Pliniusz Młodszy - Penegiryk.pdf - literatura starożytna - w_karol

PLINIUSZ MŁ ODSZY

PANEGIRYK

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL: HISTORIAN@Z.PL

MMII ©

1. Ojcowie Senatorowie! Słusznie i rozumnie przodkowie nasi ustanowili,

by od modłów rozpoczynać podejmowanie wszelakich zarówno działań jak i

wygłaszanie przemówień, gdyż niczego wbrew przyjętym obyczajom ani

niczego wbrew koniecznej przezorności nie mogliby ludzie przedsięwziąć bez

wsparcia bogów nieśmiertelnych, bez ich doradztwa, bez oddania należnej im

czci. Przyjęcie tego zwyczaju oraz jego podtrzymywanie komuż bardziej

przysługuje, jeśli nie konsulowi, albo kiedyż bardziej na czasie niż w chwili,

gdy bodźcem dla nas do wygłaszania mowy dziękczynnej na cześć najlepszego z

pryncepsów jest uchwała Senatu i nakaz Rzeczypospolitej? Bo też jaki z darów

boskich mógłby być cenniejszy albo dostojniejszy niźli czystego i

nieskazitelnego serca prynceps - bogom jak najbardziej podobny człowiek? A

choć do tej pory można było mieć niejakie wątpliwości co do pochodzenia

władzy na ziemi: jestże ona zrządzeniem losu, względnie dziełem przypadku

czyli też darem bliżej nieznanego bóstwa, to teraz staje się jasne, że naszego

pryncepsa wyznaczyli nam bogowie. Nie zawdzięczamy go bowiem jakiejś

ukrytej sile przeznaczeń, ale ukazał go nam Jowisz publicznie i jawnie, wybrany

mianowicie został pośród tych samych wyniosłych ołtarzy ofiarnych i na tych

samych miejscach, na których ów bóg zamieszkał, jaśniejący oczywistą swą

obecnością jak gwiazdy i niebo. Tym więcej przeto stosownie będzie teraz i

najbardziej pobożnie, jeśli się zwrócę z usilną prośbą do ciebie, Jowiszu

Najlepszy Największy, onegdaj założycielu - obecnie obrońco naszego

Imperium, by danym mi było wygłosić mowę godną konsula, godną Senatu,

godną Pryncepsa; by wszystko, co powiem, na prawdzie się zasadzało,

niezależności i wierności, i aby moja mowa dziękczynna daleka była od

jakichkolwiek pozorów czołobitności na tyle, na ile daleka jest od niezbywalnej

konieczności.

2. Jest doprawdy obowiązkiem, jak sądzę, nie tylko konsula, ale i każdego

obywatela dokładać wszelkich starań, ażeby o naszym pryncepsie tak się nie

wypowiadano, jakby to samo można było mówić o każdym innym. Dlatego też

niechaj znikną i pójdą w niepamięć owe znane wypowiedzi, które strach

wymusił: nie mówmy niczego takiego, o czym żeśmy przedtem rozprawiali;

niczego przecież, co dawniej, nie doznajemy; ani tego samego, co pierwej, nie

będziemy głosili o pryncepsie; wcale bowiem nie o tym samym rozmawiamy

teraz, co wcześniej pokątnie. Niech w naszych przemówieniach się zaznaczy

odmienność epok i niech z samego charakteru stylu mów pochwalnych jasno

wynika, kiedy i na czyją intencję zostały wygłoszone. Nigdy nie schlebiajmy je-

mu, jakby był naszym bogiem, nigdy jakby był przedmiotem naszego kultu: bo

nie o tyranie mówimy, ale o obywatelu, nie o panu, lecz o ojcu. On jeden się

wyróżnia wśród nas - i to tym znaczniej, że się uważa za jednego z nas i dobrze

pamięta zarówno o tym, że jest człowiekiem, jak i o tym, że ludziom przewodzi.

Uprzytomnijmy sobie zatem te nasze dobrodziejstwa i wykażmy, żeśmy godni

ich użytkownicy, mając stale na uwadze, jaką byłoby nikczemnością, gdybyśmy

większe okazywali posłuszeństwo wobec tych pryncepsów, których bardziej

cieszy niewola niż wolność obywateli. Oczywiście i lud rzymski uczestniczy na

swój sposób w wyborze pryncepsów, skoro jeszcze nie tak dawno opiewał w

zgranym chórze piękno kształtów tamtego, a teraz niezwykłą waleczność tu

obecnego; skoro kiedyś wśród frenetycznych okrzyków wychwalał gest i głos

aktorski tamtego, a teraz poczucie obowiązku, rzetelność i łagodność u tego. A

my sami? Mamyż, jak zwykle, chwalić pospołu boskość naszego pryncepsa, czy

też, jak skłania nas ku temu miłość i radosne uniesienie, jego człowieczeństwo,

umiarkowanie i przystępność? I z kolei, czyż może coś być bardziej

odpowiedniejszego dla obywatela rzymskiego, coś bardziej godnego dla

senatora, niźli nadany mu przez nas przydomek „Najlepszego" 1 ? Ten osobliwy i

właściwy dla niego tytuł przywłaszczyli sobie kiedyś w swej zarozumiałości

poprzedni pryncepsi. Albowiem, jak się powszechnie przyjęło, i to w równym

stopniu, mieniąc siebie szczęśliwymi, jego mienimy szczęśliwym i jeden po

drugim zwracamy się z różnymi prośbami, by uczynił dla nas to czy tamto, by

słuchał nas w tej czy innej sprawie, czego nie mielibyśmy w zamiarze jemu

przedkładać, gdybyśmy wiedzieli, że nam odmówi. W reakcji na nasze prośby

oczy jego zalewają się nawet łzami, a twarz obfitym rumieńcem. Bo on

tłumaczy to sobie i odczuwa, że ludzie zwracają się do niego z prośbami nie jak

do pryncepsa, ale jak do człowieka.

3. Dlatego też przestrzegajmy, każdy na swój sposób, umiaru przy

układaniu mowy, jaki potrafiliśmy zachować w okresie nagłego wybuchu

żarliwości uczuć, i uzmysłówmy sobie, że nie ma wśród mów dziękczynnych

żadnego gatunku tchnącego większą szczerością oraz milszego w odbiorze niż

ten, w jakim naśladowałoby się tylko tego rodzaju zwroty, w których choćby z

braku czasu nie ma miejsca na obłudę. Jeśli o mnie chodzi, będę się starał

dostosowywać moją mowę do skromności i stateczności uczuć pryncepsa,

biorąc równocześnie pod uwagę nie tylko to, co mogłyby jego uszy wycierpieć,

ale i to, co winniśmy jego bohaterskim czynom. Wielka bo i niezwykła sława

pryncepsa! Toteż przystępując do wygłoszenia na jego cześć mowy

dziękczynnej, żywię obawy - nie na tyle wszakże, że mógłbym się okazać zbyt

skąpy w jego pochwałach, ile dlatego, że spotkałbym się z zarzutem z jego

strony, iż byłem w nich zanadto szczodry. Oto moje jedyne zmartwienie, oto

moje jedyne kłopoty, jakie mnie nurtują: nietrudno przecież, Ojcowie

Senatorowie, wygłaszać mowę na rzecz kogoś zasłużonego. Nie zachodzi

bowiem obawa przed posądzeniem mnie o to, że kiedy będę mówił o jego

ludzkiej życzliwości, zechcę wypominać mu wyniosłość, gdy o jego

gospodarności - rozrzutność, gdy o łaskawości - okrucieństwo, jak o jego

szczodrości - skąpstwo, gdy o jego życzliwości - zawiść, skoro zaś o jego

wstrzemięźliwości, pracowitości i odwadze, będę myślał o rozpuście, lenistwie i

tchórzostwie. Ani się nie lękam, abym się nie wydał służalczo wdzięczny,

względnie niewdzięczny - w zależności od tego, czy powiem za dużo, czy też za

mało. Miarkuję przecież, iż sami bogowie cieszą się nie tyle z odklepania

gotowych modlitw obrzędowych, ile raczej z prawości i stopnia pobożności

osób proszących, i za cenniejszego dla siebie uważają więcej tego, który wniósł

do ich świątyń stan duszy czystej i nieskalanej, niż w miarach ułożoną pieśń

poetycką.

4. Niemniej należy się podporządkować uchwale senatu, mocą której

postanowiono dla ogólnego pożytku, aby opierając się na wypowiedziach

konsula, zawartych w jego mowie zwanej dziękczynną, dobrzy pryncepsi

przypomnieli sobie, jakich czynów dokonali, a źli, jakich powinni byli dokonać.

W chwili obecnej jest to tym bardziej nieodzowne i konieczne z uwagi na to, że

Ojciec nasz zabrania całkowicie wygłaszania wszelkich mów dziękczynnych

przez osoby prywatne, nosząc się z zamiarem wyrażenia sprzeciwu nawet w

stosunku do mów publicznych, gdyby oczywiście pozwolił sobie na zakaz tego,

co polecił senat. Skromność, Cezarze Auguście, przez ciebie przemawia w

jednym i drugim wypadku: i dlatego, że nie pozwalasz wygłaszać mów

dziękczynnych na swoją cześć gdzie indziej, i dlatego, że nie zezwalasz na nie

tutaj. Bo nie tylko na ciebie spływa ten oto zaszczyt, ale i na tych, co je

wygłaszają. Ustępujesz pod naporem naszych uczuć, a choć nikt nas nie

nakłania do wysławiania twojej wspaniałomyślności, ty musisz słuchać.

Częstokroć, Ojcowie Senatorowie, rozprawiałem ze sobą w duchu, czym i w jak

wielkim zakresie winien charakteryzować się ktoś, którego nieograniczonej

władzy podlegają morza, lądy, pokój i wojna; kiedy tak rozumując usiłowałem

wytworzyć sobie obraz pryncepsa, jakiemu przysługiwałaby władza równa

bogom nieśmiertelnym, nigdy nie przyszło mi do głowy - choćby w marzeniach

- ażeby go ukształtować na obraz i podobieństwo tego, którego mamy teraz

przed oczyma. Niejeden zabłysnął na wojnie, lecz w czasie pokoju stracił na

znaczeniu; innego senatorska toga uczyniła znakomitym mężem stanu, ale

bynajmniej nie kariera wojskowa; tamten wzbudził dla siebie respekt drogą

przemocy; drugi miłość dzięki uprzejmości, tamten - osiągnięte uznanie w życiu

domowym stracił w życiu publicznym; ten znów zaprzepaścił w domu sławę,

jaką osiągnął w działalności publicznej: w końcu nikt się dotąd nie znalazł,

którego zalet nie okaleczałoby sąsiedztwo wad. Z drugiej znów strony -jaki

harmonijny zespół wszystkich wsławionych cnót, wszystkich chwalebnych

czynów przypadł w udziale naszemu pryncepsowi! A jak wcale nie umniejsza

surowości jego postawa - pogoda ducha, jego powagi szczerość, jego

dostojeństwa - wyrozumiałość. A jego tężyzna fizyczna, jego wysmukła

sylwetka, jego nobliwy kształt głowy i szlachetny wyraz twarzy, a przy tym

niezakłócona dojrzałość wieku - lecz nie tak dalece, by z łaski jakby bogów nie

uwidoczniały się oznaki wczesnej starości oraz dana mu dla większego

dostojeństwa zdobna siwizna - czyż to nie uplastycznia nam jak najdosadniej

istotną postać pryncepsa?

5. Takim powinien był zostać ten, którego nie wyznaczyły nam ani wojny

domowe, ani znękana działaniami bojowymi Rzeczpospolita, lecz pokój i

adopcja, a wreszcie wybłagana dla ziem naszych potęga bogów! Czyż wolno

było nie czynić żadnej różnicy między władcą ustanowionym przez ludzi a tym

nadanym przez bogów? Na tobie przecież, Cezarze Auguście, ukazał się w

pełnym świetle i pod niezwykłym znakiem błogosławiony osąd, i to zaraz

wtedy, gdy wyruszałeś do zgrupowania wojsk. Bo jeśli przybycie innych

pryncepsów objawiał augurom, radzącym się wyroczni, albo obfity strumień

zwierząt ofiarnych lub pomyślny przelot ptaków, ciebie wkraczającego wedle

zwyczaju na Kapitol -już jako pryncepsa - witały okrzyki obywateli, chociaż nie

w tym celu tutaj się zgromadzili. Tak przynajmniej było, gdy tłumy się tłoczyły

na świątynnych progach Kapitolu w oczekiwaniu na twój ingres, a po otwarciu

podwoi pozdrowiły głośnymi wiwatami - boga, jak się wówczas wydawało, a w

rzeczy samej - jak się wkrótce okazało - ciebie jako imperatora. Nie inaczej znak

ten przyjęty został przez pozostałe rzesze. Bo jeśli chodzi o ciebie, jedynie ty nie

chciałeś przyjąć do swej świadomości tego oraz wzbraniałeś się podjęcia

władzy; dlatego się wzbraniałeś, aby podkreślić, że zamierzasz dobrze

sprawować rządy. Tak przeto trzeba było ciebie do tego zmusić. Ale i później

nie sposób było ciebie nakłonić, chyba w perspektywie zagrożenia ojczyzny z

zewnątrz i zachwiania ładu wewnętrznego w Rzeczypospolitej. Powziąłeś

bowiem postanowienie nieprzyję-cia władzy, o ile nie zaszłaby potrzeba jej

ratowania. Dlatego też sądzę, iż te szaleńcze rozruchy w obozach wojskowych

powstały z tego powodu, że z niemałym wysiłkiem i po części groźbami

należało twoje opory przezwyciężać. A jak po silnych wiatrach i gwałtownych

burzach następuje pogoda na niebie i morzu, tak dla umocnienia cenionego

przez ciebie pokoju miał miejsce, jak sądzę, przedtem ów bunt. Są takie

odmiany w losach ludzkich, że przeciwności życiowe wynikają z układów

pomyślnych, a sytuacje pomyślne z przeciwności życiowych. Zalążki jednych i

drugich ukrywa bóg, a przyczyny dobra i zła przed nami się kryją pod różnymi

postaciami.

6. Straszna to zaiste hańba dla naszych czasów, ogromna to rana zadana

Rzeczypospolitej: władca i ojciec rodzaju ludzkiego osaczony 2 , pojmany i

zamknięty w wiezieniu; najłagodniejszego ze starców pozbawiono możności

ratowania ludzi, pryncepsowi zabrano to, co w pryn-cypacie najbardziej

uszczęśliwia, a mianowicie - wolność od wszelkiej przemocy. Jeśli jednak była

to jedyna przyczyna, która przybliżyła ciebie do steru rządu ocalenia

publicznego, to daleki jestem od tego, by wręcz nie stwierdzić, że była to zbyt

wysoka cena. Rozluźnieniu uległa wojskowa dyscyplina po to, by tobie

przypadło w udziale przywrócenie praworządności i usuniecie zaistniałych

wydarzeń. Sięgnięto po najgorszy w wojsku przykład w tym celu, aby

przeciwstawić mu najlepszy; zniewolony prynceps wydał wreszcie wyrok

śmierci na ludzi, których nie chciał pozbawić życia - lecz chyba po to, by dał

pryncepsa, który nie da się zniewolić. Ty istotnie już od dawna zasługiwałeś na

adopcje; nie wiedzielibyśmy jednakże, w jakim zakresie przysługiwałaby tobie

władza, gdybyś przedtem został usynowiony. Doczekaliśmy się w końcu chwili,

Pliniusz Młodszy - Penegiryk.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: