Świat Nauki PL - 2004-02_150.pdf - ====== ŚWIAT NAUKI - reart1

Luty 2004

Nr 2(150)

ASTRONOMIA

24 Burzliwe ˝ycie Drogi Mlecznej

BART P. WAKKER i PHILIPP RICHTER

Sà dowody na to, ˝e galaktyki wcià˝ rosnà, po˝erajàc swoich mniejszych sàsiadów

i po∏ykajàc gaz z przestrzeni mi´dzygwiezdnej.

NEUROLOGIA

34 Schizofrenia rozkodowana

DANIEL C. JAVITT i JOSEPH T. COYLE

Schizofreni´ powodujà nie tylko zaburzenia dzia∏ania dopaminy, wa˝ny jest tak˝e

inny neuroprzekaênik – glutaminian.

TECHNIKI INFORMACYJNE

42 RFID: klucz

do automatyzacji Êwiata

ROY WANT

Systemy radiowej identyfikacji sprawià, ˝e maszyny

wyr´czà nas kiedyÊ w codziennych czynnoÊciach.

FIZYKA

52 Atomy czasu i przestrzeni

LEE SMOLIN

JeÊli teoria o intrygujàcej nazwie „p´tlowa grawitacja

kwantowa” jest poprawna, to znaczy, ˝e czas i przestrzeƒ

zbudowane sà z maleƒkich kawa∏ków.

DZIEJE ZIEMI

62 Dzieƒ, w którym sp∏onà∏ Êwiat

DAVID A. KRING i DANIEL D. DURDA

Uderzenie planetoidy lub komety, które zabi∏o dinozaury,

wznieci∏o fal´ po˝arów i spustoszy∏o lasy na ca∏ym Êwiecie.

WYNALAZKI

70 Niezwyk∏e dzieje pierwszego

kalkulatora kieszonkowego

CLIFF STOLL

Wynalazca kalkulatora kieszonkowego koƒczy∏ prac´ nad swoim projektem

jako wi´zieƒ obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie.

ARCHEOLOGIA

78 Kobiety i m´˝czyêni z Çatalhöyük

IAN HODDER

Czy w neolitycznym mieÊcie odkrytym w Êrodkowej Turcji panowa∏o równouprawnienie?

sta∏e dzia∏y

3 Listy

14 18

6 Sto lat temu

8 Panorama

n Efekt Jarkowskiego zmierzony.

n Z∏owieszcze wizje epidemii ospy.

n Stradivari – geniusz czy szcz´Êciarz?

n Bank danych o lekach i terapiach.

n Autopsja komputerowa.

n Mózg skurczony z bólu.

n Lepszy detektor fotonów.

n Zmagaƒ z wyciekiem ciàg dalszy.

19 G∏os sceptyka

Wi´kszoÊç niekonwencjonalnych pomys∏ów to lipa.

20 Sylwetka: Donald A. Norman

Or´downik psychologii maszyn.

22 Technika i my

˚ycie ciekawsze ni˝ serial.

86 Nauka w zaprz´gu

Z∏apaç fal´.

88 Recenzje

n Ksi´ga genów.

n Przyroda i duchowoÊç.

n Wiedza nade wszystko.

92 Warto wiedzieç

Nowi profesorowie.

93 Strefa hi-tech

95 Ruszmy g∏owà

Sprawdê sobie uk∏ad.

96 Jak i dlaczego

Ksi´˝yc jaÊniejszy od S∏oƒca?

Ilustracja na ok∏adce: Kenn Brown

SWIATNAUKI @ WSIP.COM.PL

Listy

KOSMICZNA CHI¡SZCZYZNA

Nazwa statku Shenzhou w artykule o chiƒskim programie podbo-

ju kosmosu [„Chiƒski skok w kosmos”; Âwiat Nauki, listopad 2003]

przet∏umaczona zosta∏a jako Boski Okr´t. Otó˝ Shen rzeczywi-

Êcie oznacza boski lub Êwi´ty, ale mo˝na to tak˝e przet∏umaczyç

jako czarodziejski. Natomiast Zhou oznacza okr´t, statek lub ∏ódê.

Bioràc pod uwag´ ró˝nice kulturowe mi´dzy Chinami a Zacho-

dem, a tak˝e to, ˝e w rzàdzonym przez komunistów kraju nie mo-

˝e byç mowy o wp∏ywie jakiegokolwiek boga na ludzkie ˝ycie, Shenzhou nale˝a-

∏oby przet∏umaczyç jako Czarodziejski Okr´t. W przypadku j´zyka chiƒskiego

dos∏owne t∏umaczenie niekiedy mija si´ z celem. W chiƒskiej wersji BaÊni 1000

ijednej nocy Aladyn podró˝uje na Shen-tan, co dok∏adnie znaczy: Êwi´ta wyk∏adzi-

na pod∏ogowa. Czarodziejski dywan brzmi du˝o lepiej.

PETER C. CHEN

Columbia, USA

NIE TAKIE NIEMO˚LIWE

Do rozwiàzania zagadki „Nalejdoskop” [ Âwiat Nauki , styczeƒ 2004]

wkrad∏ si´ b∏àd. Otó˝ niemo˝liwe do uzyskania jest nie szeÊç cià-

gów, ale tylko dwa:

NCSZ˚

˚ZNCS

Inne spoÊród przedstawionych mo˝na uzyskaç bez problemu.

Weêmy na przyk∏ad ˚SZCN. Oto jak go otrzymujemy:

˚ N C S Z Z N S C ˚ N Z S C ˚ ˚ S Z C N

Rozwiàzanie uzyska∏em za pomocà prostego programu komputerowego.

SZYMON KNITTER

A GDZIE ˚YRARDÓW?

W bardzo interesujàcym tekÊcie o profesorze Zbigniewie Relidze [ SYLWETKA ; Âwiat

Nauki , styczeƒ 2004] brak jest drobnej, ale dla mnie, ˝yrardowianina, doÊç istot-

nej informacji. Otó˝ s∏awa polskiej kardiochirurgii urodzi∏a si´ w Miedniewicach

w powiecie ˝yrardowskim. Wszyscy kojarzà pana profesora ze Âlàskiem, a tymcza-

sem jest on moim krajanem, z czego jestem bardzo dumny.

HENRYK PODLAS

˚yrardów

ÂWIAT NAUKI MOBILIZUJE

Dzi´kuj´ redakcji Âwiata Nauki za wydawanie tak wspania∏ego czasopisma, któ-

re przyczyni∏o si´ do sukcesów, jakie odnosz´ w swojej szkolnej „karierze”. Niejed-

nokrotnie Âwiat Nauki mobilizowa∏ mnie do dodatkowej edukacji, co owocowa∏o

uczestnictwem w olimpiadach i konkursach. ˚ycz´ wielu sukcesów.

SANDRA MA¡KA

Libià˝

W grudniowym konkursie „Powtórka ze Âwiata Nauki ” encyklopedie szkolne

WSiP S.A. wylosowali:

Barbara Hadasik z Wroc∏awia

Halina Sternal z Krakowa

Franciszek Kulma z Krakowa

Prawid∏owe odpowiedzi to:

1. Sen REM inaczej nazywa si´ snem paradoksalnym.

2. S∏oneczniki wskazujà ukryte pod ziemià rzymskie mury w Ruffenhofen.

3. Planetoida b´dàca na kursie kolizyjnym wyminie Ziemi´, gdy przetnie jej orbit´

o 215 sekund wczeÊniej lub póêniej.

Redaktor naczelny

Joanna Zimakowska

joanna_zimakowska@wsip.com.pl

Redakcja:

El˝bieta Wieteska(z-ca redaktora naczelnego)

elzbieta_wieteska@wsip.com.pl

Andrzej Fàfara(sekretarz redakcji )

andrzej_fafara@wsip.com.pl

Ma∏gorzata Garbarczyk

malgorzata_garbarczyk@wsip.com.pl

Paulina Szczuciƒska

paulina_szczucinska@wsip.com.pl

Korekta

Agata Przybysz

Redakcja techniczna

Jolanta Kotas

Sk∏ad i ∏amanie

Alicja Rudnik

Opracowanie graficzne

Krzysztof P∏uciennik

Adres redakcji

00-965 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136

P. poczt. nr 9

tel.:(0 22) 576-27-00, faks:(0 22) 576-27-10

swiatnauki@wsip.com.pl

www.swiatnauki.pl

Wydawca

Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne SA

02-305 Warszawa,

Al. Jerozolimskie 136

tel.: (0 22) 576-25-10,

faks:576-25-09

www.wsip.com.pl

Druk

T¸UMACZE, AUTORZY I KONSULTANCI BIE˚ÑCEGO NUMERU

dr Stanis∏aw Bajtlik,

Centrum Astronomiczne PAN

im. M. Kopernika

mgr Rafa∏ Bo˝ek,

Instytut Fizyki DoÊwiadczalnej UW

prof. dr hab. Jerzy Andrzej Chmurzyƒski,

Instytut Biologii DoÊwiadczalnej PAN

im. M. Nenckiego

dr Andrzej åwiek,

Muzeum Archeologiczne wPoznaniu

dr n. med. Tomasz Gabryelewicz,

Centrum Medycyny DoÊwiadczalnej

iKlinicznej PAN

mgr in˝. Grzegorz Janczyk,

Instytut Mikro-iOptoelektroniki

Politechnika Warszawska

dr in˝. Eugeniusz Jaszczyszyn,

Instytut Radioelektroniki

Politechnika Warszawska

Pawe∏ Kanturski

Ma∏gorzata Koraszewska

mgr Margit Kossobudzka

prof. dr hab. Jerzy Kowalski-Glikman,

Instytut Fizyki Teoretycznej

Uniwersytet Wroc∏awski

mgr Marek KroÊniak,

Biblioteka Jagielloƒska

kpt. mgr in˝. Bernard Król,

Szko∏a G∏ówna S∏u˝by Po˝arniczej

wWarszawie

mgr Krzysztof KwaÊniewicz,

t∏umacz j´zyka angielskiego

prof. dr hab. Jan Mostowski,

Instytut Fizyki PAN

mgr Andrzej Pieƒkowski,

Studio Company

dr Marcin Ryszkiewicz,

Muzeum Ziemi PAN

mgr Karol Sabath,

Instytut Paleobiologii PAN

mgr Piotr Skolimowski

Bart∏omiej Ulatowski

mgr in˝. Janusz Winiarski

Prenumerata:

• U wydawcy

Szczegó∏owe informacje:

bezp∏atna infolinia tel. 0-800-220-555

(pon.–pt. w godz. 8–16)

Reklama:

Ad Venture Team

ul. Âwieradowska 44A, 02-662 Warszawa

tel.: (0 22) 853-16-30 w.105, faks: (0 22) 853-16-29

e-mail: tstelmachow@ad-venture-team.pl

Numery archiwalne:

Sprzeda˝ numerów archiwalnych (trzech wstecz)

prowadzà cztery ksi´garnie WSiP (w Warszawie:

Nike-Podr´czniki przy ul. Zgoda 12, Ksi´garnia

WSiP wAl. Jerozolimskich 136i Szkolna

przy ul. Jasnej 26; w Poznaniu: Edukacyjna

przy ul. Gwarnej 5) oraz 66 ksi´garni

agencyjnych na terenie ca∏ego kraju.Mo˝na

je tak˝e zamówiç w wersji elektronicznej

na stronie internetowej: www.swiatnauki.pl

Spó∏ka z o.o.

ul. Okrzei 5, 64-920 Pi∏a

• RUP Bydgoszcz

ul. Jagielloƒska 6,

85-950 Bydgoszcz

tel. (0-52)322-90-86

lub (0-52)322-32-51 (do 9) wew. 281.

faks: (0-52)322-72-06

e-mail:hanna.maselewska@

gdansk.poczta-polska.pl

INDEKS 378194

ISSN 0867-6380

Wszystkie prawa zastrze˝one

(∏àcznie zt∏umaczeniem na j´zyki obce).

˚aden fragment niniejszego wydania nie mo˝e

byç wykorzystany wjakiejkolwiek formie – fotokopii,

mikrofilmu czy innych reprodukcji – ani przek∏adany

na j´zyk mechaniczny bez pisemnej zgody wydawcy.

SCIENTIFIC AMERICAN jest zastrze˝onà nazwà

handlowà nale˝àcà do Scientific American, Inc.

w Nowym Jorku iu˝ywanà przez firm´ WSiP SA

na podstawie umowy licencyjnej.

Inne obcoj´zyczne wydania Scientific American

Editor in Chief: John Rennie

Board of Editors: Mariette DiChristina,

Ricki L. Rusting, Philip M. Yam, Gary Stix,

Michelle Press, W. Wayt Gibbs

Editors: Mark Alpert, Steven Ashley,

Graham P. Collins,

Steve Mirsky, George Musser

Contributing Editors: Mark Fischetti,

Marguerite Holloway, Michael Shermer,

Sarah Simpson, Carol EzzellWebb

Editorial Director, Online : Kate Wong

Art Director : Edward Bell

Chairman Emeritus : John J. Hanley

Chairman : Rolf Grisebach

President and Chief

Executive Officer: Gretchen G. Teichgraeber

Vice President and Managing Director,

International: Dean Sanderson

Vice President: Frances Newburg

SCIENTIFIC AMERICAN, INC.

415 Madison Avenue

New York, NY 10017-1111

SCIENTIFIC AMERICAN

DUTCH/BELGIAN

LANGUAGE EDITION

EOS Magazine

Kleindokkaai 3-5

9000 Gent

BELGIA

SCIENTIFIC AMERICAN

BRASIL

Duetto Editorial Ltda.

Rua Cunha Cago, 412 cj.33

Pinheiros 05421-0001

São Paulo SP

BRAZYLIA

KEXUE ZAZHISHE

Scientific and Technical

Documents

Publishing House

No. 15, Fuxing Road

Beijing 100038

CHINY

POUR LA SCIENCE

Editions BELIN

8, rue Férou

75006 Paris

FRANCJA

SPEKTRUM DER

WISSENSCHAFT

Slevogtstr. 3-5

69126 Heidelberg

NIEMCY

LE SCIENZE

via Cristoforo

Colombo 149

00147 Rome

W¸OCHY

SCIENTIFIC AMERICAN

GREEK EDITION

Katoptro Publications

Greece

8 Korizi Street

Ateny 11743

GRECJA

NIKKEI SCIENCE,

INC.

1-9-5 Otemachi

Chiyoda-ku

Tokyo 100-8066

JAPONIA

MAJALLAT AL-OLOOM

Kuwait Foundation

for the Advancement

of Sciences

P.O. Box 20856

Safat, 13069

KUWEJT

INVESTIGACIÓN

Y CIENCIA

Prensa Científica S.A.

Muntaner 339, pral. 1

08021 Barcelona

HISZPANIA

SCIENTIFIC AMERICAN

TAIWAN EDITION

Yuan-Liou Publishing Co.

7F-5, Sec. 3,

184 Ding Chou Road,

Taipei

TAJWAN

SVIT NAUKY

Lvivskyi Der˝annyi

Medycznyi

Universytet

Pekarska 69

290010, Lviv

UKRAINA

SCIENTIFIC AMERICAN

ˇ eské vydáni

Espero Publishing, Ltd.

Libuˇská 319

142 00 Praga 4

CZECHY

Redakcja nie odpowiada za treÊç zamieszczanych reklam.

4 ÂWIAT NAUKI LUTY 2004

100 lat temu

rem wie˝´ dêwigni´to. WiadomoÊç ta wy-

wo∏a∏a o˝ywione debaty wskutek prote-

stu badaczów naukowych, którym wie˝a

trzystometrowa sporo ju˝ odda∏a us∏ug.

Ostatnio na dorocznym zjeêdzie „Fran-

cuskiego towarzystwa popierania nauki”

kwesty´ t´ obszernie roztrzàsano. [...]

Ostatecznie dwie sekcye zjazdu (sek-

cya fizyki oraz A, meteorologii), a za

niemi i plenarne posiedzenie, przyj´-

∏y rezolucy´ nast´pujàcà: Zwa˝ywszy,

˝e wie˝a Eiffla odda∏a ju˝ nauce nie-

ocenione us∏ugi, albowiem pozwoli∏a

na przeprowadzenie badaƒ fizycznych,

meteorologicznych i mechanicznych,

niemo˝liwych do wykonania bez niej;

zwa˝ywszy, ˝e w przysz∏oÊci mo˝e ona

oddaç bezwàtpienia nowe jeszcze us∏u-

gi, zjazd wyra˝a ˝yczenie, by nie burzo-

no jej z chwilà wygaÊni´cia koncesyi, ale

by przeciwnie przed∏u˝ono jej istnienie

na okres czasu mo˝liwie najd∏u˝szy.

poedium glaucum (Ehrb.) Näg. var.

punctatum (Meyen) Hansg., Navicula

mutica Kütz. Wreszcie w Prasioli znale-

ziono jeden grzyb (Olpidium sp.).

Moskity w zimie. Wiadomo, ˝e moskity

wogóle przebywajà zim´ jako postaci doj-

rza∏e. Obecnie, wobec stwierdzonego

udzia∏u, jaki owady te majà w sprawie

przenoszenia malaryi, obyczaje ich sta∏y

si´ przedmiotem wielu skrz´tnych badaƒ,

imi´dzy innemi p. John B. Smith poÊwi´-

ci∏ zim´ 1901–1902 oraz 1902–1903 r.

na obserwacye nad zimowaniem tych nie-

bezpiecznych dwuskrzyd∏ych. Wi´kszoÊç

moskitów dojrza∏ych kryje si´ na zim´

po piwnicach, sk∏adach drzewa, opusz-

czonych budowlach i t. p., aby na wiosn´,

po przebyciu Êpiàczki zimowej, wróciç

do ˝ycia czynnego i rozmna˝ania si´. Oka-

zuje si´, ˝e niekiedy, prócz form doros∏ych,

mogà przezimowaç i larwy. Mrozy nie za-

bijajà larw wodnych, które Êpià spokoj-

nie nawet wÊród pow∏oki lodowej i wpr´d-

ce wracajà do ˝ycia po jej stopieniu.

Operacyà t´, zamra˝ania i odmra˝ania

larwy, mo˝na powtarzaç wielokrotnie bez

˝adnej dla niej szkody. Stwierdzono to

na larwach gatunku Culex pungens, a tak-

˝e i na innych gatunkach rodzajów Culex

i Anopheles. Niektóre z gatunków koma-

rów zimujà wy∏àcznie tylko jako larwy

(np. Cullex Smithi), inne znowu wy∏àcznie

jako imago, np. Culex pipiens i Anopheles

punctipennis, inne wreszcie gatunki po-

zostawiajà tylko jaja, zdolne oprzeç si´

wp∏ywom mrozu. U znacznej wi´kszoÊci

gatunków spotykamy larwy zimujàce: po-

chodzà one z jaj, z∏o˝onych w póênej jesie-

ni i zawsze podlegajà dzia∏aniu silnego

zimna bez szkody dla siebie.

Okazuje si´ wi´c, ˝e „roznosiciele ma-

laryi” nie obawiajà si´ zimna: przecie˝

wielu badaczów krain podbiegunowych

zwraca∏o uwag´ na ich obecnoÊç w stre-

fach zimnych, a wiadomo powszechnie,

˝e moskity w ciàgu lata stanowià praw-

dziwà plag´ wilgotnych miejscowoÊci

Alaski.

Nowy sposób oÊwietlenia elektrycznego.

Uczony amerykaƒski D. Mc Farlan

Moore ju˝ od szeregu lat pracuje nad ta-

kiem udoskonaleniem swego systemu

oÊwietlenia zapomocà rur szklanych

o wysoce rozrzedzonem powietrzu, a˝e-

by oÊwietlenie to mog∏o wspó∏zawodni-

czyç z elektrycznem Êwiat∏em ˝arowem.

System Moorea zasadza si´ na rozÊwie-

tlaniu podobnych rur zapomocà specy-

alnego przerywacza i induktora.

„Electrical World” podaje opis oÊwie-

tlenia, urzàdzonego w tych czasach przez

Moorea w jednem z biur w Nowym Yor-

ku. Pokój ma 5,5 m d∏ugoÊci, 4 m szeroko-

Êci i 3,5 m wysokoÊci. Dolna po∏owa Êcian

pomalowana jest na kolor skóry, górna zaÊ

na bia∏o. Sufit i drzwi sà równie˝ bia∏e,

pod∏oga ciemnobronzowa. Rura szklana,

u˝yta do oÊwietlenia, ma 4,5 cm Êredni-

cy i na 6 ramionach oprowadzona zosta-

la doko∏a pokoju na wysokoÊci 2,9 m

iwodleg∏oÊci 32 cm od Êciany. Koƒce ru-

ry doprowadzone sà do skrzynki, w której

znajduje si´ transformator, podwy˝szajà-

cy napi´cie pràdu. Pràdu zmiennego do-

starcza dynamomaszyna, poruszana za-

pomocà elektromotoru, po∏àczonego

z siecià miejskà. Dynamomaszyna wytwa-

rza pràd zmienny o 470 zmianach i 40–50

woltach napi´cia. Powy˝ej wspomniany

transformator podwy˝sza napi´cie w sto-

sunku 1: 100, tak ˝e pràd otrzymuje napi´-

cie 4 000–5 000 woltów. Do regulowania

Êwiat∏a u˝ywa si´ zwyk∏ych wy∏àczników

i oporników.

Przeprowadzone próby wykaza∏y, ˝e

zu˝ywajàc 3,9 watta na Êwiec´ normal-

nà otrzymujemy oÊwietlenie dobre, zu˝y-

wajàc zaÊ 4,8 watta – oÊwietlenie bardzo

jasne. Âwiat∏o w ten sposób wytwarzane

jest bardzo ∏agodne i tak jednostajnie roz-

proszone, jak Êwiat∏o dzienne w pokoju

zwróconym ku pó∏nocy.

Z ostatnich danych widzimy, ˝e

Êwiat∏o Moorea pomimo swych zalet

i wzgl´dnego udoskonalenia nie mo˝e

jeszcze wspó∏zawodniczyç z lampami

˝arowemi co do ekonomicznoÊci. Obec-

nie wyrabiane lampy ˝arowe zu˝ywajà

tylko 3,5, a nawet 2,5 watta na Êwiec´

normalnà, tak ˝e Êwiat∏o ˝arowe jest

1,36–1,9 raza taƒsze od Êwiat∏a Moorea.

Jak wielka jest zdolnoÊç cz∏owieka do pra-

cy. Dawniejsi badacze obliczali, ˝e

w przeciàgu 8-godzinnego dnia robocze-

go cz∏owiek mo˝e wykonaç od 200 000

do 300 000 mk. Ostatnio p. Blix zapo-

mocà dynamometru mierzy∏ sprawnoÊç

cz∏owieka i doszed∏ do wniosku, ˝e w ra-

zie wytwarzania pracy deptaniem noga-

mi wynosi ona oko∏o 0,8 konia. Czas do-

Êwiadczenia wynosi∏ 30 sekund. Wi´kszà

jeszcze sprawnoÊç mo˝na by∏o osiàgnàç

wchodzeniem na schody, wtedy wyno-

si∏a ona 1,2 do 1,35 konia.

RoÊliny làdy antarktycznego. Do niedaw-

na przypuszczano, ˝e làd antarktyczny

nie posiada ˝adnej roÊlinnoÊci. C. E.

Borchgrevink powróciwszy z ekspedy-

cyi 1898–1900 r. przywióz∏ z sobà kilka

gatunków, znalezionych w rozmaitych

miejscowoÊciach, np. na przylàdku Adar

(71°20’ sz. p∏d. i 170° d∏. wsch.), na Zie-

mi Geikiego (71°40’ sz. p∏d. i 170° d∏.

wsch.). Prof. N. Wille z Chrystyanii, któ-

ry okreÊla∏ przywiezione roÊliny, znalaz∏

pomi´dzy niemi nast´pujàce gatunki:

nowy gatunek i rodzaj mchu (Sacroneu-

rum antarcticum Brghn.); cztery porosty:

Usnea sulfurea (Koen.) Th. Fr., Physcia

stellaris (L.) Nyl., Coloplaca elegans (Lk.)

Th. Fr., Lecanora (Placodium) chryso-

leuca (Sm.) Ach.; wodorosty: Prasicla

crispa (Lightf.) Menegh., Hormidium

murale (Prasiola antarctica Kütz. jest

identyczna z tym ostatnim), Merismo-

Losy wie˝y Eiffla. Koncesya towarzystwa,

które postawi∏o wie˝´ Eiffla, up∏ywa w ro-

ku 1909; w prasie francuskiej zjawi∏y si´

pog∏oski, ˝e rzàd prawdopodobnie wnie-

sie jej zburzenie w celu estetyczniejsze-

go urzàdzenia Pola Marsowego, na któ-

6 ÂWIAT NAUKI LUTY 2004

Świat Nauki PL - 2004-02_150.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: