksach

bezkrytycznie, nie zdając sobie sprawy, jak zgubne dla wychowania dzieci i młodzieŜy mogą

być wartości i wzorce w nich preferowane.

Geneza mangi i anime

W tym miejscu naleŜy wyjaśnić terminy manga i anime. Źródeł mangi naleŜy szukać

wśród dzieł dawnych mnichów buddyjskich. Za jej ojca uwaŜa się Kakaju z Toba (1053-

1140), który pozostawił po sobie cykl malowideł o zwierzętach, będących satyrą na

zdemoralizowane społeczeństwo. Ostatecznie jednak za twórcę słowa manga uwaŜany jest

Hokusai (1760-1849), który uŜył go po raz pierwszy w 1814 roku, łącząc dwa słowa –„man” i

„ga”. Określenie to oznacza „niepohamowane, dynamiczne obrazy” 5 .

Manga to nic innego jak japoński komiks, który jest jedynym w swoim rodzaju stylem

rysowania komiksu na całym świecie. Tematyka, sposób kadrowania (niezwykle

dynamiczny), projekty postaci i przedmiotów, kolorystyka czyli klasyczna biel i czerń, oraz

zupełnie inny sposób czytania komiksów, od ostatniej strony natomiast obrazki śledzi się od

prawej do lewej strony i z góry na dół - to wszystko składa się na jej specyfikę.

Historycy mangi twierdzą, Ŝe do jej rozwoju przyczynili się Brytyjczycy, ze swoim

satyrycznym magazynem „Punch”, który juŜ w 1862 roku zaistniał w japońskiej wersji.

Manga we współczesnym pojęciu tego słowa powstała w latach dwudziestych. Stare

wpływy widoczne są do dzisiaj, choćby w swobodnym - traktowaniu kadrów i układu strony.

Rozwój komiksowy rozpoczął się na dobre w latach pięćdziesiątych. Nie bez wpływu na

mangę był równieŜ komiks amerykański i europejski – stąd właśnie manga zaczerpnęła

charakterystyczne dla siebie dymki z tekstami. Za twórcę współczesnej mangi, filmu

animowanego i fantastyki uwaŜa się Osamu Tezuka.

To on był twórcą komiksów, które poruszały kaŜdą tematykę, jaką tylko moŜna sobie

wyobrazić - science fiction, przygodę, akcję, romans, horror, dramaty dla dorosłych. W ten

sposób stworzył nową grupę odbiorców, która obejmowała kaŜdą moŜliwą grupę wiekową. W

1963 roku, kiedy to Tezuka był juŜ artystą komiksowym, postanowił wkroczyć na pole

animacji. Stał się pionierem japońskiej animacji, tworząc czarno-biały serial rysunkowy,

zatytułowany „Tetsuwan Atom ”, znany na zachodzie pod tytułem „ Astro Boy”. Warto w tym

momencie wspomnieć, Ŝe Osamu Tezuka w latach 60-tych XX wieku był pracownikiem

wytwórni Walta Disneya. Tam przyswajał sobie najnowsze trendy i techniki w sztuce

rysowania komiksu. Japońska sztuka rysowania komiksu i tworzenia filmu anime jest

odmienna od szkoły europejskiej i amerykańskiej, jest w niej wiele elementów

starojapońskich.

Gondek A., O j ę zyku telewizji , s.81, w: Gondek P. red., Media w kulturze , Lublin 2000

5 Leksykon mangi i anime, s. 24 ; w Kompendium Kawaii 1/1999; Ablerowa Z., O sztuce Japonii , Warszawa

1983, s. 5,137-139 n.

Wychowanie chrze ś cija ń skie. Mi ę dzy tradycj ą a współczesno ś ci ą , red. A. Rynio, Lublin 2007,s. 584-602

Małgorzata Wi ę czkowska, Japo ń ska manga zagro Ŝ eniem dla chrze ś cija ń skiego wychowania

To Osamu Tezuka wprowadził bardzo charakterystyczny sposób przedstawiania

postaci. Jego pomysłem była drobna twarz, wielkie oczy, zadarte noski oraz wyeksponowane

atrybuty płci pięknej, dziewczęta są ubrane bardzo często w wyzywające kostiumy,

kontrastujące z dziecięcymi rysami twarzy. Jest to jedna z najłatwiej rozpoznawalnych

konwencji mangi. 6

Osamu Tezuka zwany "japońskim Disneyem" lub "bogiem mangi", stał się twórca

japońskiej animacji. Tworzenie animacji przyczyniło się do duŜych zysków finansowych,

poniewaŜ była tańsza, a prócz tego stwarzała nowe moŜliwości, niedostępne dla filmu

fabularnego. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych do mangowego atelier

wkroczyły komputery. Współczesne mangi publikowane są od razu w trzech podstawowych

formach: jako strona internetowa, CD-ROM i tradycyjny komiks. 7

Warto tutaj równieŜ wspomnieć o istnieniu róŜnych odmian mangi np.: shonen manga

– przeznaczona jest dla najmłodszych dzieci. Często postacie z tej grupy dorastają wraz z

czytelnikami i mają podobne problemy. Tutaj właśnie moŜna odnaleźć tak popularną,

zarówno u nas jak i na całym świecie, Sailor Moon – znaną u nas jako „Czarodziejka z

Ksi ęŜ yca”. Manga w stylu shonen dla chłopców jest nastawiona na sceny z akcją np .:

„Dragon Ball”, „Pokemon” . Shojo manga skierowana jest tylko do dziewcząt, gdzie

bohaterką prawie zawsze jest dziewczyna, często biedna sierota, walcząca o przetrwanie w

okrutnej rzeczywistości. Kolejny rodzaj to bishonen manga - są to komiksy, których boha-

terzy to smukli, długowłosi i zniewieściali chłopcy. Gatunek ten skierowany jest przede

wszystkim do dziewcząt w wieku 12 lat, komiksy te przedstawiają historie w mniej lub

bardziej bezpośredni sposób przedstawiające chłopięce związki homoseksualne. Dla uczących

się i mających szkolne kłopoty stworzono specjalne - gakuen mono manga, zaś dla

miłośników sportu – spocon manga. PowaŜniejszą mangę reprezentuje jidaigeki – komiks

historyczny, popularny zarówno wśród starszych, jak młodszych. Jako ciekawostkę moŜna

dodać, Ŝe pojawił się w tej serii akcent polski. Dotyczy on tytułu „ AŜ do nieba”, autorstwa

Rjoko Ikedy. Poświęcony został historii Polski za czasów rozbiorów. Szczerze mówiąc z

prawdziwą historią ma on niewiele wspólnego. Ta czarno-biała, trzytomowa seria opowiada

o księciu Józefie Poniatowskim, jego tragicznych losach, a przede wszystkim ekscytujących

romansach, na tle kilku historycznych wydarzeń . 8 Odmian mangi jest jeszcze więcej, są one

dla kaŜdej grupy wiekowej, społecznej i zawodowej. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe komiksy

skierowana są nie tylko do dzieci, ale równieŜ i do dorosłych.

Termin anime oznacza japoński film rysunkowy. Powstaje on bardzo często na

podstawie mangi i obecnie jest bardzo popularny na świecie. Znajduje odbiorców na trzech

rynkach: telewizyjnym - np. wieloodcinkowe seriale ( Czarodziejka z Ksi ęŜ yca, Dragon Ball,

Wojownicy zodiaku, Pokemon, Kapitan Jastrz ą b); wideo z nośnikami cyfrowymi(patrz

wyŜej); kinowy wysokobudŜetowy – ( Ksi ęŜ niczka Mononoke, Pokemon, Dragon Ball).

Japońskie produkcje posiadają w Polsce wielu sympatyków, mówi się wręcz o

tworzeniu się subkultury fanów mangi i anime. Zwolennicy tego gatunku uwaŜają anime,

powstałą na bazie mangi za fenomen na skale światową. Twierdzą, Ŝe jest to jednocześnie

produkcja masowa, ale i niepowtarzalna sztuka, popkultura i historia, kicz i dzieło,

rzeczywistość i fantazja jednocześnie. Produkty medialne tego typu mogą rzeczywiście

zaskakiwać i przyciągać widza swoją róŜnorodnością, rysunkiem i akcją.

Propagatorzy tego gatunku podkreślają, Ŝe w przeciwieństwie do produkcji w stylu

amerykańskim, postacie tworzone w mandze i anime są pełniejsze i bez względu na to czy są

Historia mangi , s.14 n. ; w Kompendium Kawaii 1/1999

7 Historia mangi , s. 16-19

Leśniak A., Zagro Ŝ enia polskiej rodziny , Lublin 1999, s.16

Wychowanie chrze ś cija ń skie. Mi ę dzy tradycj ą a współczesno ś ci ą , red. A. Rynio, Lublin 2007,s. 584-602

Małgorzata Wi ę czkowska, Japo ń ska manga zagro Ŝ eniem dla chrze ś cija ń skiego wychowania

pozytywne, czy negatywne, mają swoistą osobowość. KaŜda z postacie jest tak pomyślana,

aby była mieszanką sprzeczności. I rzeczywiście, w porównaniu z amerykańskim

scenariuszem, gdzie praktycznie od razu wiadomo, kto jest zły, a kto dobry i jakie będzie

zakończenie, manga jest nieprzewidywalna, w niej wszystko zdarzyć się moŜe. 9

Czym w takim razie jest manga? Na to pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Poprzez

mangę wkraczamy w świat stworzony przez inną odmienną kulturę. Dla europejskiej kultury i

tradycji stanowi ona zjawisko całkiem nowe i obce. Manga jest czymś magicznym,

kultowym, oferuje ogromną ilość wątków, postaci, których przesłanie by dobrze zrozumieć,

trzeba znać kulturę Japonii. Przede wszystkim jednak trzeba zapoznać się ze shintoizmem,

który nad mangą sprawuje duchową pieczę. Manga wprowadza młodego człowieka w kulturę

i filozofię wschodu. 10 Takie oddziaływanie niezauwaŜalnie zmienia sposób myślenia i

działanie odbiorców, prowadząc do stopniowego odrzucania dotychczasowego systemu

wartości.

Charakterystyka tre ś ci zawartych w mandze i anime

Dzieła, które powstają pod patronatem mangi, znajdują się na swoistych „listach

przebojów", otrzymują nagrody, wyróŜnienia. Niektóre uznawane są przez znawców tematu

za „absolutną klasykę" w mangowym świecie. Kryterium takiej klasyfikacji to liczba

sprzedanych egzemplarzy zarówno komiksów, jak i filmów oraz ich atrakcyjność pod

względem tematyki oraz techniki wykonania.

Niestety wiele filmów i komiksów zawiera sporą dozę emocji negatywnych. Bardzo

duŜo jest tam scen walki i stosowania przemocy. Treścią wielu z nich jest rywalizacja i

podstęp. Jako przykład niech posłuŜą poniŜsze cytaty dotyczące recenzji następujących

filmów: „Applesee”, „The Guyver”, „Dragon Ball”, „Czarodziejka z Ksi ęŜ yca” i innych.

Recenzja filmu „ Applesee” „ ... akcja rozgrywa si ę w XXII wieku po Trzeciej Wojnie

Ś wiatowej. Jest to film akcji, a wi ę c pogonie, strzelaniny i wybuchy. Przerywnikami w

dialogach s ą wyrazy powszechnie uwa Ŝ ane za obra ź liwe...”,

film „ The Guyver” „... w tym filmie cz ę sto stosowane jest przesłanie – Po co si ę z

kim ś kłóci ć , je ś li mo Ŝ esz go zabi ć ?...”. Inny tekst preferujący głupotę i agresję„... stwory mało

my ś l ą ce, ale morduj ą ce sprawniej od przeci ę tnego człowieka...film potrafi zaszokowa ć

okrucie ń stwem i zawoalowanym sadyzmem. Uroda tworów ... równie Ŝ odbiega powa Ŝ nie od

kanonów pi ę kna. Na widok niejednego z nich Frankenstein dostałby zawału...” 11

film reklamujący wschodnie sztuki walki „Dragon Baal” „...Nie brak tu efektownych

scen walki, widowiskowych kopni ęć i uderze ń , uchwyconych w przeró Ŝ nych uj ę ciach i

perspektywach...tu si ę walczy do ko ń ca, dopóki płuca mog ą oddycha ć , pi ęś ci i stopy zadawa ć

mia Ŝ d Ŝą ce uderzenia, a ostatnie ergi chi mo Ŝ na przerobi ć na efektowny fajerwerk. Tu si ę

walczy na ś mier ć i Ŝ ycie.” 12

MoŜemy spotkać się tutaj z historiami o dziewczynach obdarowanych

nadprzyrodzonymi mocami np.; „ magiczne dziewczyny przewa Ŝ nie walcz ą przeciw jakim ś

wrogom i dzi ę ki ingerencji jakiej ś tajemniczej mocy zmieniaj ą si ę w wojowniczki . Seria

„Czarodziejek z Ksi ęŜ yca” opowiada o przygodach trzech dziewczyn, które zostaj ą

zwerbowane przez Królow ą Aniołów do walki z wojownikami ze ś wiata diabłów, ka Ŝ da z nich

Jarzębińska-Szczebiot J., Szczebiot M., Anima i manga – japo ń skie tsunami nad Polsk ą, Czas Miłosierdzia

9/2001; 10/2001

Leśniak A., Ś wiat mangi , Nasz Dziennik, 3 sierpnia 2000, s.13

11 Kawaii 7/1998, s. 10, 14, 16, 18

Kawaii 2/2001, s. 25

Wychowanie chrze ś cija ń skie. Mi ę dzy tradycj ą a współczesno ś ci ą , red. A. Rynio, Lublin 2007,s. 584-602

Małgorzata Wi ę czkowska, Japo ń ska manga zagro Ŝ eniem dla chrze ś cija ń skiego wychowania

dostaje po magicznym przedmiocie, dzi ę ki którym mog ą si ę transformowa ć w trzy

wojowniczki” ,

inny film zachęcający do uprawiania medytacji: „ Czarodziejka z Marsa jest

najbardziej roz ś piewana i „nawiedzona” z całego towarzystwa – komponuje piosenki i

uwielbia medytacj ę , w dodatku jest znakomitym medium. Ma wszelkie namiastki na

wykwalifikowan ą kapłank ę , co zreszt ą uwarunkowane jest w jej przypadku genetycznie – jej

dziadek jest równie Ŝ kapłanem.” 13 Takich serii filmowych, jak i komiksowych o magicznych

dziewczynach mamy bardzo duŜo.

Dla dziewcząt zostały takŜe przygotowane filmy i komiksy w bardziej kwiecistym,

„romantycznym stylu ” i najczęściej przedstawiają miłosne historie. Nie stroni się tam od

ukazywania niemoralnych relacji między bohaterami, są więc „trójkąty” i „czworokąty

rodzinne”, jak równieŜ opowieści dotyczące zakochanych w sobie młodzieńców.

Jako przykład niech posłuŜy cytat recenzji filmu „ Marmalade Boy ”: „Historia zaczyna

si ę w sposób do ść nietypowy: pewnego pi ę knego dnia pa ń stwo Koishikawa, z u ś miechami na

ustach, oznajmiaj ą swojej córce... Ŝ e si ę rozwodz ą . Dlaczego, jak, po co !?! Otó Ŝ tego lata, w

wakacje, byli na Hawajach, gdzie poznali inne mał Ŝ e ń stwo – pa ń stwo Matsuura. W efekcie

pani Rumi Koishiksawa zakochała si ę w panu Youji Mastura i na odwrót....Zaplanowali wi ę c

zamieni ć si ę Ŝ yciowymi partnerami – rozwie ść si ę i, po upływie kilku wymaganych przez

prawo miesi ę cy, ponownie zawrze ć mał Ŝ e ń stwa, tyle Ŝ e na przemian. A Ŝ eby nie rujnowa ć

Ŝ ycia swoim dzieciom, Miki i Yuu, cała nietypowa rodzinka, ma zamieszka ć we wspólnym,

du Ŝ ym domu.” 14

Oprócz tego pełno w tych filmach i komiksach okrutnych demonów i wampirów,

niektóre z nich posiadają silne podteksty ezoteryczne i okultystyczne.

Charakterystyka gier komputerowych i telewizyjnych wywodz ą cych si ę z mangi i anime

Na rynku wydawniczym dostępne są gry zawierające postacie ze znanych filmów

anime, komiksów mangowych, czego przykładem moŜe być np .: „Sailor Moon”, „Macross

Digital”, „Mission VF-X”, „Dragon Ball”, „Pokemon” i wiele innych. Czasami popularna

gra przyczynia się do powstania w późniejszym czasie komiksów i filmów anime, tak było

np. z grami „Street Fighter”, „Samuraj Shodown”, czy te Ŝ znany „Pokemon ”. Wiele z

polecanych gier zawiera treści magiczne, sporo miejsca zajmują teŜ agresywne zachowania

bohaterów, z którymi musi utoŜsamić się grający, znajdziemy tam równieŜ elementy

symboliki demonicznej.

Przemoc stanowi w tych grach główny środek do osiągnięcia jakiegoś celu. Arsenał

ataków jest bogaty i róŜnorodny, dzięki któremu gracz moŜe pokonać swojego przeciwnika, z

rzucaniem czarów włącznie. Jako przykład niech posłuŜy recenzja gry „Sailor Moon Super”

„...wszystkie Czarodziejki spotykaj ą si ę , aby na drodze pojedynków wyłoni ć spo ś ród siebie

najpot ęŜ niejsz ą ...Spo ś ród wszystkich obecnych czarodziejek gracz mo Ŝ e wybra ć posta ć , któr ą

b ę dzie lansował... Oprócz podstawowych zestawów kopni ęć i uderze ń ka Ŝ da z Czarodziejek za

pomoc ą specjalnej sekwencji ruchów mo Ŝ e wykona ć kilka ze swoich doskonale znanych z

serii TV ataków! Aby zachowa ć jak najwi ę kszy realizm, wszystkim atakom towarzysz ą

przeniesione bezpo ś rednio z filmu magiczne zakl ę cia wykrzykiwane przez bohaterki. Z

pewno ś ci ą sporym plusem jest te Ŝ obecno ść oryginalnej muzyki przygrywaj ą cej w tle podczas

kolejnych walk „. 15

Animegaido 8/1997, s. 22

14 Kawaii 3/2000, s. 62

Animegaido 8/1997, s.30

Wychowanie chrze ś cija ń skie. Mi ę dzy tradycj ą a współczesno ś ci ą , red. A. Rynio, Lublin 2007,s. 584-602

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: