1.21 starzenie sie.doc

Katarzyna Gronowicz

Scharakteryzuj zmiany w budowie i funkcji organizmu w okresie starzenia się.

     Starzenie się to naturalny proces zmniejszania się wraz z wiekiem biologicznej aktywności organizmu, spowodowany czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi i pociągający za sobą pewne zmiany w organizmie.[1]

Charakterystyczne zmiany dla procesu starzenia się:

1.   Zmiany na poziomie komórkowym przejawiają się w wolniejszej wymianie komórek na nowe, zakończeniu procesu dzielenia się, czyli na apoptozie komórki – programowej śmierci i w rezultacie zmniejszenia ich ilości. Zmienia się także jakość komórek – czynniki zewnętrzne takie jak: upał, zimno, wolne rodniki tlenowe, pasożyty, glukoza, promieniowanie ultrafioletowe, promieniowanie rentgenowskie powodują mutacje (uszkodzenia genu a co za tym idzie, błędne odczytywanie informacji na poziomie DNA-RNA), następnie powstawanie nieprawidłowego aminokwasu, uszkodzenie białka, co prowadzi do złego funkcjonowania narządu a wreszcie całego organizmu. Zmniejszenie się ilość wody w komórkach powoduje zaburzenie pracy organelli komórkowych, spowolnieniu ulega metabolizm w komórkach, odkłada się cholesterol, wapń i lipofucyna co powoduje zaburzenie mechanizmów uwalniających energię komórkową i zaburzenie pracy całej komórki. Zachodzą zmiany w liczbie chromosomów (nieparzystość). Mechanizmy naprawcze komórek są coraz bardziej zawodne. W efekcie śmierć lub nieprawidłowe funkcjonowanie pewnych komórek na tyle zaburza prace innych, że organizm nie jest w stanie radzić sobie z utrzymywaniem homeostazy. [2]

2.   W okresie starzenia się widoczne są zmiany w wyglądzie zewnętrznym. Obniżenie wzrostu spowodowane jest osłabieniem przyczepów pewnych grup mięśni, zmianami zwyrodnieniowymi w kręgosłupie, a także osteoporozą (ubytkiem tkanki kostnej), co przyczynia się do przyjęcia postawy przygarbionej. Między 55 a 75 rokiem życia obniżeniu ulega masa ciała, na co wpływ mają ubytki w tkance łącznej (powstają wiązania chemiczne między cząsteczkami kolagenu, ścięgien i mięśni – tkanka staje się gruba, traci elastyczność), zmniejsza się masa kostna i masa mięśniowa a także następuje zmniejszenie objętości wody w organizmie.

     Czas, czynniki zewnętrzne i wewnętrzne działają również na niekorzyść skóry, która pod ich wpływem staje się obwisła i pomarszczona. Dzieje się tak z powodu utraty zdolności do wiązania i zatrzymywania wody w naskórku (skóra staje się sucha, traci elastyczność, powstają zmarszczki mimiczne). Ponadto niejednolicie wydzielana melanina  powoduje powstawanie brązowych plam w miejscach odkrytych. Pogorszeniu ulega krążenie, gdyż naczynia włosowate stają się bardziej kruche. Zanikowi ulega tkanka tłuszczowa w warstwie podskórnej [3].

3.   Bolączką ludzi starych są zmiany zachodzące w ich narządach zmysłów. Pogorszenie wzroku jest wynikiem zmian zachodzących w soczewce, która staje się mniej elastyczna, grubsza i cieńsza (konsekwencją jest występowanie dalekowzroczności i katarakty). Natomiast w białku soczewki oka następuje łączenie się białek w coraz większą liczbę mostków (co prowadzi do zaćmy).

     Zaburzenia słuchu polegają na niewyraźnym słyszeniu dźwięków o wysokich tonach np. spółgłosek.

     Pogorszenie węchu ma wpływ na słabsze rozpoznawanie smaków: słonego, gorzkiego, kwaśnego, słodkiego.

     Na zmniejszenie sprawności zmysłu równowagi wpływa: słaby wzrok i słuch (ślimak), gorsze funkcjonowanie rdzenia kręgowego, mechanoreceptorów oraz słabość i sztywność mięśni (wiążą się z tym częste zawroty głowy) [4].

4.   W układzie sercowo – naczyniowym zmiany dotyczą między innymi wewnętrznych błon tętnic większych i mniejszych oraz naczyń włosowatych – ulegają pogrubieniu, zmniejsza się ich światło, stają się sztywniejsze, efektem jest zanik włośniczek i zmiany w najbardziej oddalonych od serca obszarach (podudzia, stopy) – przebarwienia, zaniki, owrzodzenia a także częste ziębnięcie rąk i nóg. Zmiany przeciwne – zwiotczenie i rozszerzenie naczyń prowadzi do powstania żylaków i hemoroidów. Czynność serca jako pompy jest ograniczona w czasie dużego wysiłku i zmniejszona w spoczynku. Ponadto w krajach rozwiniętych ciśnienia tętnicze krwi ma tendencję do wzrostu w miarę starzenia się co pociąga za sobą wylewy, choroby serca i inne schorzenia układu krążenia [5].

5.   Za słaby układ odpornościowy w późnym wieku odpowiada grasica (produkująca limfocyty T) zanikająca powoli już od momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej. Układ immunologiczny staje się wolniejszy i mniej „czujny”, spada także zdolność limfocytów B do produkcji przeciwciał, a nasila się produkcja przeciwciał niszczących własne białka. Dochodzi do wzrostu zapadalności na choroby infekcyjne i nowotworowe [6].

6.   Również w układzie wydzielania wewnętrznego zachodzą niekorzystne zmiany takie jak: stopniowe zmniejszenie poziomu hormonów (tarczycy, hormonu wzrostu, testosteronu, insuliny - przez co organizm gorzej radzi sobie z utrzymaniem stałego poziomu glukozy we krwi, androgenów, aldosteronu, DEA, melatoniny – której zbyt mała ilość wpływa na zaburzenia snu), obniżenie liczby receptorów wrażliwych na działanie hormonów, słabsza i wolniejsza reakcja układu hormonalnego na zmiany środowiska .[7]

7.   Zmiany w układzie rozrodczym przebiegają inaczej i z innym natężeniem u kobiet i u mężczyzn. Kobiety przechodzą ten proces gwałtowniej . Od momentu osiągnięcia maksymalnej zdolności prokreacyjnych (ok.25 lat) zmiany następują powoli i są to: spadek liczby komórek jajowych, wzrost liczby mutacji chromosomowych (u dzieci starszych matek bardzo często występują wady genetyczne), zmiany degeneracyjne w jajnikach kontrolowane przez hormon przysadki mózgowej. Punktem zwrotnym w ich życiu płciowym jest menopauza (czyli ostatnia miesiączka występująca przeciętnie 40 lat po osiągnięciu dojrzałości płciowej) która gwałtownie obniża poziom hormonów płciowych – kończy się owulacja i możliwości rozrodcze. Towarzyszy temu cała lawina zmian: zmniejszenie masy macicy, pochwa maleje i jej ściany stają się cieńsze, spada ilość wydzielanego śluzu.

    U mężczyzn ten proces zmian związanych z płodnością (andropauza) przebiega powoli i nie tracą oni zdolności rozrodczych, ulegają one jedynie ograniczeniu – obniżenie poziomu sterydów płciowych, powiększenie gruczołu krokowego (utrudnia to oddawanie moczu).[8]

8.  W układzie mięśniowo – szkieletowym po 50 roku życia dochodzi do wyraźnego zaniku tkanki kostnej (u kobiet proces ten jest bardziej intensywny niż u mężczyzn) a nawet do osteoporozy, do rozwoju której przyczyniają się także: zmiana poziomu hormonów, dieta (niedobór wapnia i wit. D), niedostateczny wysiłek fizyczny, niska i drobna budowa ciała. Ponadto czynniki genetyczne, stan funkcjonowania innych narządów (np. naczyń krwionośnych) są przyczynami bólów stawów, słabych mięśni i łamliwych kości.[9]

9.   Kolejny rozpatrywany obszar naszego organizmu, który podlega procesowi starzenia się to układ pokarmowy. Ściany i inne warstwy jelita stają się cieńsze, mięśniówka jelit traci elastyczność (zmniejsza się perystykalność jelit co zwiększa częstość zaparć). Zmiany zachodzące w samej florze jelitowej powodują cały łańcuch konsekwencji: zmniejszenie wydzielania gruczołów ślinowych i żołądkowych, obniżenie wydzielania kwasu solnego, zaburzenia procesu trawienia i pogorszenie wchłaniania witaminy. D i wapna. Zwiotczeniu ulegają powłoki brzuszne powodując niebezpieczeństwo wystąpienia przepukliny. Wszystkim tym zmianom towarzyszy pogarszający się stan naczyń krwionośnych.

     Również wydolność nerek zmniejsza się wraz z wiekiem i między. Ma na to swój wpływ pogorszenie się czynności nefronów oraz zmniejszony przepływ krwi przez nerki.

     Na pracę płuc wpływ mają zarówno czynniki zewnętrzne (palenie tytoniu, zanieczyszczenie środowiska) jak i wewnętrzne. Do tych ostatnich zaliczają się zmiany w tkance łącznej: zmniejsza się jej elastyczność (ograniczając możliwości oddechowe i powodując ubytki w tkance miażdżycowej płuc a w efekcie – rozedmę, czyli obniżenie maksymalnej objętości płuc o 30 – 50%), zanika ruch rzęsek i produkcja śluzu (osłabieniu ulegają mechanizmy broniące płuca przed infekcją – zwiększa się zapadalność na choroby płuc).[10]

10.  W układzie nerwowym dochodzi do zmniejszenia masy mózgu (zawartości płynu, liczby komórek nerwowych i tkanki podścieliska) powodujące kłopoty z koncentracją, opóźnienie procesów myślowych, zaburzenia pamięci. Zachodzą zmiany w hipokampie (narządzie odpowiadającym za powstawanie i przywoływanie wspomnień). Starzeją się komórki glejowe, kurczą się i łysieją komórki nerwowe, maleje też liczba połączeń między nimi. Obniżeniu ulega sprawność receptorów (wydłuża się czas reakcji). Występują zaburzenia psychiczne (otępienie, choroba Alzheimera, depresja, zaburzenia świadomości).[11]

11.    Proces starzenia się widoczny jest już na pierwszy rzut oka w zmianie wyglądu,

zachowania i czynności organizmu. Inna staje się jakość skóry, włosy siwieją i/lub wypadają, zmienia się sylwetka ciała, sposób stania i poruszania się – stanie na zgiętych stawach kolanowych i biodrowych z uwypukleniem pleców, chwianie się, chód wolny, krótkimi krokami, na szerokiej podstawie, z ograniczonym ruchem ramion, przeważa postawa "podwójnego podparcia”.[12]

Bibliografia:

1.      1. Jaczewski A. (red.).: Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2003, (rozdz. VIII).

2.      Coni N., Davison W., Wester S.: Starzenie się. Wydawnicto Naukowe PWN,

      Warszawa 1994, (rozdz. 7 i 8)

1