Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego
we Wrocławiu
Wydział Zarządzania i Informatyki
Aneta Stosik
Behawioralne determinanty sukcesu biznesmenów w organizacjach przedsiębiorczych
Praca doktorska napisana pod kierunkiem:
prof. dr hab. Kazimierza Perechudy
Wrocław 2003
105
Spis treści
SPIS TREŚCI
WSTĘP 3
Rozdział I Determinanty powstawania organizacji przedsiębiorczych w dobie transformacji ustrojowej w Polsce 6
1.1. Transformacja i restrukturyzacja a tworzenie się organizacji przedsiębiorczych 6
1.1.1. Wpływ zmian ustrojowych na powstawanie organizacji przedsiębiorczych 10
1.1.2. Tworzenie się sektora polskiego small-business’u 15
1.2. Istota organizacji przedsiębiorczych 21
1.2.1. Istota przedsiębiorczości w organizacjach entraprenerskich 33
Rozdział II. Sukces w biznesie przedsiębiorczym 38
2.1. Wymiary sukcesu organizacji przedsiębiorczych 38
2.2. Koncepcje strategiczne jako determinanty sukcesu w organizacjach przedsiębiorczych 47
Rozdział III. Zasoby niematerialne jako behawioralne determinanty sukcesu w organizacjach przedsiębiorczych 60
3.1. Kompetencje w organizacjach przedsiębiorczych 60
3.2. Kompetencje a przewaga konkurencyjna organizacji przedsiębiorczych 66
3.3. Znaczenie efektywności w organizacjach przedsiębiorczych 72
3.4. Kultura organizacyjna w przedsiębiorstwie 76
3.5. Przywództwo w organizacjach przedsiębiorczych 84
Rozdział IV. Transformacja strukturalna kapitału intelektualnego w organizacjach przedsiębiorczych 92
4.1. Kapitał intelektualny jako źródło przewagi konkurencyjnej w organizacjach opartych na wiedzy 92
4.2. Istota kapitału intelektualnego 98
4.3. Geneza zarządzania kapitałem intelektualnym 101
4.4. Rola kapitału ludzkiego jako składnika kapitału intelektualnego w małych firmach 108
4.5. Asymetria kapitału strukturalnego w organizacjach przedsiębiorczych 111
4.6. Kapitał relacyjny w organizacjach przedsiębiorczych 117
4.7. Wskaźniki pomiaru kapitału intelektualnego 119
Rozdział V. Obrazy organizacji entraprenerskiej na podstawie wyników badań empirycznych 124
5.1. Metodologia badań 124
5.2. Syntetyczny model karier zawodowych entraprenerów 131
5.3. Behawioralne determinanty sukcesu polskich entraprenerów 133
5.3.1. Cechy i zachowania przywódcze 147
5.3.2. Zależności między cechami w organizacjach entraprenerskich. Optymalizacja efektywności działania organizacji entraprenerskich 149
PODSUMOWANIE 164
LITERATURA 167
SPIS RYSUNKÓW 174
SPIS TABEL 176
SPIS ZAŁĄCZNIKÓW 177
Wstęp
Schyłek XX wieku zainicjował wiele zmian w otoczeniu przedsiębiorstw. Ponad dziesięcioletnia historia polskiej transformacji należy niewątpliwie do tych okresów historycznych, w których bieg spraw gospodarczych i ludzkich ulega gwałtownemu przyspieszeniu, kiedy przeobrażenia ustrojów politycznych i gospodarczych, systemów wartości i norm moralnych dokonują się szybciej niż w perspektywie jednego pokolenia. Okresy takie stanowią swoiste i niezwykle trudne wyzwania dla nauk o organizacji i zarządzaniu oraz nauk społeczno - ekonomicznych. Dynamika zmian politycznych i społecznych, a także warunków gospodarczych spowodowała, że organizacje zmuszone zostały do zmian w sposobie myślenia i funkcjonowania, a zarazem do zmian systemów zarządzania. Okazuje się, że zasady klasycznego zarządzania stają się już mało przydatne, a spojrzenie na przedsiębiorstwo tylko przez pryzmat jego funkcji i tradycyjnych zasobów jest niewystarczające.
Znaczna część przeprowadzonych w ostatnich latach, uznanych jako ważne, badań empirycznych zmierzała do odkrycia sekretu żywotności i efektywności przedsiębiorstw. Dlatego też niniejsza praca jest próbą poszerzenia wiedzy z zakresu czynników determinujących sukces w przedsiębiorstwie, zwłaszcza wśród firm, które samodzielnie podejmowały inicjatywy gospodarcze, w okresie transformacji ustrojowej.
Wyznacznikiem nowej rzeczywistości zarówno gospodarczej jak i ekonomicznej staje się zjawisko dostrzegania roli zasobów niematerialnych współczesnych przedsiębiorstw. Zauważa się przesunięcie uwagi menedżerów w realizacji zamierzeń strategicznych, z tradycyjnych form i środków podnoszenia efektywności organizacji na drodze do osiągania sukcesu, do postrzegania swoich szans w walce o przetrwanie i rozwój przez pryzmat bardziej jakościowego podejścia do zarządzania. Istotną rolę zaczynają odgrywać takie czynniki jak: kultura organizacyjna, kapitał intelektualny, wiedza organizacji oraz jej kompetencje. Wszystkie wymienione czynniki stają się najważniejszym źródłem przewagi konkurencyjnej współczesnych przedsiębiorstw.
Przedstawiciele nauk o zarządzaniu zaczynają akceptować fakt, że sukces współczesnych firm w dużej mierze determinowany jest poprzez skupienie uwagi na zarządzaniu kapitałem intelektualnym, poprzez dostrzeganie istotnej roli kultury organizacyjnej w kształtowaniu pozycji firm na rynku, poprzez relacje firmy z otoczeniem, poprzez specyficzne kompetencje właścicielskie oraz poprzez szeroko rozumiane zasoby niematerialne. Przedstawiciele nurtu zasobowego w literaturze przedmiotu, często zastanawiają się nad czynnikami sukcesu w organizacji. Uwaga badawcza koncentruje się na zidentyfikowaniu i zdiagnozowaniu determinant sukcesu w organizacjach przedsiębiorczych sektora polskiego small-business’u.
Celem poznawczym pracy jest poszerzenie wiedzy na temat cech i zachowań menedżerskich w organizacjach przedsiębiorczych, w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, diagnoza zachowań właścicieli firm przedsiębiorczych determinujących sukces tych organizacji w działalności gospodarczej oraz zdiagnozowanie istniejących cech kapitału intelektualnego badanych firm.
W pracy postawiono następujące pytania badawcze:
1. Jakie cechy i zachowania menedżerów determinują osiąganie sukcesu w biznesie entraprenerskim?
2. Jakie zachowania przywódcze są odpowiedzialne za podnoszenie efektywności w organizacjach przedsiębiorczych?
3. Jakie są cechy organizacji przedsiębiorczych?
W dysertacji sformułowano następujące hipotezy badawcze:
1. Organizacje przedsiębiorcze badanego sektora wykazują niektóre cechy nowoczesnych modeli zarządzania, takich jak organizacja inteligentna, organizacja samoucząca się, organizacja oparta na wiedzy.
2. Sukces organizacji entraprenerskich determinowany jest poprzez kompetencje przywódcze właścicieli.
3. Organizacje entraprenerskie w pierwszej fazie swojego istnienia funkcjonują według modelu zarządzania intuicyjnego.
4. Konieczność inwestycji w kapitał intelektualny, w organizacjach entraprenerskich pojawia się w momencie osiągania fazy dojrzałości.
W celu zweryfikowania hipotez przeprowadzono badania empiryczne, w których uczestniczyły 42 firmy entraprenerskie sektora polskiego small-business’u na Dolnym Śląsku, zatrudniające od 10 do 180 osób. Badania przeprowadzone zostały w okresie od czerwca 2002 roku do stycznia 2003 roku, w dwóch etapach:
– pierwszy etap badań dotyczył diagnozy cech i zachowań właścicieli organizacji entraprenerskich oraz cech organizacji entraprenerskich w kontekście zarządzania organizacją przedsiębiorczą (przebadano 42 właścicieli firm entraprenerskich),
– drugi etap dotyczył badań cech i zachowań przywódczych właścicieli firm badanego sektora z punktu widzenia 272 menedżerów z najbliższego otoczenia właściciela firmy enrtraprenerskiej.
Na postawie badań literaturowych oraz na podstawie wyników badań empirycznych dokonano próby weryfikacji hipotez oraz odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Prezentowana dysertacja składa się z pięciu rozdziałów.
W rozdziale pierwszym zaprezentowano determinanty tworzenia organizacji przedsiębiorczych w dobie transformacji ustrojowej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu zmian ustrojowych na powstawanie organizacji entraprenerskich oraz ich przedsiębiorczości.
Rozdział drugi analizuje problem sukcesu w biznesie oraz koncepcji strategicznych dla organizacji badanego sektora. W rozdziale tym zamieszczono komentarze wynikające z badań empirycznych, dotyczące determinant sukcesu w organizacjach przedsiębiorczych.
Rozdział trzeci opisuje determinanty sukcesu w kontekście wybranych zasobów niematerialnych, takich jak: kompetencje, wiedza, kultura organizacyjna oraz przywództwo. W rozdziale tym zamieszczone są wybrane wyniki badań empirycznych wraz z komentarzem.
Rozdział czwarty opisuje istotę kapitału intelektualnego w kontekście zarządzania organizacją przedsiębiorczą oraz wybrane koncepcje zarządzania oparte na kapitale intelektualnym.
W rozdziale piątym zaprezentowano wyniki badań oraz dokonano próby określenia zależności wybranych cech organizacji entraprenerskich, na podstawie analizy porównawczej badanych przedsiębiorstw.
Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny. Teoretyczna część pracy powstała na podstawie wnikliwych badań literaturowych. Część empiryczna jest wynikiem badań przeprowadzonych w przedsiębiorstwach entraprenerskich wielu branż, których podstawą były wywiady zarówno na poziomie właścicielskim jak i naczelnego kierownictwa badanych firm. Wzory wykorzystanych w badaniach kwestionariuszy załączono w aneksie niniejszej pracy.
Determinanty powstawania organizacji przedsiębiorczych w dobie transformacji ustrojowej w Polsce
„Czas burzliwy jest czasem niebezpiecznym, ale największe jego niebezpieczeństwo polega na pokusie odwrócenia się tyłem do rzeczywistości. Jednocześnie czas burzliwy to czas wielkich szans dla tych, którzy potrafią te nowe realia zrozumieć, zaakceptować i wykorzystać”
[Peter Drucker[1]]
Przełom polityczny roku 1989 otworzył przed Polską wielką szansę funkcjonowania w demokratycznej, nowoczesnej i silnej gospodarczo Europie. Wyznaczył on także kierunki nowych działań, szczególnie na polu politycznym, prawnym i gospodarczym. Rozpoczął się proces transformacji gospodarczej a równolegle z nim przebudowa struktur państwowych w kierunku państwa obywatelskiego. Zmiany w systemie politycznym polegały między innymi na powstawaniu wielu nowych instytucji, które w interesie państwa obywatelskiego uzupełniały i ułatwiały przebieg transformacji gospodarczej w Polsce. Pojawiły się także zagrożenia wywołane liberalizacją w obrocie gospodarczym oraz ciągle zmieniającymi się przepisami prawa gospodarczego. W roku 1989 polska gospodarka weszła w okres restrukturyzacji, czyli procesu przekształceń i adaptacji podmiotów gospodarczych do zmieniającego się otoczenia przedsiębiorstwa. Potrzeba zmian w przedsiębiorstwach dotyczyła zarówno działań zewnętrznych jak i wewnętrznych. Wśród działań zewnętrznych do najważniejszych należy zaliczyć: zmiany systemowe, zmiany w popycie globalnym oraz poszczególnych jego segmentach, w międzynarodowych stosunkach handlowych oraz w polityce ekonomicznej. Zmiany wewnętrzne wynikały z nieefektywnego zarządzania, wysokich kosztów oraz braku strategii sprzedaży[2]...
bloniaq1