Finanse publiczne.docx

Finanse publiczne

Komar

I.1.

- zakres i forma ingerencji państwa

W procesach gosp. Państwo jest jednym z ich uczestników i posługuje się w znacznym stopniu formami władczymi ich kształtowania

- wyborcze cykle polityczne (koniunkturalne)

Interesujące jest cykliczne kształtowanie się poglądów na gospodarkę, któremu towarzyszą wyborcze cykle polityczne w dziedzinie sprawowania rządów przez partie polityczne. Podstawowe pytanie w tym kontekście dotyczy roli rynku i państwa w kształtowaniu procesów gospodarowania. Państwo jest zawsze obecne w kształtowaniu gospodarki

- przykłady czynników produkcji

Praca, kapitał, ziemia, wiedza i system socjalnego

- rynkowe mechanizmy samoregulujące

Cechą charakterystyczna gospodarki rynkowej są mechanizmy samoregulujące. Na rynku spotykają się konsumenci i producenci by dokonać wymiany towarów i usług za pomocą ich cen. Następuje jakby samoczynna koordynacja działalności obu grup. Podejmowane są na rynku decyzje o poziomie cen i rozmieszczeniu szczupłych zasobów. Decyzje dotyczą zatem ceny towaru i usługi oraz ich podaży by w następstwie zmierzać do równowagi cen i produkcji

- funkcje ceny

Funkcjonowanie rynku uzależnione jest od kształtowania się popytu i podaży oraz cen. Funkcje ceny:

·         Funkcja oceny- wskazuje na gotowość nabywców do zapłaty określonej ceny. Nabywcy oceniają dobro lub usługę przez pryzmat ceny. Jest to cena popytu.

·         Funkcja stymulacyjna – za pośrednictwem cen skłania się producentów do zwiększania podaży dóbr i usług

·         Funkcja informacyjna – dotyczy zachowania i oceny nabywców jak i wytwórców za pośrednictwem ceny dóbr i usług

·         Funkcja koordynacyjna – zrównoważenie podaży i popytu za pomocą mechanizmu cen

·         Funkcja sterowania – właściwe rozmieszczenie czynników produkcji za pomocą ich ceny

·         Funkcja substytucyjna – wybór przez przedsiębiorstwo korzystnych czynników produkcji na podstawie ich ceny

·         Funkcja innowacyjna – wynika z kształtowania się zysku, co z kolei skłania do stosowania coraz nowszych rozwiązań technologicznych

- formy zakłóceń w funkcjonowania rynku

W praktyce występują różne zakłócenia na rynku (np. monopole) wówczas jego funkcjonowanie zawodzi. Ponadto przedsiębiorcy SA zainteresowani maksymalizacją zysku i nie chcą ponosić socjalnych kosztów funkcjonowania gospodarki. Na zakłócenia funkcjonowania rynku wpływają również czynniki zewnętrzne: zanieczyszczenie środowiska, którego kosztów nie ponosi sprawca lecz inne podmioty. Zakłócenia w funkcjonowaniu rynku potwierdzają tezę o tym, że jego mechanizmy w pewnych okolicznościach zawodzą, wówczas wkracza sektor publiczny (państwo)

- podstawowe zadanie państwa i jego zadania dodatkowe

Głównym zadaniem państwa jest prawne określenie ram funkcjonowania rynku, zwłaszcza w zakresie określania reguł wymiany dóbr i usług z całym systemem umów i zabezpieczeniem ich wykonania.

Jednym z zadań państwa jest także dostarczanie dóbr publicz­nych, których wytwarzanie jest dla gospodarki prywatnej nieopła­calne. Dobra te mogą być wytwarzane przez przedsiębiorstwa lub instytucje państwowe albo przez przedsiębiorców prywatnych.

Państwo powinno również dążyć do zachowania sprawiedliwo­ści w podziale dochodu i majątku, a przede wszystkim zapewnić określonym jednostkom lub gospodarstwom domowym dochód na poziomie minimum egzystencji.

Wreszcie państwo nie może pozostać obojętne na zakłócenia cyklu koniunkturalnego, zwłaszcza na wysoką stopę inflacji i bez­robocie.

I.2.

- istota, fazy i okresy trwania cyklu koniunkturalnego

Cykl koniunkturalny jest przejawem kształtowania się działal­ności gospodarczej. Idealnym rozwiązaniem byłby stały i nieza­kłócony wzrost gospodarczy. Niestety, na rynku dochodzi do konfliktu interesów producentów i konsumentów, którego nie można łagodzić za pomocą systemu cen i ich funkcjonowania.

Wzrost gospodarczy jest zakłócany na skutek „rozminięcia się" popytu i zdolności produkcyjnych. Pro­ducenci są bowiem zainteresowani długoterminowym wzrostem zdolności produkcyjnych. Jednakże powinien temu odpowiadać przyrost popytu. Jeżeli zdolności produkcyjne rozwijają się szyb­ciej od popytu, to czynniki produkcji nie są w pełni wykorzysta­ne. Jeżeli z kolei popyt rośnie szybciej od zdolności produkcyj­nych, to mamy do czynienia z inflacją. W rezultacie pojawiają się zmiany, dotyczące zatrudnienia i wielkości produktu społecznego w pewnych okresach, co określa się mianem cyklu koniunktural­nego.

Cykl koniunkturalny można podzielić na cztery fazy: depresję, wzrost, wysoką koniunkturę i spadek (recesję).

·         Faza wzrostu – charakteryzuje się rosnącym zatrudnieniem, dochodem, popytem i wielkością pieniądza. Czynniki produkcyjne są stopniowo pełniej wykorzystywane, co z kolei skłania przedsiębiorców do inwestowania.

·         Faza wysokiej koniunktury – charakteryzuje się znaczacą przewagą popytu nad podażą, co w rezultacie prowadzi do wzrostu stopy inflacji. Potencjał produkcyjny jest w pełni wykorzystany. Prowadzi to stopniowo do osłabienia zainteresowania inwestowaniem. W konsekwencji zwalnia się tempo wzrostu PKB  (boom)

·         Depresja wywołana jest ograniczeniem inwestycji co powoduje spadek podaży dóbr inwestycyjnych i wzrost bezrobocia. Również dochody nabywców i ich popyt stopniowo maleją i w branżach wytwarzających dobra konsumpcyjne rośnie również bezrobocie

·         Faza kryzysu – cechuje ja zarówno spadek inwestycji, jak i popytu na dobra konsumpcyjne oraz wzrost bezrobocia. Równocześnie potencjał produkcyjny nie jest wykorzystywany. Banki dysponują wysokimi rezerwami, lecz nie mają popytu na kredyt.

W literaturze wymienione są 3 okresy trwania cyklu koniunkturalnego

ü      Krótkoterminowy – 4lata tzw cykl Juglara

ü      Średnioterminowy – 11lat tzw. Cykl Mitchella

ü      Długoterminowy – 50 lat tzw cykl Kondratieffa.

- problem tzw. Magicznego Trójkąta

Podstawowe znaczenie ma rozwiązanie problemów koniunkturalnych za pośrednictwem polityki gospodarczej w ramach tzw. Magicznego trójkąta, który stanowią: stabilizacja cen, pełne zatrudnienie i równowaga bilansu płatniczego. Są to postulaty polityki gospodarczej, ale rozwiązywanie problemów magicznego trójkąta, nastręcza ogromne trudności w procesie podejmowania decyzji przez gremia polityczne

- polityka fiskalna w kształtowaniu koniunktury (automatyczne stabilizatory)

Do arsenałów środków polityki fiskalnej należą przede wszystkim podatki i wydatki budżetowe. W zakresie polityki podatkowej chodzi głównie o dostosowanie wpływów budżetowych do kształtowania się koniunktury. Wydatki budżetowe mogą wpływać na przebieg cyklu koniunkturalnego. Zwiększenie wydatków osobowych i socjalnych ma bezpośredni wpływ na wielkość popytu konsumpcyjnego. Również publiczne wydatki inwestycyjne pozwalają na zwiększenie PKB. Istnieje kilka możliwości kształtowania koniunktury za pomocą metod polityki fiskalnej, stosowanych wobec gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i państwa. Metody te stosowane są zarówno dla  oży­wienia, jak i ograniczenia popytu. .

I.3.

- funkcje pieniądza

Według powszechnej opinii pieniądz jest dobrem, które pełni funkcje środka płatniczego, wymiany, tezauryzacji i jednostki rachunkowej. za pomocą pieniądza następuje zarówno sprzedaż, jak i kupno towaru lub usługi. Zastosowanie pieniądza jako środka wymiany wpłynęło w zdecydowanym stopniu na podział pracy w procesie gospodarowania. Pieniądz jako środek płatniczy umożliwia regulowanie zobowią­zań i zaciągania oraz spłaty kredytu. Jako środek tezauryzacji pieniądz umożliwia tworzenie rezerw

- rola banku centralnego

Podstawowa funkcja banku centralnego to emisja pieniądza (pieniądz banku centralnego).

Kolejną funkcją banku centralnego jest wyposażenie banków komercyjnych w niezbędne środki i sterowanie ich podażą oraz kształtowanie założeń świadczenia usług bankowych. • Bank centralny prowadzi również kasową obsługę budżetu państwa i i udziela państwu kredytu na finansowanie wydatków budżetowych. Wreszcie bank centralny administruje rezerwami walutowymi i zaso­bami złota oraz dewiz

3

- namiastka pieniądza

Jest nim przede wszy­stkim obrót bezgotówkowy w zamkniętym obiegu rozliczeń, np. w przed­siębiorstwie, w formie kredytu handlowego, w formie kart kredyto­wych (pieniądz plastikowy) itp.

- pieniądz banku centralnego, rezerwa minimalna (obowiązkowa) i pieniądz banków komercyjnych

. Punkt wyjścia to tzw. pieniądz banku centralnego, który ma dwojaką formę - wierzytelności na żą­danie i pieniądza gotówkowego. Pieniądz banku centralnego jest depo­nowany przez banki komercyjne lub podmioty pozabankowe jako wierzytelności w banku centralnym. Bank cen­tralny może określić wysokość rezerwy minimalnej banków komer­cyjnych. Rezerwa ta może być oprocentowana lub nieoprocentowana. Ponadto istnieje tzw. pieniądz banków komercyjnych, który stano­wią wierzytelności na żądanie podmiotów pozabankowych. Wierzytel­ności te mogą być zamienione na gotówkę albo dysponowane w formie przelewów lub czeków. Wierzytelności te określa się także mianem pieniądza żyrowego. . Rezerwa minimalna ma bowiem na celu zapewnienie stabilizacji gospodarczej.

- czynniki kształtujące podaż pieniądza

System kursów walutowych może być kształtowany jako system kursów stałych i zmiennych. Kursy stałe są ustalane na podstawie decyzji organów państwa i określone są ich dopuszczalne wahania. Towarzyszą im obligatoryjne interwencje banku centralnego, gdy wahania kursów walut są większe od ustalonych. W rezultacie decyzji państwa kurs walutowy może być zrównoważony, nadwartościowy lub podwartościowy.

Redyskontyngenty są ustalane przez bank centralny indywidu­alnie dla poszczególnych banków komercyjnych w zależności od stanu ich bilansu. Stanowią one górne granice sprzedaży weksli bankowi centralnemu przez banki komercyjne. Głównym celem tych kontyn­gentów jest zapewnienie płynności finansowej bankom komercyjnym.

Polityka otwartych rynków polega na kupnie i sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych notowanych na rynku pie­niężnym. Kupno przez bank centralny papieru wartościowego od banku komercyjnemu umożliwia temu ostatniemu uzyskanie pieniądza ban­ku centralnego, co z kolei zwiększa możliwość udzielania kredytu.

Rezerwa minimalna jest częścią polityki pieniężnej banku cen­tralnego służącej regulowaniu podaży pieniądza. Banki są zobowiąza­ne do utrzymywania w banku centralnym części aktywów w formie rezerwy kasowej lub papierów wartościowych. Mogą one być opro­centowane lub nieoprocentowane i stanowią depozyty na żądanie. Wysokość rezerwy minimalnej jest określana przez bank centralny na podstawie stanu bilansu banku komercyjnego. Stawka rezerwy minimalnej pozwala bankowi centralnemu na kształtowanie podaży pieniądza.

Polityka stopy dyskontowej polega na określeniu przez bank centralny stopy oprocentowania po której banki komercyjne mogą redyskontować weksle w banku centralnym. Stopa ta określa także stopę procentową banków komercyjnych. Jej podwyższenie powoduje bowiem podrożenie możliwości refinansowania banków komercyjnych. Na podstawie stopy dyskontowej określana jest również stopa lom­bardowa

- pojecie i podziały dochodu

Najogólniej, pojęcie dochodu określa się jako uzyskiwane przez daną osobę lub gospodarstwo domowe' oraz przedsiębiorstwo w da­nym okresie czasu z różnych źródeł - dobra i usługi (tzw. dochód w naturze) lub kwoty pieniężne (tzw. dochód pieniężny). Osiąganie dochodu przybiera różną formę. Może on być osiągnięty w następ­stwie świadczenia pracy, posiadania lub użycia majątku i transferów nieekwiwalentnych.

Pojęcie dochodu ma kilka aspektów. Z punktu widzenia podstawy roszczenia można rozróżnić dochód kontraktowy i dochód rezydualny (wynikający z potrącenia). Dochód kontraktowy wynika z umowy o pra­cę, najmu, dzierżawy itp. Natomiast dochód rezydualny stanowi wynik działalności przedsiębiorstwa w postaci zysku.

Można również rozróżnić - w zależności od siły nabywczej - dochód nominalny i realny. W pierw­szym przypadku chodzi o dochód nie uwzględniający zmiany siły nabyw­czej, a w drugim następuje uwzględnienie zmian w sile nabywczej przez uwzględnienie stopy inflacji. Dochód może być także rozpatrywany z punktu widzenia mikro- i makroekonomicznego. Z punktu widzenia mikroekonomicznego chodzi o dochód gospodarstw domowych, na które­go kształtowanie się wpływa zarówno popyt, jak i podaż. Szerszy zakres- ma pojęcie dochodu-z punktu widzenia makroekonomicznego, gdyż odzwierciedla on koniunkturę, konsumpcję, wzrost gospodarczy i podział. Makroekonomiczne pojęcie dochodu uwzględnia oddziaływanie inwesty­cji na wzrost popytu i w konsekwencji na wzrost dochodu.

Podział dochodu ma kilka aspek­tów. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na podział funkcjonal­ny i osobisty. Ten pierwszy dokonuje się między czynnikami produk­cji i pracą i kapitanem. Podział dochodu z punktu widzenia pracy w procesie gospodarowania przejawia się w ukształtowaniu wynagro­dzenia. Wynagrodzenie stanowi cenę świadczenia pracy, o czym jakże często się zapomina lub co się ignoruje. Natomiast z punktu widzenia kapitału podział ten dotyczy kwoty osiągniętego zysku. Podstawowym kryterium tego podziału jest uczestnictwo poszczególnych czynników produkcji w procesie gospodarowania.

Podział osobisty (zwany poprzecznym) uwzględnia wysokość i rozkład dochodu między poszczególne osoby lub grupy. W tym przy­padku uwzględniany jest dochód całkowity pochodzący z różnych źródeł, jak z tytułu wynagrodzeń, udziału w zysku, z transferów nie­odpłatnych (z podziału wtórnego), z odsetek, ze spadków i darowizn

- dochód a zysk

Na uwagę zasługuje rozróżnienie pojęcia dochodu od pojęcia zy­sku. Dochód na ogół jest kojarzony z osobą osiągającą lub wydatkują­cą go i przez to stanowi syntezę nie tylko właściwości ekonomicznych, lecz również osobistych o charakterze socjalnym. Oba te rodzaje wła­ściwości kształtują zdolność płatniczą, w której zawiera się zdolność jednostki do osiągania dochodu, jak stan zdrowia, wiek, stan rodzin­ny, wykształcenie i kwalifikacje zawodowe. Natomiast zysk jest wła­ściwy dla działalności przedsiębiorstw i stanowi nadwyżkę przycho­dów nad kosztami działalności. Nie ma zatem cech socjalnych. Jest zjawiskiem wybitnie ekonomicznym.

- krzywa Lorenza

Nierówności w podziale dochodu usiłuje się badać metoda­mi statystycznymi. Jedna z nich to krzywa Lorenza, która należy do najbardziej znanych. Przedstawia ona graficznie, jaki jest udział podmiotów gospodarczych w osiąganym dochodzie.

Na rysunku tym widoczne jest wyraźnie kształtowanie się udzia­łu pracowników w dochodzie. Im bardziej krzywa Lorenza odbiega od prostej równego podziału, tym więcej nierówności. Punkt A na rysun­ku wskazuje na to, że 50% zatrudnionych osiąga 20% wytworzonego dochodu. Krzywą Lorenza można zastosować także do podziału ma­jątku, lecz brakuje w tym zakresie szczegółowych danych i dlatego zdani jesteśmy na szacunki.

- rola oszczędności i inwestycji

Pochodną podziału dochodu Jest jego przeznaczenie. W grę wcho­dzą przede wszystkim przeznaczenie na konsumpcję, inwestycje i oszczędności. Podstawowe znaczenie ma konsumpcja, którą ograniczają zarówno ceny, jak i podatki. Jeżeli poziom cen kształtowany jest przede wszystkim za pomocą mechanizmów, rynkowych, to podatki są określane wyłącznie przez państwo. Inwestycje mogą być rozpa­trywane z punktu widzenia płatności, skutków I tworzenia majątku. Z punktu widzenia płatności inwestycje powodują dokonywanie wy­datków w dłuższym okresie, z którymi jest związane oczekiwanie późniejszych zysków. Inwestycje wywołują długoterminowe skutki w zakresie ich finansowania i spodziewanych korzyści. Inwestycje są źródłem tworzenia majątku, ale również warunkiem kształtowania się przyszłej konsumpcji. Oszczędności polegają na odroczeniu konsumpcji przez dobrowol­ne lokowanie dochodu na rachunkach bankowych lub jego przechowy­wanie pozabankowe.

- pojecie dochodu narodowego

Globalne dochody osiągane w ciągu roku z tytułu zatrudnienia lub z majątku przez podmioty w danym kraju określa się mianem do­chodu narodowego! Wielkość dochodu narodowego jest wskaźnikiem potencjału gospodarczego danego kraju i dla finansów publicznych- ma istotne znaczenie. Stanowi bowiem źródło dochodów budżetowych pobieranych przede wszystkim za pośrednictwem podatków

II.1.

- podmioty finansów publicznych: państwo (władza centralna), samorząd i organizacje obligatoryjne

Finanse publiczne są domeną zarówno działalności państwa, jak i samorządu terytorialnego (organy publiczne). Nie należy jednak ograniczać zakresu finansów publicznych do państwa i samorządu, lecz trzeba się zastanowić nad rozszerzeniem zakresu tego pojęcia. Chodzi tu w szczególności o różnego rodzaju organizacje i związki, do których przynależność pewnych grup zawodowych jest obligatoryjna i taki też charakter mają pobierane od członków składki. Tego rodzaju działal­ność określa się mianem parafiskalnej. Odnosi się to do takich grup zawodowych jak adwokaci, lekarze i inne.

- pań...