Wyższa Szkoła Bankowości

i Finansów

PRACA LICENCJACKA

Temat: Czeki w aspekcie prawnym i ich wykorzystanie

              Tomasz Sobik

              Gr. B3, rok III

System zaoczny

Promotor dr Małgorzata Byrska

Spis treści

Spis treści              1

Wstęp              5

Rozdział 1.              GENEZA CZEKU I PRAWA CZEKOWEGO              7

1.1.              Geneza i źródła Prawa czekowego w Polsce              10

Rozdział 2.              POJĘCIE I ISTOTA CZEKU              12

2.1.              Definicja czeku              12

2.2.              Zobowiązanie czekowe – cechy charakterystyczne              13

2.3.              Funkcje czeku              15

Rozdział 3.              WYSTAWIENIE I FORMA CZEKU ORAZ ISTOTNE JEGO ELEMENTY (ART. 1-13 PRAWA CZEKOWEGO)              18

3.1.              Składniki niezbędne dla ważności czeku              19

3.2.              Uczestnicy stosunku czekowego              26

Rozdział 4.              KLASYFIKACJA CZEKÓW              32

4.1.              Czek gotówkowy (kasowy zwykły)              35

4.2.              Czek zakreślony (krosowany) – art. 37 – 38 Prawa czekowego              35

4.3.              Czek z zakreśleniem ogólnym              36

4.4.              Czek z zakreśleniem szczególnym              37

4.5.              CZEK ROZRACHUNKOWY – art. 39 Prawa czekowego              37

4.6.              Czek „IN BLANCO”              43

4.7.              Czek bankierski              44

4.8.              Euroczeki              48

4.9.              Czeki podróżnicze              49

Rozdział 5.              DOSTOSOWANIE POLSKIEGO CZEKU DO PRAKTYKI CZEKOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ              51

5.1.              Konfrontacja banków polskich z bankowością zachodnią              51

5.2.              Pełniejsze wykorzystanie czeku              53

Rozdział 6.              Czynności związane z obrotem czekowym              57

6.1.              Przeniesienie praw z czeku              57

6.2.              Przedstawienie i zapłata czeku oraz jego odwołanie              57

6.3.              Zwrotne poszukiwanie z powodu niezapłacenia  (art. 40 – 48 Prawa czekowego)              57

6.4.              Umorzenie czeku (art. 78-81 Prawa czekowego)              57

Zakończenie              57

Bibliografia              57

28

Wstęp

Jako zagadnienie w swojej pracy licencjackiej wybrałem czeki i ich unormowanie prawne. Dlaczego właśnie tym tematem się zająłem? Otóż niedawno założyłem w banku rachunek osobisty. Środki zgromadzone na tym koncie mogłem pobierać w różny sposób, m.in. poprzez użycie karty bankomatowej, poprzez wypisane czeku lub przez dyspozycję ustną.

Wybrałem zarówno kartę bankomatową, która znacznie ułatwia realizację wypłat z rachunku, jak również i czeki, które można zrealizować nawet na poczcie.

Od tej pory zacząłem interesować się samym dokumentem czekowym, jak również i możliwościom, które on sobą przedstawia.

Z moich obserwacji wynika, że czeki jako środek płatniczy można wykorzystywać w wielu miejscach, można go wypisać na rzecz innej osoby (takiej możliwości nie daje karta płatnicza), wreszcie można nim realizować zobowiązania. Zbierając materiały i pisząc tę pracę chciałem bliżej poznać prawo czekowe i zaspokoić własną ciekawość związaną z dokumentem czekowym.

Okazuje się, że czek ma długą tradycje i od wieków jest wykorzystywany w obrocie płatniczym. W obrocie tym pełni określone funkcje gospodarcze, które wynikają z faktu, że zalicza się on do papierów wartościowych. Powoduje to, iż dokument czeku stwarza istnienie prawa w postaci wierzytelności pieniężnej. Połączenie dokumentu z prawem powoduje znaczne ułatwienie obrotu czekowego i zwiększa jego bezpieczeństwo.

Jedną z funkcji czeku jest występowanie jego na rynku jako środka zapłaty. Zapłata ta następuje bezpośrednio do rąk posiadacza w postaci gotówki lub też w postaci rozliczeń bezgotówkowych. Ponadto czek oszczędza zużycie pieniądza oraz powoduje, iż uczestnicy obrotu czekowego zwolnieni są od problemów i niebezpieczeństw związanych z wykorzystaniem pieniądza.

W Polsce jednak czek jest mniej popularny niż w krajach zachodnich. Wynika to z braku przyzwyczajeń do tego typu regulacji. Ponadto polskie banki nie posiadają jeszcze zbyt rozbudowanej oferty czekowej.

Stojąc u progu wejścia do Unii Europejskiej należy szczególną uwagę zwrócić właśnie na pełniejsze wykorzystanie czeku.

Rozdział 1.        
GENEZA CZEKU I PRAWA CZEKOWEGO

Nazwę „czek” jedni wywodzą od czasownika angielskiego „to check” (sprawdzać, kontrolować), inni znów od angielskiego wyrazu „exchequer” (skarbiec) lub od francuskiego „echec” (szach).

Już w średniowieczu odróżniano od weksli, płatnych w określonych terminie, przekazy płatne za okazaniem. Były to polecenia kierowane przez wystawcę do bankiera, aby ten z gotówki złożonej u niego, wypłacił oznaczoną  w poleceniu sumę okazicielowi.

Pierwotne formy czeku stosowane były stosunkowo wcześnie we Włoszech, gdzie już w XIII i XIV w. panujący, w celu uniknięcia doraźnych trudności płatniczych, mieli zwyczaj wysta­wiania poleceń wypłaty, których adresatami były ich skarbce lub poborcy podatkowi. Z kolei w miastach będących ośrodkami ów­czesnego handlu utarł się w XIV w. zwyczaj, że dłużnicy przy pomocy poleceń wypłaty dokonywali zapłaty z własnych środków pie­niężnych, znajdujących się w depozycie osób zajmujących się przechowywaniem pieniędzy[1]. Stosowanie ich stało się stopniowo powszechne w Anglii i Holandii, gdzie funkcję „bankierów” peł­nili początkowo złotnicy. U nich właśnie kupcy deponowali swoje zasoby pieniężne, którymi dysponowali w formie bezgotówkowej przy pomocy tzw. cash notes. Już począwszy od XVII wieku kupcy angielscy zlecali swym bankierom dokonywanie wypłat pieniężnych. W XVIII wieku, także inne osoby (poza kupcami) wystawiały przekazy pieniężne i zlecały w nich wypłatę bankom, w których miały swe konta. W ten sposób następowała wypłata gotówki osobie wymienionej w dokumencie, najczęściej w celu umorzenia przysługującej jej wierzytelności.

Jako dogodny środek płatniczy czek bardzo szybko zna­lazł zastosowanie w różnych państwach świata.

Głównym czynnikiem rozwoju były potrzeby gospodarcze (rozszerzenie obrotu pieniężnego itd.). Czek stał się środkiem zapłaty i to przeznaczenie gospodarcze zachował do dnia dzisiejszego.

Z końcem XIX w. nasiliły się tendencje prawnego uregulowania obrotu czekowego. Regulacja ta znalazła wyraz w angielskiej ustawie z 1882r., określającej czek jako „weksel na okaziciela płatny w banku”. Ustawa ta nie została od razu wszędzie zaakceptowana. Dlatego też przedłożony parlamentowi w 1892r. projekt ustawy nie doczekał się uchwalenia. Dopiero następny projekt ustawy czekowej z dnia 13 lipca 1907r., którego treść pokrywała się z po­przednim projektem, uchwalony został z niewielkimi zmianami 11 marca 1908r., wchodząc w życie z dniem 1 kwietnia 1908r. Istotną zmianę poglądów na temat celowości ustawowego uregulowania obrotu czekowego spowodował m.in. niedostatek środków pienięż­nych, stanowiący wynik znacznego ożywienia gospodarczego na przełomie XIX i XX w[2].

Potrzeby międzynarodowego obrotu gospodarczego sprawiły, że coraz silniej występowała dążność do ujednolicenia Prawa czekowego. Konferencja haska z 1912 r. ograniczyła się do wypracowania uchwał zalecających unormowanie najważniejszych kwestii z tego zakresu.

Konferencja genewska w szerszym stopniu skupiła się na tej tematyce. Obrady trwały od 23 lutego do 19 marca 1931 r. Uczestniczyło w nich 30 państw, w śród nich Polska. Konferencja ujawniła znaczną różnicę poglądów. W dniu 19 marca 1931r. zostały uchwalone w Genewie trzy konwencje międzynarodowe związane z obrotem czekowym:

1. w sprawie jednolitej ustawy o czekach, wraz z załącznikiem nr I, zawierającym tekst jednolitej ustawy o czekach oraz załącznikiem nr II, określającym zakres dopuszczalnych odchyleń od treści jednolitej ustawy;
2. o uregulowaniu pewnych kolizji ustaw w przedmiocie czeków;
3. dotycząca opłaty stemplowej w przedmiocie czeków.

W dniu 19 marca 1931 r. w Genewie, wszystkie wymienione konwencje podpisane zostały przez 26 państw (Austria, Belgia, Cze­chosłowacja, Dania, Ekwador, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Japonia, Jugosławia, Luksemburg, Meksyk, Monako, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Rumunia, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Węgry, Włochy, a ponadto Wolne Miasto Gdańsk). Do umowy nie przystąpiły Stany Zjednoczone, natomiast Wielka Brytania, a także Irlandia przystąpiły tylko do trzeciej konwencji. Ponadto nie wszystkie państwa raty­fikowały podpisane poprzednio konwencje dotyczące Prawa czekowego (Ekwador, Czechosłowacja, Jugosławia, Hiszpania, Rumunia, Meksyk, Turcja), powodując, że nie weszły one w odniesieniu do nich w życie. Niektórym z tych państw w ratyfikacji konwencji prze­szkodził wybuch II wojny światowej. Obecnie uczestnikami umów są łącznie 32 państwa, w tym 12 państw, które nie uczestniczyły w początkowych negocjacjach (Au­stralia, Bahama, Brazylia, Fidżi, Indonezja, Malawi, Malezja, Malta, Nikaragua, Papua-Nowa Gwinea, Tongo i Cypr).

W chwili obecnej istnieją więc na świecie trzy podstawowe systemy Prawa czekowego:

·        opartych na Konwencji genewskiej

·        opartych na brytyjskiej ustawie o wekslach

·        opartych na przepisach Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej dot. weksli. 

W latach 70’tych pojawił się zamysł opracowania konwencji dotyczącej międzynarodowego Prawa czekowego, popierany przez utworzoną przy Organizacji Narodów Zjednoczonych Komisje dla Międzynarodowego Prawa Handlowego (UNCITRAL). Proponowana konwencja dotyczyłaby „międzynarodowego czeku” służącego do obsługi międzynarodowego obiegu płatniczego. W związku z małym zainteresowaniem państw członkowskich instytucją „międzynarodowego czeku”, prace nad przygotowaniem odpowiedniej konwencji zostały na razie zawieszone. Kolejnym efektem procesów integracyjnych w zachodniej Europie stały się tzw. euroczeki oraz eurokarty czekowe.

1.1.         Geneza i źródła Prawa czekowego w Polsce

W zakresie regulacji prawnych obrotu czekowego w Polsce można wyróżnić trzy fazy:

1. ...