FILOZOFIA
1. Faza mitologiczna – według Comte’a to faza, w której aby wyjaśnić zjawiska ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych czy istoty boskiej. Ich myśleniem rządziły uczucia. Do opisu świata służyły mity, religia.
2. Faza metafizyczna – według Comte’a to faza, w której ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową kontemplację a ich myśleniem rządzi intelekt, który tworzy fikcję. Język mitu i religii zostaje tutaj zastąpiony językiem filozofii.
3. Faza pozytywna – według Comte’a to faza, w której ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Filozofię zastępuje tutaj nauka.
4. Linia demarkacyjna – to linia odgraniczająca naukę od metafizyki, czyli wiedzy nienaukowej.
5. Nauka – jest wiedzą czysto opisową, co zapewnia jej obiektywność. To wiedza sensowna. Jej podstawą jest doświadczenie, które opracowane jest za pomocą metod matematycznych. Treść doświadczeń składa się z sądów, czyli zdań twierdzących.
6. Metafizyka – to wiedza nienaukowa, nonsensowna, ideologia, oderwana od zagadnień rzeczywistych, dotyczy zjawisk pozadoświadczalnych.
7. Wola – to ślepa siła, dziki instynkt, który nie ma określonego celu. Zdaniem Schopenhauera, w swej wewnętrznej naturze jesteśmy wolą, ta zaś jest w swym działaniu podobna do sił istniejących w świecie nieożywionym, ma przy tym charakter irracjonalnej, nieświadomej i "ślepej" mocy: nieustannie nakierowuje się na jakiś przedmiot i to jest przyczyną trwania świata.
8. Nadczłowiek - termin wprowadzony przez Nietzschego dla określenia idealnego wzorca osobowości człowieka przyszłości, charakteryzującego się odrzuceniem tradycyjnej moralności, dążeniem do uzyskania absolutnej wolności i niezależności, kierowaniem się w postępowaniu poczuciem własnej słuszności, bezwzględnością w dążeniu do celu oraz osobistym dostojeństwem.
9. Pan – termin wprowadzony przez Nietzschego; pan charakteryzuje się wewnętrzną siłą i wolą. To jednostka twórcza kierująca się honorem, świadoma własnej wolności, stanowcza, pewna siebie, bezwzględna, gotowa do zadawania przemocy, budząca respekt.
10. Niewolnik – termin wprowadzony przez Nietzschego; niewolnik to jednostka niemająca orientacji w świecie, hierarchii wartości; niewiedząca, co jest dobre a co złe; niekierująca się godnością; uległa, niepewna, skłonna do litości, o miękkim sercu.
11. Intuicja – jest poznaniem bezpośrednim bez pojęć i słów; to poznanie symboliczne, wgląd w sens. Intuicja jest przeczuciem, zdolnością przewidywania. Jest rodzajem instynktu. Według Bergsona poznanie intuicyjne jest doskonalsze od intelektualnego.
12. Pęd życiowy - élan vital – termin wprowadzony przez Bergsona; pęd życiowy to pierwiastek kosmiczny, siła, czynnik ewolucji twórczej, do którego dotrzeć można poprzez samopoznanie i poznawanie świata zgodnie z zasadą wolności, za pomocą intuicji - odrzuciwszy uprzednio ograniczenia społeczne i religijne oraz zasady logiczne, które dzielą i deformują postrzegane zjawiska.
13. Ideologia – 1. To forma społecznej świadomości o charakterze motywacyjnym, wyznaczająca cele, do których dążą wielkie grupy ludzi i sposoby osiągania tych celów. 2. Fałszywa świadomość, czyli wyalienowanie świadomości; ludzie pojmują rzeczywistość sprzecznie ze swoją sytuacją i interesami.
14. Introspekcja – to metoda polegająca na samoobserwacji, kierowaniu uwagi ku własnym przeżyciom, badaniu ich, analizowaniu, obserwacji własnych procesów świadomości w celu poznania ich przebiegu oraz wysnucia naukowych wniosków.
15. Analiza kontekstualna – to wyodrębnianie składających się na całość elementów i ustalanie natury wiążących je relacji. Każde przeżycie należy zanalizować ze względu na zewnętrzne okoliczności, gdyż każdy fakt natury psychicznej dokonuje się w kontekście.
16. Ekstrapolacja – to metoda polegająca na wynoszeniu na zewnątrz własnych doświadczeń.
17. Światopogląd – Weltauschauung – to całościowe widzenie świata wyrażone w zewnętrznych formach (np. w sposobie zachowania, twórczość). Na światopogląd składają się: stosunek do przeszłości; ocena osób i rzeczy ze względu na ich wartość; cele, jakie sobie stawiamy oraz środki, dzięki którym można je osiągnąć.
18. Ewolucja – stopniowe i systematyczne różnicowanie się części tworzących określony porządek. Wszystkie układy w świecie i sam świat jako całość przechodzą od stanu chaosu do wyżej zorganizowanej jedności, tworząc postęp. Spencer pojmował świat jako mechanizm i taki charakter miały proponowane przez niego zasady ewolucji rozciągające się na wszystkie dziedziny rzeczywistości. Ewolucja kultury jest zbliżona do biologicznej, podobnie miał się też rozwijać ludzki umysł. Wynikiem ewolucji jest świadomość.
19. Pragmatyzm – to kierunek filozoficzny uzależniający prawdziwość twierdzeń od ich praktycznych konsekwencji, ich użyteczności.
20. Egalitaryzm - pogląd uznający za jedyne słuszne istnienie społeczeństwa równego pod względem politycznym, społecznym i ekonomicznym, jego wyrazem i spełnieniem miał się stać komunizm.
21. Elitaryzm - pogląd, wg którego podział społeczeństwa na różne warstwy uwzględniające pewne cechy (np. zamożność, rasę, religię) jest naturalny, a podział na elitę rządzącą, posiadającą właściwe do tego uprawnienia, i klasy rządzone jest konieczny.
22. Entuzjazm – to inspiracja, zapał, chęć działania.
23. Liberalizm - 1. postawa charakteryzująca się tolerancją wobec poglądów, zachowań i działań innych osób. 2. doktryna polityczna oparta na uznaniu za nadrzędne interesów jednostki oraz własności prywatnej, gł. przez ograniczenie wpływu państwa, podział władzy, otwartość narodową, wyznaniową i ideologiczną.
24. Tautologia – to wiedza formalna, pusta, ale pomocnicza. To zdanie przekazujące nadmierną informację, np. "straszne jest to, co budzi strach".
25. Fizykalizm - doktryna filozoficzna zalecająca sprowadzanie wszelkich empirycznych terminów i pojęć do najdoskonalszego i najbardziej zgodnego z faktami języka fizyki.
26. Behawioryzm – koncepcja psychologiczna sprowadzająca wszystkie formy psychiczne do zachowania. Zachowanie człowieka jest zespołem reakcji ruchowych i zmian fizjologicznych będących odpowiedzią organizmu na określone bodźce.
27. Kumulatywizm – jest to pogląd, iż rozwój nauki polega na ciągłym gromadzeniu zdań już uznanych.
28. Weryfikacjonizm – jest to pogląd, iż rozwój nauki polega na powiększaniu zbioru zdań naukowych poprzez potwierdzanie hipotez.
29. Filozofia analityczna - zakłada, że zadaniem filozofii jest analiza języka potocznego i naukowego w celu ścisłego dookreślenia pojęć oraz twierdzeń i eliminowanie tą drogą sporów i błędów filozoficznych.
30. Konwencjonalizm - pogląd uznający istnienie prawd odmiennych dla każdego człowieka i braku prawdy powszechnej, a prawdy uznawane są przez ogół jedynie umownie, w wyniku konwencji.
31. Prakseologia - dziedzina zajmująca się organizacją skutecznego i sprawnego działania ludzkiego. Ogólna – rozważa działanie. Szczegółowa – analizuje działanie ze względu na skuteczność.
32. Etyka niezależna – etyka powinna być niezależna od innych form kultury, wiedzy, polityki, religii, wtedy będzie skuteczna. Powinna mieć uniwersalny charakter. Powinna przemawiać do ludzi w kategoriach działania a nie ze względu na intencje.
33. Opiekun spolegliwy – model Kotarbińskiego – to opiekun odpowiedzialny, dzielny; ktoś, na kim można polegać; ktoś, komu powierzymy swoje życie; to pewien wzór zachowań.
34. Hipotetyzm - stanowisko głoszące, iż podstawą rozwoju nauki są hipotezy i teorie. Z nich poprzez dedukcję wyprowadza się pewne konsekwencje myślowe, porównywane następnie z wynikami badań empirycznych. Za prawdziwe uważa się takie ujęcie danego zjawiska, które w porównaniu z innymi ma więcej konsekwencji prawdziwych lub mniej fałszywych.
35. Falsyfikacja - procedura, której celem jest obalenie danego zdania, czyli wykazanie jego fałszywości. Falsyfikacja, zwana też negatywną weryfikacją, stanowi kryterium stosowane przy akceptacji hipotez.
36. Aproksymacyjna prawda – przybliżona prawda.
37. Alienacja – to u Marksa nienawiść i pogarda wobec drugiego człowieka. To wyobcowanie człowieka ze społeczności. To u Fauerbacha zespolenie najlepszych cech ludzkich w pojęciu Boga, któremu następnie przypisuje się realny byt i władzę nad ludźmi.
38. Klasa społeczna – klasy to wielkie grupy ludzi, które różnią się stosunkiem do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają.
39. Komunizm – to społeczeństwo bezklasowe, równe, ze wspólnym podziałem pracy i dóbr, bez istnienia własności prywatnej.
40. Kapitalizm - system ekonomiczny, którego podstawę stanowi własność prywatna i wolna przedsiębiorczość.
41. Feudalizm – system hierarchicznej zależności jednostek pomiędzy sobą na bazie ewolucji zależności dobrowolnej.
42. Niewolnictwo – formacja społeczna powstała na gruncie rozwoju wspólnoty pierwotnej, wyodrębniona na podstawie charakterystycznego sposobu produkcji, w którym środki produkcji i posługujący się nimi należeli do właściciela niewolników.
43. Wspólnota pierwotna - forma organizacji społecznej poprzedzająca powstanie państwowości. Oparta była na wspólnej własności ziemi i częściowo narzędzi pracy oraz na obowiązku pracy, której produkt dzielono pomiędzy członków proporcjonalnie do potrzeb.
44. Apologetyka – obrona wiary, idei przed zarzutami.
45. Człowiek jednowymiarowy – Marcuse- jest to człowiek, w którym społeczeństwo konsumpcyjne zabiło indywidualność. Ludzie żyjący w takim społeczeństwie niczym się nie różnią, nie są twórczy, są jednowymiarowi.
46. Fabryka – Marcuse – Świat jako fabryka - wszyscy jesteśmy częścią wielkiej fabryki, nie ma ludzi: są konsumenci i producenci. Światem rządzi wydajność.
47. Koncepcja człowieka u Kierkegaarda – człowiek to istota rozdarta, tragiczna, to byt skończony, który pragnie nieskończoności.
48. Stadium estetyczne – Kierkegaard - to stadium, w którym człowiek dąży do przyjemności, piękna, rozkoszy.
49. Stadium etyczne – Kierkegaard - to stadium, w którym człowiek kieruje się obowiązkiem (prawem moralnym, społecznym).
50. Stadium religijne – Kierkegaard - to stadium, w którym człowiek poszukuje odpowiedzi na pytania o sens życia w religii.
51. Fenomen – twórcą fenomenologii był Husserl - rzadkie, niezwykłe zjawisko. To specyficzna forma ludzkiego myślenia.
52. Dasein – Heidegger - bycie tu; człowiek nie jest samotny, ale zostaje wrzucony w świat pełen ludzi i rzeczy.
53. Zein zum Tode – Heidegger - byt ku śmierci.
54. Życie nieautentyczne – Heidegger - das Man – „Się” - człowiek nie żyje, a jest żyty – ucieka od świadomości sytuacji.
55. Stawienie czoła sytuacji – Heidegger - życie w pełnej świadomości.
56. Etyka sytuacyjna – człowiek jest zawsze w sytuacji, musi dokonywać wyboru, mając na umyśle konkretną sytuację. Kryteria mają nawiązywać do miłości człowieka. Należy posługiwać się zasadą prymatu nad sobą.
57. Sytuacja graniczna – to sytuacja, która uświadamia kruchość życia, jego względność i wartość. Jest to np. walka, cierpienie, śmierć.
58. Egzystencjalizm – to pogląd oparty na przekonaniu o stwórczym charakterze działań i wyborów dokonywanych przez każdego człowieka, który całkowicie jest odpowiedzialny za swój los i czyny. Egzystencjalizm prowadzi do tragizmu i rozpaczy, nastroju lęku i pesymizmu, wyzwania samotnego zmagania się ze śmiercią.
59. Świadomość własnej świadomości – to instancja wewnętrzna kontrolująca stopień realizacji zamierzeń.
60. Jaźń – w psychoanalizie jest to cienka, świadoma i rozumna powierzchnia bytu nad głębinami nieświadomości. Zadaniem jaźni jest regulacja oddziaływań na osobowość. Jest to świadomość siebie.
61. Personalizm - koncepcja filozoficzna uznająca za najważniejszą wartość człowieka, osobę, która jest bytem świadomym i twórczym.
62. Osoba – Bóg przejawia się we wspólnocie (boski element człowieka), w miłości, w pracy, w tym, co łączy ludzi. Ludzie stworzyli wspólnotę złą (to wspólnota rzeczy a nie osób). Świat jest zły, wyalienowany, zepsuty.
63. Rewolucja – rzeczywistość należy zmienić, w tym celu trzeba dokonać rewolucji społecznej i politycznej, które są możliwe tylko po przeprowadzeniu rewolucji moralnej, czyli wewnętrznej.
64. Ewolucja wszechświata – to powstawanie form coraz bardziej doskonałych, to ruch dośrodkowy, w centrum którego jest człowiek. Teilhard de Chardin wyróżnia trzy stopnie ewolucji: litosferę (sfera kamienia), biosferę (sfera życia) oraz noosferę (sfera myśli – świadomość).
65. Teologia śmierci Boga – bezreligijne chrześcijaństwo - koncepcja zapoczątkowana przez Bonhoeffera, polegająca na zanegowaniu tradycyjnych wyobrażeń i pojęć związanych z Bogiem, bez przesądzania o Jego istnieniu lub nieistnieniu.
66. Id = es = podświadomość = nieświadomość - jeden z poziomów osobowości ludzkiej; pojęcie z psychoanalizy Freuda, określające cechy wrodzone, nieświadome, gł. popęd seksualny, oraz wyparte ze świadomości konflikty zewnętrzne.
67. Libido = eros - podstawowe pojęcie w psychoanalizie Freuda oznaczające siłę życiową, której zadaniem jest wytworzenie więzi, walka o przetrwanie, doskonalenie się oraz doprowadzenie do zachowania gatunku; popęd seksualny, instynkt życia.
68. Tanatos = popęd śmierci – w psychoanalizie Freuda oznacza popęd zagłady, destrukcji, rozkładu, dążenie do śmierci.
69. Treści wyparte i zapomniane – to treści, które zostały przeniesione ze świadomości w sferę nieświadomą. Wyparte zostają bolesne i szokujące urazy.
70. Ego = ich = świadomość właściwa - stosowane w psychoanalizie pojęcie dla określenia zorganizowanej, realnej i świadomej części osobowości człowieka, zbudowanej ze spostrzeżeń i realistycznego myślenia.
71. Superego = überich = nadświadomość - według teorii Freuda – część psychiki, która wykształca się u człowieka ok. trzeciego roku życia w wyniku zakazów i nakazów pochodzących od rodziców i społeczeństwa; hamuje nieświadomą energię sfery popędowej.; nadjaźń.
72. Koncepcja kultury u Freuda – kultura jest źródłem cierpień. To system zakazów i nakazów. To możliwość zastępczej realizacji popędów (kompensacja).
73. Promiskuityzm – bezład płciowy, zawieranie związków bez żadnych reguł.
74. Kompleks – pojęcie to wprowadził do psychoanalizy Jung - nieuświadomione przeżycia o zabarwieniu emocjonalnym, związane ze wczesnodziecięcymi doświadczeniami. Kompleksy wpływają na aktualne zachowanie człowieka.
75. Nieświadomość zbiorowa – jest to dziedzictwo mechanizmów działania przodków.
76. Fazy seksualności:
· Oralna – ustna – czerpanie przyjemności z jedzenia i reagowanie agresją na jego brak.
· Analna – odbytnicza – w tej fazie zaczynamy kontrolować swój organizm, czystość, wydalanie.
· Edypalna – to faza odczuwania miłości do rodzica płci przeciwnej oraz zazdrości o rodzica płci identycznej.
· Latencji – to faza skrytego seksualizmu.
· Genitalna – to faza dojrzałości płciowej.
77. Archetyp - ...
MarekMaly