Bardzo wyspecjalizowana grupa stałocieplnych kręgowców:
- zwierzęta jajorodne
- skóra pokryta swoistymi wytworami naskórka – piórami
- szczęka i żuchwa tworzą bezzębny dziób
- pierwsza para kończyn jest przekształcona w narządy do odbywania lotów ( wyjątek – struś i pingwin)
Pochodzą od gadów . Gady są blisko spokrewnione z ptakami:
- rogowe łuski gadów i pióra ptaków są utworami homologicznymi
- nogi u wielu ptaków są pokryte rogowymi tarczkami lub łuskami
- u przedstawicieli obu gromad czaszka łączy się z kręgosłupem za pomocą jednego kłykcia potylicznego
- skóra jest bardzo uboga w gruczoły skórne
- rozwój zarodka w jaju.
Zasadnicze cechy różniące ptaki od gadów:
- mózg ptaków bardziej rozwinięty
- serce ptaków ma 2 komory i 2 przedsionki
- ciało ptaka pokryte piórami- m.in. rola izolacyjna
- kończyny przednie wykształcone w skrzydła, służące do latania
- w szkielecie ptaków – kości pneumatyczne, wypełnione powietrzem i swoiste narządy ( worki powietrzne – połączone z płucami)
Proces rozmnażania się ptaków możemy podzielić na dwa okresy:
- okres godowy ( toki, łączenie się w pary, budowa gniazda)
- okres gniazdowania, czyli lęgowy ( składanie i wysiadywanie jaj oraz wychowywanie młodych)
Stan rozwoju pisklęcia wykluwającego się z jaja u różnych gatunków jest rozmaity. W związku z tym wyróżniamy 3 grupy ptaków:
- zagniazdowniki – pisklęta wkrótce po wykluciu opuszczają gniazdo i dalszy ich rozwój przebiega poza gniazdem (kuraki, blaszkodziobe, żurawie)
- gniazdowniki – pisklęta wykluwają się niedołężne, u wielu gatunków początkowo nagie, ślepe i długo pozostają w gnieździe ( wróblowate, dzięcioły, zimorodki)
- rzekome zagniazdowniki – pisklęta rodzą się okryte puchem, potrafią chodzić lub pływać, ale nie umieją same zdobywać pożywienia ( mewy)
Ptaki możemy podzielić na kilka grup:
- osiadłe – te, które w ciągu całego roku przebywają w swojej ojczyźnie
- lęgowe – gatunki, które na wiosnę przylatują w celu odbycia lęgów a na jesieni odlatują
- przelotowe – przelatują przez nasz kraj w porze wędrówek sezonowych
- zalatujące – gatunki, które na okres zimowy przylatują do nas ( ptaki zimowe).
Ptaki średniej wielkości lub duże, związane z nadbrzeżną strefą wód, błotami i wilgotnymi łąkami. Nogi mają długie, przystosowane do brodzenia. Szyja jest cienka, długa i esowato wygięta. Głowa mała, dziób – dość długi, prosty lub nieco przygięty w dół. Skrzydła są szerokie, dość długie, ogon krótki. Ubarwienie obu płci jednakowe. Składają 3-5 jaj. Są to gniazdowniki. W wychowaniu młodych biorą udział oboje rodzice. Żywią się płazami, rybami, drobnymi skorupiakami, mięczakami i owadami. W skład rzędu m. in. wchodzą rodziny czapli i bocianów.
Tułów z boków ścieśniony, długi, szyja cienka. Dziób dość długi prosty, z boków ścieśniony i szpiczasty. Skrzydła duże, ogon krótki. W locie wyginają esowato szyję. W przeciwieństwie do bocianów nie posługują się lotem żaglowym, lecz lecąc machają skrzydłami.
Jest nieco mniejsza od bociana białego. Zarówno samiec, jak i samica jednakowo ubarwieni. Wierzch ciała i ogon jest siwopopielaty, głowa i szyja biała. Przez oko aż na tył głowy przechodzi czarna smuga, przechodząca aż na czarny czub składający się z kilku piór. Na bokach szyi i tułowia widoczna jest czarna podłużna smuga. Dziób jest żółtawy, nogi – brunatne.
Jest pospolitym, ale nielicznym gatunkiem lęgowym i przelotnym .Zimowiskami ich są kraje śródziemnomorskie lub Afryka. Czapla siwa przebywa nad rzekami i jeziorami, niekiedy na bagnach i podmokłych łąkach. Jest bardzo ostrożna i płochliwa. Żeruje głównie o zmroku i w nocy na płytkich wodach, często na ścierniskach. Zdobyczy wypatruje stojąc nieruchomo lub chodząc. Dostrzeżoną zdobycz błyskawicznym pchnięciem dzioba chwyta i połyka.
Gnieździ się przeważnie koloniami, zwykle na wysokich drzewach w lasach, czasem znacznie oddalonych od wód. W roku tylko jeden lęg.. Młode samice są dojrzałe płciowo po pierwszym, a samce – po drugim roku życia.
Pożywieniem są przeważnie małe ryby, płazy, skorupiaki, ślimaki i owady.
Duże długonogie brodzące ptaki błotne i nadwodne. Dziób mają prosty i długi. Lot ich jest powolny, często szybowcowy. W czasie lotu trzymają szyję prosto wyciągniętą ku przodowi. Bociany są nieme. Brak głosu zastępują klekotaniem (kłapanie dziobem). Młode wydają głosy syczące i kwiczące. Należą do gniazdowników.
Ubarwienie ma białe, lotki są czarne. Dziób i nogi u ptaków starych są czerwone, u młodych – czarniawe. Jest to pospolity ptak lęgowy i przelotny. Zimuje w Afryce. Gnieżdżą się na dachach zabudowań, czasem w koronach drzew na skrajach lasów. Samica buduje duże gniazdo z chrustu, samiec zaś dostarcza jej budulca. Jaja bociana są białe, zwykle 3-5. Wysiadują je na zmianę oboje rodzice, w nocy – tylko samica. Tylko jeden lęg w roku. Pożywieniem są szarańczaki i chrząszcze oraz drobne kręgowce, zwłaszcza żaby, jaszczurki, węże i myszowate. Ptak pożyteczny i chroniony.
Ptaki związane ze środowiskiem wodnym i z błotami. Tułów mają krępy i wydłużoną szyję. Dziób jest dość szeroki i spłaszczony ( wyjątek stanowią tracze) zakończony paznokciem. Wewnętrzne brzegi szczęk opatrzone są rogowymi blaszkami do przecedzania wody z mułem, lub ząbkami do przytrzymywania śliskiej zdobyczy. Nogi są krótkie, a trzy przednie palce spięte błoną pływną. Puch okrywa całe ciało. Gruczoł kuprowy jest silnie rozwinięty. Gnieżdżą się przeważnie w pobliżu wód na ziemi, niektóre gatunki w dziuplach, a nawet norach. Gniazda ich są prymitywne. Zagniazdowniki te mają jeden lęg w roku. Po lęgach łączą się w stada. Zjadają pokarm roślinny lub zwierzęcy. Na terenie Polski występuje jedna rodzina kaczkowatych z 6 podrodzinami.
RODZINA KACZKOWATE
PODRODZINA ŁABĘDZIE
Są to duże ptaki o długiej szyi. Dziób mają spłaszczony, przy nasadzie wzniesiony. Na brzegach szczęk występują rogowe blaszki. Skrzydła długie i szerokie, ogon krótki. Nie nurkują, żerują na płytkich wodach, głęboko zanurzając głowę wraz z szyją. Wzlatują ciężko i hałaśliwie. Lot mają powolny, lecz wytrwały. Są to ptaki monogamiczne. Łączą się w pary prawdopodobnie na całe życie. Gnieżdżą się pojedynczymi parami na kępkach i wysepkach. Składają 3-9 białych jaj. Wysiadują je przeważnie samice. Samce przebywają w pobliżu gniazda. Łabędzie żywią się głównie pokarmem roślinnym, częściowo także owadami, płazami, mięczakami i skorupiakami. Ryb nie jedzą. Na zimę odlatują. Objęte ochroną.
Łabędź niemy
Największy z naszych ptaków wodnych. Jest śnieżnobiały, dziób ma pomarańczowy z czarną nasadą i guzem tuż przy czole. W czasie pływania łabędź układa szyję w kształcie litery „S”. W Polsce nieliczny i dość rzadki gatunek lęgowy.
PODRODZINA GĘSI
Ptaki średniej wielkości o krępym tułowiu i dość długiej cienkiej szyi, mają dziób krótszy od głowy, wysoki u nasady, opadający i zwężający się stopniowo. Zakończony jest on dużym „paznokciem”. Brzegi szczęk opatrzone są w blaszki i ząbki.
Gęsi dobrze poruszają się po ziemi. Pływają również dobrze, ale gorzej niż inne blaszkodziobe. Nurkuję rzadko i niegłęboko. Do lotu zrywają się lekko. Latają dobrze i wytrwale. W czasie przelotów lecą kluczami w kształcie odwróconej litery „V” lub szeregami jedna za drugą. Prowadzą zwykle dzienny tryb życia.
Upierzenie gęsi jest najczęściej skromne, najczęściej szare. Dymorfizm płciowy nie występuje. Gęsi są monogamiczne. Łączą się w pary na długie lata. Gniazdo budują na wiosnę przy wodzie, przeważnie na ziemi. Jeden lęg w ciągu roku. Jaja (4-9) wysiadują samice, samce zaś trzymają się w pobliżu gniazda i po wykluciu się piskląt dołączają do rodziny, uczestnicząc w wychowywaniu młodych. Żywią się prawie wyłącznie roślinami. Domieszka pokarmu zwierzęcego jest niewielka.
Gęś gęgawa
Podobna do szarej gęsi domowej. Wierzch ciała szary z jasnopopielatymi obwódkami na grzbiecie. Boki ciemnoszare, brzuch, pokrywy nadogonowe i podogonowe – białe. Skrajne sterówki – białe, środkowe – szare. Głos gęsi gęgawej podobny jest do głosu gęsi domowej. Jest bardzo ostrożna i nieufna. W suchych miejscach między szuwarami i trzcinami zakłada prymitywne gniazdo. Młode są zagniazdownikami, ale przez pewien okres na noc wracają do gniazda. Po odchowaniu młodych gromadki rodzinne łączą się w duże stada. Żywi się wyłącznie pokarmem roślinnym.
PODRODZINA KACZKI PŁYWAJĄCE
Kaczki tej podrodziny mają dziób niski, spłaszczony, a brzegi szczęk zaopatrzone w rogowe blaszki. Dobrze pływają i dość dobrze nurkują. Po ziemi chodzą ociężale, ale dobrze. Lot mają szybki, ale zwinny. Podczas lotu szybko poruszają skrzydłami. Z wody wzlatują bez rozbiegu. Samce mają upierzenie znacznie barwniejsze niż samice. Tylko w lecie są podobne do samic. Mają jeden lęg w roku. Samce nie biorą udziału w budowie gniazda i wysiadywaniu jaj oraz ( w większości gatunków) nie uczestniczą w wychowywaniu młodych. Żywią się pokarmem roślinnym i zwierzęcym, poszukując go na powierzchni wody. Gdy sięgają głębiej, pochylają ciało i głęboko zanurzają głowę wraz z szyją, szlamując muł. Najruchliwsze są wieczorem i wcześnie rano.
Cyranka
Cyraneczka
PODRODZINA KACZKI NURKUJĄCE
Kaczki nurkujące są silniej związane ze środowiskiem wodnym niż kaczki pływające. Tułów mają krępy, szyję niedługą, głowę dużą, dziób krótki, płaski, ale wyższy niż u kaczek pływających. Nogi osadzone są w tyle ciała, wskutek czego – chodzą na ogół słabo, natomiast – bardzo dobrze pływają i nurkują. Do lotu zrywają się po rozbiegu na powierzchni wody. Zamieszkują pobrzeża morskie oraz mało zarośnięte jeziora śródlądowe. Gnieżdżą się w pobliżu wody na ziemi lub w dziuplach. Jeden lęg w roku. Pokarm zwierzęcy i roślinny.
Kaczka podgorzałka
PODRODZINA TRACZE
Ptaki średniej wielkości o wydłużonym tułowiu. Na głowie mają czubek skierowany do tyłu. Dziób prosty, cienki, obły, zakończony hakowato zgiętym w dół paznokciem. Brzegi szczęk są zaopatrzone w ostre trójkątne ząbki do przytrzymywania śliskiej zdobyczy. Pływają i nurkują doskonale. Samce w okresie zimowo-wiosennym są barwniejsze od samic. W lecie osobniki obu płci są do siebie podobne. Gnieżdżą się w pobliżu wód w płytkich dziuplach i na ziemi. Samiec nie bierze udziału w wysiadywaniu jaj, ale pilnuje gniazda. Mają jeden lęg w roku. Tracze żywią się pokarmem zwierzęcym. Podstawę pożywienia stanowią ryby.
Tracz długodziub
Ptaki różnej wielkości i rozmaitego wyglądu. Dziób mają silny, haczykowato zagięty u nasady okryty woskówką. Oczy są duże a wzrok silnie rozwinięty. Skrzydła przeważnie mają długie, różnego kształtu, wąskie i szpiczaste. Latają bardzo dobrze i wytrwale. Nogi mają silne z czterema palcami (3 w przodzie i 1 w tyle ) u większości przystosowane do chwytania zdobyczy, zaopatrzone w ostre, haczykowate pazury.
Dymorfizm płciowy zaznacza się głownie w wielkości osobników. Samice są zwykle większe od samców. Upierzenie ich jest na ogół mniej barwne.
Pożywienie drapieżników składa się przede wszystkim z kręgowców, ale udział owadów w pokarmie jest czasem duży. Chwytają zdobycz pazurami i rozdzierają dziobem. Wole mają obszerne.
Żyją parami, w które łączą się na długi czas. Gnieżdżą się na drzewach, skałach, niektóre w dziuplach i ruinach. Gatunki duże przeważnie znoszą 1 lub 2 jaja, gatunki mniejsze – większą ilość. Jeden lęg w roku. Jaja wysiadują głównie samice.
RODZINA SĘPY
Sępy należą do największych drapieżników europejskich. Mają szerokie skrzydła i krótki klinowaty ogon. Żywią się głównie padliną. Rzadko napadają na żywe słabe zwierzęta. Zerują przeważnie gromadnie. Zżeranie padliny rozpoczynają od otwarcia jamy brzusznej i wyjedzenia wnętrzności. Stąd mała głowa i długa szyja są pokryte puchem i miejscami nagie. Szyja jest okolona kołnierzem z dłuższych piór opadających na pierś. Dziób jest duży, bardzo silny, długości prawie głowy. Pazury krótkie, tępo zakończone. Są ptakami ociężałymi. Lot mają powolny. Gdy wypatrują padlinę godzinami szybują w powietrzu i nie poruszając skrzydłami zataczają olbrzymie kręgi.
Rola sanitarna – oczyszcza osady ludzkie z nieczystości i padliny. Gnieżdżą się na skałach, drzewach i na ziemi. Składają przeważnie 1 jajo.
Na tereny Polski zalatuje rzadko sęp płowy i sęp kasztanowaty.
RODZINA SOKOŁY
Ptaki te zdobywają pożywienie napadając na żywe zwierzęta (głównie ptaki i ssaki). Mają silny dziób, haczykowate, silne i ostre pazury oraz opierzoną głowę.
Orły należą do największych ptaków z omawianej rodziny, wielkością niewiele ustępują sępom. Postać mają krępą, duży i silny dziób. Skrzydła w locie są szerokie i długie z palczasto rozstawionymi lotkami. Orły latają wolno i wytrwale, skrzydłami poruszają miarowo. Często szybują w powietrzu – lot żaglowy.
Ptaki nadrzewne i naziemne zamieszkujące lasy i okolice półotwarte. Tułów mają wrzecionowaty, dość krępy o krótkiej szyi i małej głowie, dziób słaby. W nasadzie szczęki górnej – 2 wypukłe woskówki. Skrzydła długie, szpiczaste i szeroki ogon. Osobniki obu płci podobnie ubarwione. Dobrze chodzą i szybko latają. Są ptakami monogamicznymi. W okresie lęgów żyją parami, potem gromadnie. Budują na drzewach prymitywne gniazda z chrustu lub zamieszkują dziuple. Młode są typowymi gniazdownikami. Rodzą się ślepe i niedołężne. W pierwszych dniach życia karmione są przez rodziców tzw. Mleczkiem wydzielanym przez ściankę wola i częściowo nadtrawionym w wolu. Podstawowym pożywieniem gołębi są nasiona z dość dużą domieszką karmy zwierzęcej (np. owadów i ślimaków).
RZĄD GRZEBIĄCE (KURAKI)
- rząd ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych. Obejmuje gatunki lądowe, grzebiące, zamieszkujące wszystkie strefy klimatyczne, na całym świecie, poza niektórymi wyspami. Ptaki te przypominają z wyglądu kurę, są jednak masywniejsze, mają mocny dziób i spore pazury, co umożliwia im wyszukiwanie pokarmu w glebie. Odżywiają się nasionami, owocami i małymi zwierzętami. W grupie tej obserwuje się znaczny dymorfizm płciowy, samce są większe i barwniejsze. Grzebiące gnieżdżą się na ziemi, pisklęta są zagniazdownikami.
Do rzędu należą następujące rodziny i podrodziny:
· Rodzina: nogale
· Rodzina: czubaczowate
o Podrodzina: penelopy
o Podrodzina: czubacze
· Rodzina: indyki
· Rodzina: głuszcowate
· Rodzina: przepióry
· Rodzina: kurowate (bażantowate)
· Rodzina: perlice
RODZINA I NDYKI
rodzina ptaków z rzędu grzebiących. Obejmuje gatunki grzebiące, zamieszkujące południową część Ameryki Północnej. Udomowiona forma indyka jako ptak hodowlany występuje kosmopolitycznie. Ptaki te charakteryzują się następującymi cechami:
· masa 3-11 kg
· głowa i góra szyi naga, pokryta brodawkowatą skórą w kolorze niebieskim i czerwonym
· samce wyraźnie większe, o nieco jaskrawszym ubarwieniu, posiadają na nogach ostrogi, na szyi dobrze rozwinięte korale oraz dobrze widoczny pędzel.
· dobrzy biegacze
· latają dobrze, lecz niechętnie
· większość dnia spędzają na ziemi, ale nocują na drzewach
· zamieszkują lasy i ich obrzeża
· oba gatunki są poligamiczne
· tokujący samiec przybiera charakterystyczną pozę rozkładając wachlarzowaty ogon; jednocześnie brodawki i korale na głowie i szyi nabrzmiewają
· głos stanowi charakterystyczne gulgotanie
· gniazdo na ziemi; często budują je, składają w nim jaja i wspólnie je wysiadują dwie samice
· &#x...
anicia88