Wykład 1.
Temat: Idea nauki a socjologia. Czym jest socjologia?
Co daje nam nauka?
Norman Denzin twierdzi, że „Dzięki naukowej konceptualizacji spostrzegany świat staje się uporządkowany i zwarty, co nie byłoby dostrzegane przed konceptualizacją.” [1]
Możemy wyróżnić cztery funkcje nauki:
1. Dostarczanie wspólnego języka pozwalającego na kumulację wiedzy i jej komunikację.
2. Wyznaczanie naukowych perspektyw, czyli sposobów widzenia określonych zjawisk,
3. Klasyfikowanie i uogólnianie empirycznego doświadczenia,
4. Budowanie teorii i jej zastosowania w praktyce.
1. Socjologia jest nauką, której przedmiotem zainteresowania są społeczeństwa ludzkie. Zajmuje się, zgodnie z przyjętymi standardami metodologicznym, systematycznym opisem i wyjaśnianiem i zjawisk mających miejsce w zbiorowościach ludzkich.
2. Studia socjologiczne nie mogą się sprowadzać do rutynowego nabywania wiedzy,[2] wymagają kształcenia wyobraźni socjologicznej, rozumianej według Charles’a Wright’a Mills’a jako umiejętność dystansowania się wobec potocznych obserwacji, rutynowych schematów interpretacyjnych, stawiania nowych pytań do starych problemów.
3. Socjologia szuka prawidłowości w zachowaniach jednostek i działaniach zbiorowych. Socjolog zakłada, że życie społeczne nie jest przypadkowym ciągiem zdarzeń, że ludzkie czynności i ich konsekwencje odznaczają się pewnymi prawidłowościami. Zadaniem socjologa jest odkrycie wzorów działań społecznych, wskazanie tego, co w nich żywiołowe, a co zorganizowane, co trwałe, a co zmienne.
1. W socjologii, termin “społeczeństwo” nie ma wyraźnego, jednolitego sensu teoretycznego.
2. Socjologowie w różny sposób definiują sens tego terminu. Desygnatem społeczeństwa może być; populacja, grupa społeczna, system społeczny, system podziału pracy, system instytucji, wspólnota czy też zrzeszenie.
3. W doświadczeniu jednostek społeczeństwo jest przestrzenią, w której spotyka ona innych ludzi. Realizuje swoje plany i dążenia, w której musi negocjować, konfrontować lub koordynować owe dążenia, gdy wchodzą one w konflikt z dążeniami innych ludzi.
4. Jednostka jako członek społeczeństwa ma świadomość siebie jako podmiotu decyzyjnego, jako względnie samodzielnego aktora, jako odrębnej od innych osobowości. Dlatego doświadczenie społeczeństwa jest doświadczeniem zewnętrznej wobec jednostki całości, nad którą jednostka nie ma całkowitej kontroli, ale w której uczestniczy.
5. Jednostka postrzega społeczeństwo jako zróżnicowaną przestrzeń społeczną, doświadczaną na wiele sposobów:
a) doświadczenie społeczeństwa jako “struktury kontroli i przemocy”,
b) doświadczenie społeczeństwa jako “systemu podziału pracy”
c) doświadczenie społeczeństwa jako “ systemu awansu społecznego i marginalizacji”,
d) doświadczenie społeczeństwa jako “systemu matrymonialnego i reprodukcyjnego”’
e) doświadczenie społeczeństwa jako “podmiotu działań zbiorowych i silnych identyfikacji zbiorowych.”
6. Co jest uznawane w socjologii za konstytutywne elementy społeczeństwa?
a. Większość socjologów odpowiedziałaby, że interakcje między ludźmi, a więc to, co się dzieje między ludźmi.
Specyfika interakcji społecznych polega na tym, że;
- z jednej strony, interakcje mogą być niezwykle trwałymi strukturami, podlegającymi obiektywizacji i materializacji, z drugiej strony mogą być nietrwałe, zmienne bo zależne od woli i zdolności jednostek.
- są względnie wolne od automatyzmów natury, gdyż rządzi nimi przede wszystkim kultura.
Interakcje w życiu codziennym. Sposoby doświadczania innych[3]:
1. Kontakt osobisty; ekspresywność, oddziaływanie, kontakt w pełni rzeczywisty, jego realność tworzy rzeczywistość życia codziennego,na postrzeganie w kontakcie bezpośrednim wpływają nie tylko wzajemne zachowania ale i posiadane schematy typizujące, stereotypy – nauczyciel, kobieta, młoda,
2. Kontakt pośredni, zapośredniczony, bardziej anonimowy (poprzez media różnego rodzaju),
3. Różnice pomiędzy kontaktem bezpośrednim a pośrednim:
a. Stopień anonimowości
b. Częstość kontaktu, intensywność
c. Atrakcyjność kontaktu.
d. Rola języka jako najpowszechniejszego systemu znaków, typizujących sytuacje i kontakty miedzyludzkie.
5 cech odróżniających grupę społeczną od zbioru jednostek.
1. Między członkami grupy istnieją interakcje,
2. Członkowie grupy mają wspólny cel,
3. Istnieje grupowy zespół norm,
4. Istnieje grupowy zespół ról
5. W grupie istnieje struktura atrakcyjności międzyosobniczej.
7. Socjologia jest nauką, w której do dziś obecny jest dylemat ontologicznego dualizmu – co pierwsze, co ważniejsze – jednostka czy społeczeństwo.
8. Termin "społeczny" używany jest w odniesieniu do wszechobecności społeczeństwa, wobec faktu iż człowiek jest istotą społeczną, ponieważ żyje we wzajemnych związkach. Termin "społeczny" użyty jako przeciwieństwo "aspołecznego" lub "antyspołecznego" reprezentuje pojęcie diagnostyczne. Termin "społeczny" użyty jako symbol czynników lub sieć powstałych wskutek interakcji istot ludzkich majacych wpływ na ich zachowanie reprezentuje pojęcie analityczne.
9. Badając społeczeństwo, “ w nieunikniony sposób socjologowie organizują swoje badania wedle przyjętych uprzednio założeń. Socjologia, jaką uprawiają, jest od tych założeń uzależniona i zmienia się razem z nimi. Poszukiwanie istoty socjologii – wiedzy, czym socjologia jest – wymaga od nas wydobycia najgłębiej ukrytych założeń o człowieku i społeczeństwie. Stosowanie takich, a nie innych metod badawczych zakłada bowiem istnienie określonych założeń na temat człowieka i społeczeństwa.” [4]
Przedmiotem zainteresowania socjologii są jednostki, grupy lub zjawiska, odniesione do systemu społecznego lub jakiekolwiek formy życia zbiorowego ludzi.
Badania socjologiczne stały się dziś powszechnie stosowanym sposobem poszerzania społecznych zasobów wiedzy. W społeczeństwach demokratycznych stały się ważnym instrumentem politycznego oddziaływania, stając się medium opinii publicznej.
Jak interpretować dynamiczny rozwój empirycznych badań socjologicznych?
Profesor Stefan Nowak pisał już w latach 70-tych XX wieku, że
„jest to świadectwo dążenia do tego, aby nasze rozumienie zjawisk społecznych i ich świadome przekształcanie oparte było na rzetelnym, naukowym poznaniu procesów społecznych i mechanizmów nimi rządzących.”[5]
Bez względu na to, czy jest się autorem badań socjologicznych, realizatorem czy konsumentem ich wyników warto mieć wiedzę na temat metod ich prowadzenia, danych, które dostarczają oraz sposobów analizy i interpretacji uzyskiwanych wyników.
1. socjolog - konsultant i ekspert w zakresie problemów społecznych - socjolog praktyk,
2. socjolog - świadek i uczestnik procesów społecznych, co rodzi problem jego uwikłania w wartości polityczne, ideologiczne,
3. socjolog - niezależny badacz, akademik, budujący wiedzę naukową, teorię socjologiczną zorientowaną na wyjaśnienie naukowe procesów społecznych, dziejowych.
Pożytki z wiedzy socjologicznej:
Jacy byliśmy, jacy jesteśmy, jacy możemy być jako osoby i jakie są zbiorowości i grupy,.których jesteśmy członkami, które współtworzymy? - rzetelna wiedza socjologiczna o warunkach i skutkach zachodzących zjawisk i zmian społecznych jest potrzebna nie tylko politykom i reformatorom, ale nam wszystkim.
1. Samopoznanie – lepsze zrozumienie motywów i skutków własnego działania, jego ograniczeń indywidualnych i społecznych,
2. Zdolność oceny efektów programów politycznych i społecznych.
3. Świadomość różnic kulturowych, skutkująca lepszą komunikacją z innymi.
“Żyjemy w okresie potężnego nacisku na socjologów, aby stali się tłumaczami i pośrednikami między zagmatwanymi procesami społecznymi a społeczeństwem starającym się dojrzeć sens w tym, co się wokół dzieje.” (Jan Szczepański IX Zjazd Socjologiczny, 1994r)
I. Klasycy myśli socjologicznej.
1. August Comte (1798 – 1857), twórca terminu socjologia, (wcześniej mówiono o fizyce społecznej), uważał socjologię, badającą społeczeństwo, za nauke pozytywną, nie teologiczną ani metafizyczną.
2. Emil Durkheim (1858 – 1917), przedmiotem socjologii są fakty społeczne, rozumiane nie jako zachowania jednostek, lecz zewnętrzne wobec jednostki wzory działania które wywierają na nią presję.
3. Max Weber (1864-1920), przedmiotem socjologii są zbiorowe działania, metodą ich wyjaśniania jest budowa typów idealnych. Działaniami kierują wartości, które wyznaczają strukturę interakcji społecznych. Prowadził badania nad rolą wartości religijnych w rozwoju społecznym oraz nad biurokracją jako zjawiskiem racjonalizacji organizacji społecznych.
4. Georg Herbert Mead (1863 – 1931), przedmiotem socjologii są interakcje międzyludzkie bezpośrednie i ich symboliczne znaczenie. To one są fundamentem społeczeństwa i jego instytucji. Najważniejszym elementem interakcji międzyludzkiej jest jej symboliczny charakter. Symboliczność jest zakotwiczona w języku i jego warstwie znaczeniowej. Podkreślał doniosłość interakcji komunikacyjnych między ludźmi. Georg Herbert Mead (1863 – 1931), przedmiotem socjologii są interakcje międzyludzkie bezpośrednie i ich symboliczne znaczenie. To one są fundamentem społeczeństwa i jego instytucji. Najważniejszym elementem interakcji międzyludzkiej jest jej symboliczny charakter. Symboliczność jest zakotwiczona w języku i jego warstwie znaczeniowej. Doniosłość interakcji komunikacyjnych między ludźmi
Wykład 2.
Temat: Aktywność poznawcza człowieka a nauki społeczne.
Prototypem naukowej działalności badawczej jest naturalna aktywność człowieka.
Poznanie świata, w tym zjawisk społecznych, tylko po części opiera się na naszym bezpośrednim, osobistym doświadczeniu, współcześnie coraz większa jego część pochodzi z uzgodnionego społecznie zasobu wiedzy. Zasób ten może pomagać nam, ale może i przeszkadzać w próbach poznania rzeczywistości na własną rękę, jeśli zawiera stereotypy lub błędne sądy.
Najczęstsze błędy płynące z potocznego, nienaukowego poznawania rzeczywistości społecznej:
1. Powierzchowność obserwacji – potoczna, codzienna obserwacja obciążona jest często błędem, gdyż jest powierzchowna, niesystematyczna i zazwyczaj spontaniczna, tzn. nieprzygotowana przez obserwatora. Obserwujemy zazwyczaj to, co „się samo rzuca w oczy”. Nauka, natomiast, w proponowanym postępowaniu badawczym stara się, kontrolować czynniki zniekształcające obserwację. Proponuje konkretne sposoby pomiaru, które podnoszą stopień precyzji jak i możliwości ludzkich zmysłów. Poprzez np. stosowanie usystematyzowanego planu obserwacji lub urządzeń pomiarowych służących do rejestracji obserwacji na taśmie filmowej i /lub dźwiękowej.
2. Selektywność obserwacji – potoczne sądy prowadzą często do wybiórczej obserwacji, a więc nie uwzględniającej wszystkich rodzajów występujących przypadków w rzeczywistości. To prowadzi do przyjmowania nieuprawnionych założeń na jej temat. Np. trwałość uprzedzeń rasowych lub skuteczność wpływu reklam, znajdują oparcie w naszej wybiórczej obserwacji.
3. Nieuprawnione uogólnianie – szczególnie, jeśli chodzi o zjawiska życia zbiorowego. Chcąc określić preferencje edukacyjne określonej grupy, nie wystarczy zapytać o planowany wybór szkoły, przypadkowo spotkane kilka osób, lecz trzeba wybrać je z określonej grupy zgodnie z właściwymi procedurami doboru próby lub zastosować replikację, a więc kilkakrotne powtórzenie badania. Wśród socjologów utarło się powiedzenie - jeden wynik - żaden wynik.
4. Nielogiczne rozumowanie typu:
a. „wyjątek potwierdza regułę”,
b. myślenie określane jako błąd hazardzisty – np. że, zła passa zapowiada dobrą passę.
5. „Myślenie na skróty”, a więc uleganie półświadomym lub nieuświadamianym nawykom poznawczym, takim jak stereotypizacja, czy też filtrowanie podległe stereotypom lub emocjom. (wskazywał na to R.Cialdini)
6. „Ideologiczne myślenie”, a więc podporządkowywanie obserwacji z góry przyjętej tezie, z reguły normatywnej lub politycznej.
Człowieka charakteryzuje naiwny realizm w stosunku do rzeczywistości – żyjemy w przekonaniu o oczywistości form istnienia świata. Nauka często taką oczywistość podważa .
Ważnymi źródłami społecznych zasobów wiedzy, ich tworzenia i przekazu, są: tradycja, autorytety społeczne i nauka.
Współcześnie możemy wyróżnić cztery funkcje nauki:
5.
Teorie
Uogólnienia
Indukcja Dedukcja ...
purpura