STAROŻYTNA MEZOPOTAMIA_2 - Asyria.pdf - Wielka historia świata - JUREKSKORPION

ASYRIA

Dieje Asyrii

Asyria to osobliwa kraina - przecinana licz

nymi rzekami i pasmami wzgórz wy:yna,

wciśnięta w północno-wschodni Skraj Me

zopotamii, między przedgórze Zagrosu

i Wy:ynę Armeńską. Przez długi czas pozo

stawała na uboczu wielkich cywilizacji

i ważnych wydarzeń historycznych. Tu jed

nak narodziło się jedno z pierwszych wiel

kich imperiów starożytności, powstała bo

gata, oryginalna kultura. Dzięki Asyryjczy

kom przetrwała do naszych czasów istotna

część cywilizacyjnej spuścizny dawnej Me

zopotamii.

yria - kraina geograficzna - le

ży w północnym Iraku, w gór

nym biegu Tygrysu, gdzie wpa

dają do niego Wielki i Mały Zab.

Zraszana obfitymi - jak na Bliski

Wschód - deszczami padającymi od

óźnej jesieni do wiosny stanowila atrak

cyjny dla osadnictwa wczesnych rolni

ków i hodowców teren - jest częścią

wielkiego Żyznego Półksiężyca, gdzie

dokonało ię przejście od łowiectwa

i zbieractwa do rolnictwa. Jedną z najstar

szych o ad jest Nemrik (badany przez

polskich archeologów), datowany na

8250-650 rok p.n.e. Następnie, o schy

łek IV tysiąclecia p.n.e., powstawały tu

(lub rozwijały się przybyłe z ościennych

terenów) kultury neolityczne, reprezento

wane przez takie stanowiska archeolo

giczne, jak Tell Hassuna i Tell Halaf, oraz

chal<olityczne - TaIl al-Ubajd i Uruk.

ponieważ po raz pierwszy odkryto ją

w piątej warstwie archeologicznej w Ni

niwie - ob. Kujundżik w Iraku). Także

z tego lub nieco później zego okresu

pochodzi najstar za odkryta przez ar

cheologów budowla w Aszur (ob. Kalat

asz-Szarkat w Iraku) - świątynia bogini

Isztar. Założenie miasta moglo wyprze

dzać lub na tąpić równocześnie z jej

wzniesieniem, ale wą nazwę zawdzię

cza ono innemu bóstwu - Aszurowi.

W drugiej połowie I tysiąclecia p.n.e.

Asyria uległa zdobywcom z południa -

Aszur i Niniwa weszły w skład imerium

Akadów (ok. 2340-2200 p.n.e.) i sume

ryjskich władców D dynastii z Ur (ok.

2110-205 p.n.e.). Prawdodobnie jed

nak to właśnie u schyłku D tysiąclecia

p.n.e. w Aszur władzę zdobyła lokal

na dynastia, wywodząca się z plemion

beduińskich nomadów - późniejsza tra

dycja mówi o 17 królach mieszkających

pod namiotami. Wtedy też wzniesiono

najstarszą świątynię boga Aszura i zbu

dowano pierwsze fortyikacje.

.. Głowa kobiety. Pła

skorzeźba odnałeziona

w Nimrud.

Najdawniejsza historia

W pierwszej połowie m tysiąclecia

p.n.e. Asyria należała do rozległej, obej

mującej niemal całą północną Mezopo

tamię, kultury Niniwa V (nazwanej tak,

ASYRIA

c�

MORZE ŚRÓDZIEMNE

� Rdze n ne terytorium Asyrii

Imperium asyryj ki w XIII II i IX w. p.n.'.

Imperiul1l a yj kic w kOlku VIII w. p.n.c.

Imperium asyyjskic za panowania i\surbanipala,

ok. 640 r. p.n ..

nocną Mezopotamię. Niewiele wiemy

o dalszych dziejach Asyrii, aż po

XV wiek p.n.e. Choć z późniejszych list

królów znamy imiona władców tego

okresu, wydaje się, że panowali oni nad

niewielkim, obejmującym Aszur i Nini

wę, obszarem; nie pozostawili po sobie

wielkich budowli czy pomników. Sła

bość Asyrii wykorzystało huryckie pań

stwo Mitanni, uzależniając ją od siebie

na około 100 lat.

W połowie XIV wieku p.n.e. nadeszły

lepsze czasy - osłabione najazdami He

tytów Mitanni podupadło i Aszurubał

lit I (ok. 1365-1330 p.n.e.), odmawiając

płacenia danin, został niezałeżnym kró

lem. To w tekstach klinowych z jego

czasów pojawiła się po raz pierwszy na

zwa Asyria (kraj boga Aszura), którą

wprowadził do polityki międzynarodo

wej. Prowadził korespondencję z Amen

hotepem IV Echnatonem, władcą Egip

tu, a córkę swą wydał za kasyckiego

króla Babilonii. Kierował tam później

zwycięską wyprawą wojenną, przywra

cając na tron swego wnuka. Jego następ-

Kupcy, wsle, zdobywcy

Wyjątkowa przedsiębiorczość i zdolno

ści kupieckie mieszkańców Aszur ode

grały ważną rolę w dalszych dziejach

miasta - w XX i XIX wieku p.n.e. utwo

rzyli oni szlak handlowy biegnący

do Kapadocji (środkowej Anatolii) i za

łożyli tam wiełe kolonii-faktorii, dzięki

którym mogłi prowadzić bardzo zy

skowny handel - eksportowali tam tka

niny i cynę, przywożąc w zamian złoto

i srebro. Być może zebrane wtedy bo

gactwo posłużyło wybitnemu władcy -

Szamsziadadowi I (1815-1782 p.n.e.)

do wspaniałej rozbudowy miasta. Odbu

dowano i powiększono świątynie Aszu

ra i Isztar, wzniesiono ziggurat (świą

tynną wieżę w formie piramidy

schodkowej), pałac i nowe mury miej

skie. Szamsziadad I nie był jednak Asy

ryjczykiem, lecz Amorytą, przybyszem

znad środkowego Euratu. Zdobył Aszur

i włączył Asyrię do swego rozległego

państwa, obejmującego prawie całą pół-

ASYRIA

cy - Adadnirari I (1307-1275 p.n.e.),

Salmanasar I (1274-1245 p.n.e.) i Tu

kultininurta I (124-1208 p.n.e.) - pod

bili ziemie dawnego Mitanni, rozciąga

jąc władzę Asyrii aż po Eurat. Ostatni

z nastęców zdobył nawet Babilon i pa

nował nad nim krótko, ajego najwięk

szym dziełem było wzniesienie w pobli

żu Aszur nowej stolicy o nazwie

Kartukultininurta. Zbudowano tu potęż

ne mury obronne, pałace i nową świąty

nię Aszura z zigguratem, co jednak po

tomni potraktowali jako świętokradz

two. Tiglatpilesar I (1115-1077 p.n.e.),

ostatni z wielkich władców epoki śred

nioasyryjskiej, musiał już wielokrotnie

wyprawiać się za Eurat, by ścigać i gro

mić Aramejczyków, koczowniczy lud

semicki, d schyłku n wieku p.n.e. co

raz bardziej zagrażający ziemiom wiel

kiego imperium. Ich najazdy i napływ

do Mezopotamii w XI i X wieku p.n.e.

zepchnęły ponownie Asyrię do roli lo

kalnego państwa i zagroziły nawet jej

isnieniu.

nią, wyprawiając się na Babilonię i

bierając daniny d miast-państw Fenicji.

Wyrazem tak odtworzonej potęgi była

budowa nowej stolicy - Ka\chu (ob.

Nimrud), pierwszego miasta asyryjskie-

go z wydrębnioną, silnie ufortyikowa

ną cytadelą, gdzie wzniesiono pałace,

liczne świątynie i ziggurat. Salmana

sar D, kończąc dzieło ojca, zbudował

w " dolnym mieście " ogromny pałac-ar

senał, z magazynami na uzbrojenie oraz

wyosażenie armii i coraz obiciej napły

wające daniny i łupy. Ka\chu w tym

kształcie miało stanowić wzór dla póź

niejszych stolic Asyrii. Zdobiące jego pa

łace reliefy - kamienne płaskorzeźby,

ukazujące wyprawy wojenne, dbieranie

danin i sceny religijne - zna

lazły kontynuację w na

stępnych pałacach

.. Brama i domy mie

szkalne osady kupców

asyyjskich w Kapado

cji. Karawana przyby

wająca z Aszur.

Czasy najwięszej

świetnci

Odwet Asyryjczyków nastąpił JUz

u schyłku X wieku p.n.e. Nowe wypra

wy wojenne wyparły Aramejczyków

do północnej Syrii i przywróciły wpły

wy Aszur nad Euratem i Chabuem,

zaś wielcy królowie IX wieku

p.n.e. - Aszunasirpał II

(884-858 p.n.e.) i Sal

manasar D (858-

824 p.n.e.) dtwo

rzyli dawne a

nice, panując

nad całą

ółncną

Mezo-

.. Brama pólnocno

-zachdnia w Aszur.

Wsłczesna rekon

strukcja na starożytnych

ruinach.

ASYRIA

a yryjskich, stanowiąc charakterystycz

ny wystrój pomieszczeń oicjalnych; nie

miały równych sobie na całym starożyt

nym Wschdzie.

W pierwszej połowie VD wieku p.n.e.,

pod naporem nowych państw aramej

skich i położonego na północy Urartu,

a także w wyniku buntów i wojen domo

wych, Asyria przeżyła raz jeszcze okre

słabości i utraty znacznej części podbi

tych ziem. Prze10m nastąpij a panowania

króla-uzurpatora, Tiglatpijesara D (ok.

745-727 p.n.e.), który pokonał ostatecz

nie nejczyków zdobywając ich stoli

cę - Damaszek, dbij też Babilonię i ko

ronował się na jej króla. Jego większą

zasługą było jednak guntowne zeformo

wanie pań twa i armii - ustałenie pdzia

łu na prowincje oraz zorganizowanie sta

lej armii, której jądro stanowiła gwardia

królewska. Owoce reform Tiglatpile

sara III wykorzystywali jego następcy.

Chć około 721 roku p.n.e. doszło do ko

lejnej uzupacji ronu - Sargon II (Szaru

-kin - "król prawowity " , od m imie

niem tronowym ukrył swe prawdziwe

imię; ok. 721-705 p.n.e.) okazał się wład

cą równie sprawnym i dynamicznym.

Wsławił się wielką wyprawą przeciw

Urartu, które pokonał i złupij. Prowadzil

długą, choć mniej efektywną wojnę

w Babilonii i założył dynastię Sargoni

dów, która prawie do upadku Asyrii za

siadała na jej tronie. Przenió ł stolicę

do budowanego przez całe niemał pano

wanie Durs ru kin (Twierdzy Sargona;

ob. Chur abad), zreałizował pragnienie

stworzenia miasta ideałnego, wieczno

twałego pomnika swych dokonań.

Dalsze dzieje Asyrii - za panowania

Sanheriba (705-681 p.n.e.), A arhaddo

na (681-69 p.n.e.) i Asurbanipała (669-

631? p.n.e) - znaczą kolejne zdobycze:

Pałestyna, Cylicja, Egipt, Elam, okrutne

zniszczenie, ałe zaraz potem odbudowa

Babilonu, i ostatnie już przeno iny stoli

cy do rozbudowanej przez Sanheriba Ni

niwy. W tym okresie, osiągając najwięk

szy zasięg terytoriałny, Asyria pogrążała

się jednak w coraz głębszym kryzysie we

wnętrznym. Wojny domowe, bunty i od

padanie dał szych, a potem bliższych pro

wincji, rozkład administracji i spory

dynastyczne, wyczerpanie rezerw woj

skowych i ekonomicznych w trakcie ciąg

łych wojen doprowadziły ostatecznie

do takiego o łabienia państwa, e staJo się

ono łatwym łuem nowo owstałych o

tęg - Babilonii, odrodzonej pod panowa

niem nowej, chałdejskiej dynastii, i irań

skich Medów. Zawiązana przez nie

koalicja zdobywała łupila i niszczyła ko

lejne stolice - Aszur (614 p.n.e.), Kałchu

i Niniwę (612 p.n.e.). Ostatni król - Aszu

mballit n - zaginął w 610 roku p.n.e.

podczas bitwy o Harran w południowo

-wschdniej Anatolii, zwycięzcy ś o

dzielili między siebie ziemie pokonanego

imerium.

.. Brama oraz mury

obronne Niniwy. ostat

niej stolicy Asyrii.

STAROŻYTNA MEZOPOTAMIA_2 - Asyria.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: