Bochenski---De_virtute_militari.pdf

ś ołnierzom Trzeciej Rzplitej

po ś wi ę cam

J.M. Bocheński, O.P.

DE VIRTUTE MILITARI

ZARYS ETYKI WOJSKOWEJ

WST Ę P Poj ę cie etyki

wojskowej.

1. Etyka jest normatywną nauką o postępowaniu ludzkim Jest

nauką, to jest systematycznym badaniem pewnego wycinka rze-

czywistości; jest nauką normatywną, bo nie tylko opisuje swój przedmiot,

ale wskazuje jakim on być powinien; jest wreszcie nauką o postępowaniu

ludzkim, to jest omawia ten zespól czynów, które wynikają świadomie z

wolnej woli człowieka.

2. Jako nauka normatywna etyka bada przede wszystkim jaki

jest cel ogólny ludzkiego postępowania i jaki być powinien; następnie

rozwaŜa psychologiczną strukturę czynu, który do tego celu ma pro-

wadzić i analizuje pojęcie normy etycznej, według której czyn ma się

spełniać. PoniewaŜ jednak w postępowaniu ludzkim chodzi nie tylko o to,

aby chcieć, ale takŜe aby rzeczywiście wykonać dane czyny, pod-

stawowym zadaniem etyki jest teoria charakteru i moralnej kultur,

człowieka; gdy mamy do czynienia z etyką opartą na Objawieniu

chrześcijańskim dochodzi jeszcze nauka o łasce czyli nadprzyrodzonej

pomocy, jakiej Bóg udziela do etycznie sprawnego czynu.

PRINTED IN POLAND

Wydawnictwo Philed sp. z o.o.

druk: Oficyna Wydawnicza „Dajwór"

Kraków 1993

3. KaŜda naleŜycie rozbudowana etyka składa się zawsze z

dwóch działów: w pierwszym mowa jest o wspomnianych pięciu

grupach zagadnień, ze stanowiska raczej teoretycznego i ogólnego. W

drugim przechodzi się do bardziej szczegółowej i bardziej praktycznej

analizy poszczególnych cech charakteru. Tymi cechami są tak zwane

sprawności, stale dyspozycję skłaniające do łatwego i energicznego

działania w myśl normy (o ile są dodatnie) albo wbrew niej

Skład i korekta: Ewa Rosicka

Redaktor tomu: Wacław Rosicki

(gdy są ujemne). Etyka kreśli w tym dziale teorie dodatnich sprawności,

uczy ich szkolenia itd. a takŜe omawia poszczególne normy specjalne

związane z kaŜdą sprawnością.

wszyscy męŜczyźni zdolni do noszenia broni i poniewaŜ przygotowanie do

tej słuŜby wymaga długiego okresu wychowawczego, etyka wojskowa

obowiązuje nie tylko Ŝołnierzy słuŜby stałej, ale wszystkich męŜczyzn w

ogóle. Innymi słowy moŜna to samo wyrazić mówiąc, Ŝe zawód wojskowy

powinien być ubocznym zawodem kaŜdego męŜczyzny. Tak jest

przynajmniej w krajach, które z racji geopolitycznego połoŜenia są naraŜone

na częste wojny -jak np. w Polsce.

W tych krajach etyka wojskowa posiada więc szerszy zasięg niŜ

jakakolwiek inna: jej zasady obowiązują wszystkich męŜczyzn. Nadaje to

etyce wojskowej szczególnie wielkie znaczenie i wyróŜniają spośród innych

etyk specjalnych.

4. Wszystko to dotyczy kaŜdego człowieka. Nie ma ani jednej

spośród sprawności i norm omawianych przez etykę, która by nie

powinna być wychowana względnie zachowana przez kaŜdego

człowieka. Nie moŜe być teŜ mowy o róŜnych etykach w tym znaczeniu,

by np. jednego człowieka obowiązywały takie normy, a innego nie, albo

by pewne cechy charakteru były poŜyteczne dla jednego, a szkodliwe dla

drugiego. KaŜdy człowiek powinien posiadać pełny ludzki i

chrześcijański charakter. Pod tym kątem widzenia nie moŜe wiec istnieć

Ŝadna specjalna etyka nauczycielska, kupiecka ani wojskowa.

7. Istnieje jeszcze inna cecha, którą etyka wojskowa róŜni się od

wielu innych. Udział w wojnie wymaga mianowicie od Ŝołnierza zespołu

sprawności, które bądź nie są wcale potrzebne innym, bądź występować

muszą w psychice bojowej z bez porównania większą silą niŜ u

cywilnych. Wskutek tego etyka wojskowa naleŜy do tzw. „wielkich etyk"

specjalnych. śąda wytworzenia typu charakteru bardzo wybitnie róŜnego

od innych, typu, który przetwarza człowieka do głębi, nadając mu

niezatarte cechy. Jedna tylko etyka stanu duchownego równa się z nią

pod tym względem.

5. Ale ludzie Ŝyją w róŜnych okolicznościach, mają róŜne

konkretne obowiązki do spełnienia i spotykają się z róŜnymi tru-

dnościami. Wskutek tego zdarza się często, Ŝe jeden człowiek musi

znacznie lepiej znać normy dotyczące jednej dziedziny, podczas gdy

drugi powinien lepiej orientować się w innej. Równocześnie ten, czyje

obowiązki wymagają częstszego stosowania pewnych sprawności, a

zwłaszcza wykonywania w pewnej dziedzinie czynów o wyŜszym

napięciu, powinien posiąść takŜe odpowiednio wyrobiony specyficzny

charakter. Tak jest np. ze sprawnością męstwa, która jest wprawdzie

integralną cechą. kaŜdego naleŜycie wychowanego charakteru, ale

przecieŜ występować musi ze szczególną siłą w psychice tych, którzy z

powołania naraŜeni są na większe niebezpieczeństwa.

Wskutek tego, mimo zasadniczej jedności etyki moŜemy

mówić o etykach specjalnych. Tego rodzaju etyki specjalne zakładają

etykę ogólną i rozwijają szerzej zasady dotyczące pewnych dziedzin

zakresów. Istnieć więc moŜe etyka handlowa, naukowa, etyka stanu

duchownego, etyka polityczna - a więc takŜe etyka wojskowa.

8. Wreszcie etyka wojskowa znajduje się w szczególnie

trudnym połoŜeniu teoretycznym. Sama moralna dopuszczalność wię-

kszości innych zawodów nie podlega dyskusji: wszyscy zgadzają się na

ogół, Ŝe wolno być urzędnikiem państwowym, nauczycielem czy

rolnikiem. Natomiast racja etyczna wojny stoi dla wielu pod znakiem

zapytania - a z nią dopuszczalność istnienia wojska i tworzenia

charakteru wojskowego. Etyka wojskowa musi więc przede wszystkim

uzasadnić swoją podstawę, mianowicie dopuszczalność i obowiązek

wojny, określić warunki, w których wolno i naleŜy ją toczyć. Dopiero po

tym wstępie moŜna przystąpić do omawiania właściwych zagadnień

teorii wojskowego charakteru - gdyŜ ten charakter tworzy się na to tylko,

aby móc sprawnie działać na wojnie.

6. Etyka wojskowa jest etyką specjalną ludzi, którzy na stałe

poświęcają się przygotowaniu i prowadzeniu wojny. W ścisłym słowa

znaczeniu jest to wiec tylko etyka Ŝołnierzy słuŜby stałej 1 . PoniewaŜ

jednak warunki nowoczesnej wojny wymagają, by udział w niej brali

1 Tzn.: Ŝołnierzy "zawodowych".

L ZAŁO ś ENIA ETYKI WOJSKOWEJ

etycznym - tak np. uczucie litości u matki, która wzdraga się przed

ukaraniem dziecka, choć to ukaranie jest ze względu na jego dobro

konieczne.

Jeśli natomiast chodzi o miłość, zachodzą u pacyfistów aŜ

dwa nieporozumienia. 2 jednej strony mieszają om miłość chrze-

ścijańską, o której tu mowa, z jakimś tkliwym uczuciem miłości -

podczas gdy miłość jest nastawieniem woli na dobro bliźniego, działać

moŜe zatem nawet wbrew uczuciom, twardo i bezwzględnie. Po-wtóre

pacyfiści słusznie twierdzą, Ŝe miłość w pewnych okolicznościach

skłania do niedochodzenia praw własnych, ale najzupełniej

bezpodstawnie przenoszą tę zasadę na prawa cudze. OtóŜ nieprawdą

jest by naleŜało, a nawet wolno było, w imię miłości zrzekać się praw

nie naszych, ale innych osób. za które jesteśmy odpowiedzialni. Tak

np. ojcu, który widzi, Ŝe Ŝyciu jego dziecka grozi śmierć z ręki

bandyty, nie wolno zrzekać się prawa obrony jego Ŝycia, co więcej

ma on właśnie w imię miłości ścisły obowiązek strzelić do

napastnika.

Tym samym i ta argumentacja radykalnego pacyfizmu upada.

1. Dopuszczalno ść wojny.

l Przeciw dopuszczalności wojny wysuwa się ze strony tzw.

pacyfistów radykalnych głównie trzy grupy zarzutów. Mówi się naj-

pierw, Ŝe jedyną rzeczywistością jest człowiek, podczas gdy społe-

czeństwo jest fikcją, me wolno zatem poświęcać jednostki dla społe-

czeństwa: a Ŝe prowadząc wojnę właśnie takiego poświecenia się wy-

maga, wojna jest etycznie niedopuszczalna. Dalej, w imię tzw. uczuć

humanitarnych albo miłości bliźniego, twierdzi się, Ŝe nie wolno uŜywać

siły do załatwiania swoich sporów z innymi; wojna, będąc właśnie

stosowaniem takiej siły na wielką skałę, jest więc przestępstwem.

Wreszcie wysuwa się zarzut najwaŜniejszy: Ŝycie ludzkie ma być

rzekomo najwyŜszą wartością; nie wolno wiec niszczyć go pod Ŝadnym

pozorem.

Wszystkie te zarzuty oparte są jednak na fałszywych prze-

słankach i wskutek tego niczego nie dowodzą.

2. Najpierw nieprawdą jest, by społeczeństwo było fikcją, gdyŜ

jest ono rzeczywistością najzupełniej realną. Co prawda społeczeństwo

nie jest rzeczą (taką jak np. Giewont albo człowiek), ale niemniej

stanowi coś rzeczywistego: zbiór ludzi zespolonych realnymi relacjami.

Społeczeństwo jest ukonstytuowane przez te relacje, które łącząc ludzi w

dąŜeniu do wspólnego celu (dobra wspólnego) daje podstawę

twierdzeniu, Ŝe społeczeństwo jest czymś więcej niŜ ludzie którzy na nie

się składają. Jako takie społeczeństwo ma własne prawa i w pewnych

okolicznościach moŜe Ŝądać, aby jego członkowie poświęcali własne

interesy ze względu na te prawa. Argument oparty na tej przesłance tym

samym upada.

4. Bezpodstawny jest wreszcie trzeci argument, wychodzący z

załoŜenia, Ŝe Ŝycie ludzkie jest najwyŜszą wartością. Takie załoŜenie

wynika ze skrajnie materialistycznego i indywidualistycznego poglądu

na świat, poglądu, przed którym wzdraga się zdrowy rozum etyczny.

Zawiera on równieŜ podwójny błąd. Najpierw nieprawdą jest, by

cokolwiek ludzkiego stanowiło wartość najwyŜszą: kaŜda etyka za-

kłada, Ŝe człowiek istnieje i ma działać dla wyŜszych, absolutnych i

boskich wartości. Powtóre nawet w obrębie wartości ludzkich za naj-

wyŜsze dobro nie moŜe być uwaŜane Ŝycie doczesne, gdyŜ człowiek

posiada nieśmiertelnego ducha, którego Ŝycie pozagrobowe jest znacznie

waŜniejsze od Ŝycia na ziemi. Istnieją natomiast róŜne wartości wyŜsze

niŜ Ŝycie ziemskie indywidualnego człowieka. Taką wartością jest

najpierw Ŝycie duchowe jego narodu, tj. jego wiara i kultura. Jest nią

dalej samo Ŝycie doczesne społeczeństwa, gdyŜ człowiek stanowi część

społeczeństwa pod względem ciała, i powinien się za nie poświecić.

Wreszcie Ŝycie poszczególnych obywateli zagroŜonych przez

nieprzyjaciela wymaga odparcia go nawet kosztem Ŝycia

napastnika. Nie jest wykluczone równieŜ, Ŝe nawet dobra gospodarcze

mogą w pewnych okolicznościach być bronione oręŜem: tak np.

3. Równie chybiony jest argument powołujący się na tzw.

uczucia humanitarne i miłość. Uczucia same nie mogą stanowić miernika

wartości etycznych, gdyŜ uczucia są funkcjami psychiki niŜszej,

posiadamy je wspólnie ze zwierzętami, podczas gdy etyka obraca się w

sferze ponaduczuciowej. Gdybyśmy mieli w etyce kierować się

uczuciami, w ogóle Ŝadnej etyki nie moŜna by podtrzymywać, gdyŜ

uczucia bywają róŜne i zmienne u róŜnych ludzi. Jest zresztą rzeczą

oczywistą, Ŝe często uczucia są sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: