ENCYKLOPEDIA PRAWA
ISM UW 2006/2007
z życzeniami pomyślności – studenci pierwszego roku ISM UW 2006/2007
wszelkie wskazówki proszę na maila:: m_szuba@o2.pl lub michal.szuba@gmail.com
Stwórzmy taki skrypt, że całe WDiNP będzie z niego korzystać przez następne lata!!!! :-)
koordynator i pomysłodawca: Michał Szuba
szczególny wkład w powstanie skryptu:
Zuzia Stańska, Ewa Witkowska, Julia Słowikowska, Artur Malantowicz, Magda Gniadek, Marta Mazus + osoby z których skryptów kopiowałem niektóre zagadnienia, ale muszą się przypomnieć :)
1. wielość systemów normatywnych (W. - II/3) ----> OK
systemy regulatorów ludzkich zachowań możemy podzielić na normatywne (prawo, moralność, obyczaje) i nienormatywne (tradycje, mity). Poza tym system norm społecznych zależy od społeczeństwa, w którym się znajdujemy i w którym uczestniczymy – często powoduje to nakładanie się norm na siebie, a niekiedy nawet ich sprzeczność
Człowiek uczestnicząc w wielu różnych grupach społecznych jest poddawany działaniu wielu systemów normatywnych (prawo, moralność, obyczaje)
Każdy człowiek podlega w jednym momencie wielu różnym normom, to codziennie działanie człowieka w normatywnej sieci jest nieuniknione.
klasyfikacja systemów normatywnych może uzasadniać ich wielość
A zatem wyróżniamy:
a) systemy sformalizowane - minimum formalizacji stanowi spisanie
b) systemy niesformalizowane
a) autonomiczne - jeden twórca i adresat jednocześnie, wystarczy pomyśleć, np. „Nie będę palić”
b) heteronomiczne - tworzone przez zewnętrznego twórcę
a) otwarty – wiemy o jego istnieniu, możemy do niego przystąpić w każdej chwili, np. moda
b) zamknięty - trzeba spełnić określone warunki, by do niego przystąpić
2. prawo jako system normatywny (W. - I/3, II/2)
Niezależnie od rozmaitych sporów filozoficznych i metodologicznych w europejskim kręgu kulturowym za naczelną cechę prawa powszechnie uważa się jego normatywny charakter. Prawem są więc normy (reguły, zasady, przykazania), co oznacza, że pewne wzory zachowań uznaje się za powinne, inaczej mówiąc, za obowiązujące, wiążące, dyscyplinujące do określonego sposobu postępowania.
Gdy mówimy o prawie w znaczeniu jurudycznym, a nie o prawidłowościach (prawach) przyrody (np. każda żywa istota umiera), nie stwierdzamy faktu (np. samochody nie jeżdżą po chodniku), lecz wskazujemy powinność (samochody nie powinny wjeżdżać na chodnik). W tym wyraża się normatywny, a nie opisowy charakter praw.
Prawo, moralność, obyczaje mają charakter normatywny, określają jakie zachowania powinno się podejmować, a jakich unikać.
3. systematyka prawa (W. - VIII/1,3) (rzeczywiście trzeba tu mówić też o gałęziach prawa, ale to co jest pod spodem w moim przekonaniu jest także dobrym wstępem, bo systematykę można rozumieć dwojako: jako ulokowanie systemu prawa na tle innych systemów, oraz jako podział prawa na gałęzie, a więc taką systematykę gałęzi prawa)
Systemy:
- naturalne – powstają bez ingerencji człowieka, siłami samej natury (układ planetarny, ekosystem)
- sztuczne – są dziełem człowieka, powstają wedle z góry przyjętego planu, dla osiągnięcia zamierzonych celów
- realne – składają się z realnie (materialnie) istniejących obiektów (las)
- nominalne (pojęciowe) – elementami tych systemów są twory kulturowe: wartości, normy, pojęcia abstrakcyjne)
problem usytuowania systemu prawnego:
- niektóre elementy można zaklasyfikować jako naturalne i nominalne
- pozytywiści jednak zaliczają prawo jako system sztuczny i nominalny
system prawa – jest to zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm wysłowionych w tekstach aktów normatywnych i obowiązujących w danym państwie w określonym czasie
Nie wiem czy to jest potrzebne do tego punktu, ale co szkodzi:
Prawo kontynentalne (civil law)
Prawo anglosaskie (common law)
- wyłączność/dominacja prawa stanowionego jako źródła prawa
- zakaz tworzenia prawa przez sądy
- minimalizacja roli prawa zwyczajowego, kanonicznego
- prawo winno być co do zasady systemem niesprzecznym wewnętrznie i pozbawionym luk
- najbardziej doskonała forma ustanowionego prawa to kodeks, czyli taka ustawa, która w sposób całościowy i wyczerpujący reguluje określoną dziedzinę życia społecznego
- mozaika różnych typów prawa (stanowionego, precedensowego, zwyczajowego
- prymat, ale nie wyłączność prawa stanowionego
- istotna rola sądów – formułują ogólne i abstrakcyjne reguły postępowania
- system prawa nie jest w pełni racjonalny i pozbawiony luk, stąd większa rola prywatnych umów, zastępujących regulacje kodeksowe
4. Prawo materialne i formalne; prawo w znaczeniu przedmiotowym i prawo podmiotowe; prawo publiczne i prywatne (W. - I/5, VIII/3, VI/7, )
Prawo materialne
Prawo formalne
Ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień
Określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym
Prawo w znaczeniu przedmiotowym
Prawo w znaczeniu podmiotowym
To ogół norm składających się na system prawa zarówno obowiązującego tu i teraz, jak też obowiązującego dawnej, a nawet takiego, którego obowiązywanie dopiero się postuluje
To zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach.
Dzięki niemu podmiot prawa ma możność swobodnego podejmowania decyzji.
2 teorie:
- prawa naturalnego – wg niej prawa podmiotowe mają charakter przyrodzony i są niezbywalne
- inne koncepcje – wg nich prawo podmiotowe mają charakter praw pozytywnych (przedmiotowych), chociaż podlegają na ogół silniejszej ochronie zwłaszcza przed naruszeniem ze strony władzy publicznej
Jest formułowane na podstawie prawa w sensie przedmiotowym.
Szczególnym rodzajem praw podmiotowych są prawa człowieka.
Prawa podmiotowe:
- proste – pojedyncze uprawnienia
- złożone – zespół uprawnień różnego rodzaju (prawo własności
- erga omnes – skuteczne wobec wszystkich
- inter partes – skuteczne tylko między określonymi osobami
lub:
- majątkowe (własność, prawo dziedziczenia)
- osobiste (nietykalność cielesna, prawa wyborcze)
Prawo publiczne
Prawo prywatne
Prawo regulujące stosunki między państwem, a obywatelem oraz między organami państwa (prawo karne, administracyjne, karne, finansowe)
Sprawdźcie sobie gałęzie prawa publicznego i prywatnego w Winczorku na stronie 122
Prawo regulujące stosunki między równoprawnymi podmiotami głównie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itp. (prawo cywilne, handlowe, rodzinne)
5. problemy związane z definiowaniem prawa
pojęcie prawa odnosi się do szczególnego porządku społecznego, tworzonego i chronionego w sposób zinstytucjonalizowany – niezależnie od tego najszerszego znaczenia i oprócz prawa w sensie prawa naturalnego i pozytywnego, w naukach prawnych i praktyce prawniczej funkcjonują rozmaite pojęcia szczególne, których nie należy ze sobą mylić. Najczęściej spotykane opierają się na wyodrębnieniu różnych dziedzin lub gałęzi prawa. Pojęciem prawa posługujemy się też dla oznaczenia konkretnych uprawnień, zespołów uprawnień lub rodzajów uprawnień, które służą rozmaitym podmiotom
6. Prawo pozytywne, a prawo intuicyjne wg. L. Petrażyckiego
filozofia prawa L. Petrażyckiego: koncepcja prawa natury o zmiennej treści, która najogólniej rzecz ujmując polega na tym, że prawo ewoluuje wraz z psychiką ludzką, która to – wyprzedzając tok rozważań – jest źródłem prawa.
Prawo jako takie zajmuje się obowiązkami jednych osób względem drugich; prawo porusza kwestie dotyczące zobowiązań jednych osób (względem drugich) oraz 'praw' przynależnych drugiej osobie (na mocy których może ona żądać czegoś od pierwszej)
Prawo przez Petrażyckiego jest również określane jako projekcja obowiązków na zachowanie swoje i innych w teraźniejszości, przeszłości i przyszłości dokonywane przez człowieka.
We Wstępie do nauki prawa i moralności Petrażycki wyróżnia dwa rodzaje prawa: intuicyjne i pozytywne, wyróżnione ze względu na różne klasy zjawisk psychicznych. Różnice między nimi są następujące:
prawo intuicyjne jest prawem indywidualnym (indywidualno-różnorodnym, nieszablonowym) przynależnym jednostce lub grupie ludzi; zaś prawo pozytywne obejmuje wszystkich, bowiem to właśnie ono reguluje stosunki społeczne. I mimo tego, że autor przyznaje wyższość prawa pozytywnego nad prawem intuicyjnym, to jednak stwierdza, że “(...) faktyczną podstawą właściwego społecznego »porządku prawnego« i rzeczywistym motorem życia społeczno-prawnego (...) jest w istocie rzeczy nie prawo pozytywne, lecz intuicyjne”. Uzupełnić tę kwestię należy jeszcze stwierdzeniem autora, iż prawa te kształtują się wzajemnie, czyli prawo pozytywne wpływa na kształtowanie się prawa intuicyjnego oraz prawo intuicyjne wpływa na kształt prawa pozytywnego.
Z tego też powodu mamy do czynienia z trzema sferami życia prawa:
- sfera prawa intuicyjnego
- sfera prawa pozytywnego;
- sfera wzajemnego przenikania się tych dwóch praw
7. Funkcje prawa (W. - I/4)
Funkcje prawa:
cel: pewien postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności; jest czymś planowanym, zamierzonym
funkcja: rzeczywisty, obiektywny skutek, rezultat istnienia jakiejś instytucji, normy dla otoczenia; rezultat może być zaplanowany i oczekiwany (funkcja pokrywa się z celem)
→ niekiedy zaplanowany cel nie zostaje osiągnięty, ale działanie zawsze wywołuje jakiś skutek
skutki mogą być planowane i nieplanowane, korzystne (eufunkcjonalnymi) i niekorzystne (dysfunkcjonalnymi)
podejście teleologiczne (teleos gr. osiągnięty cel): istnieje globalny cel prawa
...
dziennikarstwo