Prymat miłości w doświadczeniu mistycznym Marceliny Darowskiej.pdf

Ks. Marek Chmielewski

PRYMAT MIŁOŚCI

W DOŚWIADCZENIU MISTYCZNYM

MARCELINY DAROWSKIEJ 

Celem chrześcijańskiego życia duchowego, jako permanent-

nego procesu rozwojowego, jest zjednoczenie z Bogiem. Ponie-

waż jest to cel nadprzyrodzony, sam naturalny wysiłek człowie-

ka nie wystarczy. Konieczna jest współpraca z łaską uświęcającą,

która działa dwojako: przez cnoty wlane i przez dary Ducha

Świętego. Cnoty wlane uzdolniają człowieka do aktywności

nadnaturalnej na sposób ludzki, dary Ducha Świętego zaś

uzdolniają go do nadnaturalnej aktywności na sposób boski.

Pierwszy rodzaj aktywności ma charakter ascetyczny, drugi na-

tomiast nazywany jest życiem mistycznym. Nie są to jednak dwa

sukcesywne etapy życia duchowego, lecz dwa różne sposoby do-

świadczania rzeczywistości Boga, ustawicznie z sobą związane 1 .

Istota życia mistycznego polega więc na aktualizacji darów

Ducha Świętego i charakteryzuje się pasywnością podmiotu mi-

stycznego. Ponadto samo doświadczenie mistyczne jest nagłe,

zwykle krótkotrwałe i niewyrażalne.

Nadnaturalne udoskonalenie przyrodzonych władz człowie-

ka przez dary Ducha Świętego ma na celu upodobnienie go do

Boga, tzn. przywrócenie mu utraconego w raju obrazu i podo-

bieństwa Bożego, a w rezultacie zjednoczenie z Bogiem. Dary

—————————

 Opublikowano w: Miłość większa niż grzech (Homo meditans, t. 12), red. A.

J. Nowak, W. Słomka, Lublin 1996, s. 159-174.

1 W. Słomka, Teologiczna koncepcja z nastycznego w chrześcijaństwie , w: Misty-

ka w życiu człowieka , red. W. Słomka, Lublin 1980, s. 63 nn.

Ducha Świętego, oddziałując na władze poznawcze i wolitywne

człowieka, powodują jego konnaturalność z Bogiem dwojakiego

rodzaju: intelektualną i wolitywną. Dominacja jednej z nich sta-

nowi o specyficzności mistycznego doświadczenia konkretnego

mistyka.

Badanie tej specyficzności napotyka podstawową trudność w

dziedzinie werbalizacji niewyrażalnego w swej istocie doświad-

czenia mistycznego. Jest ono aktem poznawczym w sensie bez-

pośredniego doznania obecności i działania Boga w duszy. Każ-

dy akt ludzkiego poznania implikuje powstawanie reprezentacji,

czyli jakichś form wyobrażeniowych danego przedmiotu w

świadomości. Reprezentacje te przechodzą ze stadium percepcji

zmysłowej w stadium pojęciowania i wnioskowania, stając się w

ten sposób intencjonalnym. Właściwym więc kresem poznania

intelektualnego nie jest rzecz sama w sobie, ale jej reprezentacja

w zmysłach. Poznajemy świat nie w jego ostatecznej realności,

lecz w relacjach, które ustala intelekt drogą abstrakcji 2 . W ten

sam sposób dokonuje się poznawanie Boga, udzielającego się

tzw. zmysłom duchowym w doświadczeniu mistycznym. Bóg w

swej istocie jest niepoznawalny. Toteż — jak uczy św. Tomasz z

Akwinu — nie powstaje w nas wyobrażenie Boga, lecz istnieją

wyobrażenia Jego skutków i przez nie właśnie człowiek może

naturalnym sposobem poznać Boga 3 . Poznanie mistyczne, cho-

ciaż jest bezpośrednim poznaniem intuicyjnym, to jednak w swej

eksplikacji opiera się na formach inteligibilnych. Z tej racji jest

—————————

2 Zob. Ch. A. Bernard, Conoscenza e amore nella vita mistica , w: La mistica. Fe-

nomenologia e riflessione teologica , t. 2, red. E. Ancilli, M. Paparozzi, Roma 1984,

s. 255.

3 STh I, q. 12, a. 12; II-II, q. 180, a. 5, ad. 3; por. A. Soudreau, Les degres de la

vie spirituelle. Méthode pour diriger les âmes souivant leurs progrés dans la vertu , t. II,

Paris-Angres 1912, s. 56.

ono pozbawione charakteru intersubiektywnego. Mistyk, chcąc

wyrazić swoje przeżycie, musi dokonać podwójnej transpozycji:

musi zamienić poznanie intuicyjne na dyskursywne i — zależnie

od formacji kulturowej oraz własnej inteligencji — znaleźć od-

powiedni język przekazu 4 .

Uwzględniając logikę języka, jakim dany mistyk posługuje

się dla opisania swojego przeżycia, można jedynie pośrednio

wnioskować o rodzaju konnaturalności przyczynowanej przez

dary Ducha Świętego, tzn. pośrednio można stwierdzać, jakie

dary i na jakie władze człowieka silniej oddziały wały w do-

świadczeniu mistycznym.

Niezwykle interesującym materiałem badawczym pod tym

względem jest mistyka m. Marceliny Darowskiej (1827-1911) 5 ,

współzałożycielki Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia

Najświętszej Maryi Panny 6 . Zasługuje ona na zainteresowanie

zarówno ze względu na bogate źródła, jak i ze względu na skalę

przeżyć mistycznych, pozwalających zaliczyć ją do najwybitniej-

szych mistyczek polskich 2. poł. XIX w. Pozostawiła po sobie ok.

10 tys. listów, spośród których kilkaset zawiera relacje o stanie

duchowym, jakie składała swoim kierownikom duchowym, tj. o.

H. Kajsiewiczowi, o. P. Semenence i J. Karskiej. Ponadto napisała

Pamiętnik , obejmujący lata 1870-1874 i 1900-1903, autobiografię

oraz traktat ascetyczno-mistyczny pt. Kartki 7 . Jest to owoc inten-

—————————

4 Zob. J. Majkowski, Psychologia przeżyć mistycznych , „Roczniki Filozoficzne

2-3(1949-1950), s. 178 nn.; M. Baldini, Il linguaggio dei mistici , Brescia 1990 (wyd.

2), s. 105-122.

5 Życiorys M. Darowskiej zob. M. Chmielewski, Mistyczne dojrzewanie Mar-

celiny Darowskiej , w: Dojrzałość chrześcijańska (Homo meditans, 9) red. A. J. No-

wak, W. Słomka, Lublin 1994, s. 238.

6 Zob. ks. M. Chmielewski, Doświadczenie mistyczne Marceliny Darowskiej ,

Niepokalanów 1992.

7 Wszystkie cytowane tu źródła, przepisane z autografów i oprawione w

sywnego życia mistycznego, które w przeciągu kilkunastu lat,

począwszy od 1854 r. — kiedy dokonało się tzw. nawrócenie mi-

styczne, osiągnęło szczyty zjednoczenia z Bogiem.

1. Mistyczne doświadczenie

obecności Boga i Jego miłości

1. Opisując swoje doświadczenie mistyczne, Darowska wy-

raźnie rozróżnia doświadczenie obecności Boga i doświadczenie

Jego miłości 8 .

Wśród wielu uczuć naturalnych, łącznie z „uczuciami pro-

rockimi”, które są narażone na intensywne działania szatańskie,

Mistyczka wyróżnia uczucie obecności Bożej „czy to obejmującej

jednolicie całą świętość, Bóstwo Stworzyciela, Odkupiciela i

Uświęciciela, czy jednej z Osób Trójcy Przenajświętszej”, którego

szatan nie jest zdolny symulować ani sam mistyk mocą natural-

nych uczuć nie jest w stanie wzbudzić. Nie można go także do-

wieść na drodze konceptualnej. Podmiot mistyczny zdolny jest

jedynie stwierdzić, że Bóg jest w duszy. „On do niej przychodzi.

Dla niej to pewniejsze od tego, co ręką dotyka, co widzi oczyma

przed sobą” 9 .

—————————

tzw. tomy rzymskie, przygotowane dla procesu beatyfikacyjnego M. Darow-

skiej, znajdują się w Archiwum Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia

Najświętszej Maryi Panny w Szymanowie. Cytaty, z podaniem tomu i stron,

pochodzą z tych „tomów”. W cytowaniu posługiwać się będziemy następują-

cymi skrótami: LK — Listy Matki Marceliny do o. H. Kajsiewicza, LJK — Listy

Matki Marceliny do Matki Józefy Karskiej, LS — Listy Matki Marceliny do o. P.

Semenenki, Pam — Pamiętnik , cz. I lub II, Kartki II — traktat ascetyczno-

mistyczny pt. Kartki , cz. II.

8 LK z 30 IX 1864, Jazłowiec, t. 17, s. 140; LS z 23 III 1867, Jazłowiec, t. 20, s.

55.

9 Kartki II, s. 125.

Uczucie Bożej obecności, rozumiane tu jako doznanie, Marce-

lina odbierała w postaci dotyków mistycznych, atmosfery Bożej

lub spojrzenia Bożego 10 .

Według niej doświadczenie obecności Boga w formie doty-

ków mistycznych charakterystyczne jest dla początkowego etapu

życia kontemplacyjnego. Nie wyklucza jednak możliwości ich

Występowania w wyższych stanach zjednoczenia. Pod tym

względem różni się od wielu autorów, którzy dotyk mi styczny

uważają za jeden z przejawów zjednoczenia przeobrażającego” 11 .

Darowska wskazując na cel tych dotknięć, rozróżnia cel ogólny,

jakim jest „doprowadzenie duszy do tego, co Bóg dla niej zamie-

rzył”, i cel szczegółowy, właściwy każdemu dotknięciu z osobna.

Każdy dotyk ma swój cel szczegółowy, dlatego z racji ich różno-

rodności nie można dokonać jakiejkolwiek klasyfikacji. Wystę-

powanie dotyków mistycznych na etapie zjednoczenia Sługa Bo-

ża wiąże z nadzwyczajnymi okolicznościami, które „wymagają

nagłych i niezwykłych wskazówek woli Bożej”, aby zamierzony

przez Boga cel został osiągnięty” 12 .

—————————

10 Marcelina Darowska tworzy własny język mistyczny. Często używane

przez nią czasowniki „czuć „odczuwać” i „uczuć” oznaczają: doznawać, po-

znawać, skonstatować. Ks. W. Kwiatkowski w swoim studium pt. Matka Marce-

lina Darowska w świetle swej własnej korespondencji z lat 1854. Przyczynek do stu-

dium ks. Z. Obertyńskiego „Zmartwychwstańcy a Niepokalanki” (Wiedeń 1952, s.

61), nie uwzględniając kontekstu i biorąc dosłownie jej sformułowania, kwe-

stionuje prawdziwość jej mistyki, zarzucając jej jednocześnie skrajny sentymen-

talizm. Na temat języka mistycznego Darowskiej zob. M. Chmie1ewski, La lin-

gua mistica della Modre Marcelina Darowska , w: Semiotica del testo mistico. Atti del

Congresso Internazionale. L’Aquila — Forte Spagnolo — 24/30 Giugno 1991 , a cura

di G. De Gennaro, L’Aquila 1995, s. 400-402.

11 Na przykład J. B. Scaramelli ( Il direttorio mistico , Torino-Roma 1900, s.

231-236) dotyk mistyczny uważa za siódmy stopień modlitwy kontemplacyjnej.

12 Kartki I, s. 117.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: