CHARAKTERYSTYKA SSAKÓW POKRYCIE CIAŁA: a. gruba skóra: - chroniąca przed utratą ciepła – włosy - regulacja strat wody - chroni przed urazami mechanicznymi i skokami temperatur - zawiera liczne receptory - tworzy barierę dla drobnoustrojów - chroni głębiej położone komórki przed promieniowaniem UV – melanina b. skóra składa się z: - naskórek – zbudowany z płaskiego nabłonka wielowarstwowego, którego zewnętrzne warstwy mogą się złuszczać i spełniać funkcję ochronną; szczególnie gruby u ssaków bezwłosych - skóra właściwa – leżącą pod naskórkiem składa się głównie z elementów łącznotkankowych; jest dobrze unerwiona i unaczyniona; zawiera gruczoły - tkanka podskórna – często zawiera dużo tłuszczu (warstwa izolacyjna, zapasowa; u ssaków wodnych zmniejsza ciężar właściwy) c. włosy – twory naskórkowe zbudowane z silnie zrogowaciałych komórek; - u gatunków morskich (walenie) jak i niektórych ssaków afrykańskich (słonie, nosorożce) owłosienie zanika - włos zbudowany jest z korzenia zanurzonego w pochwie włosowej i łodygi - u podstawy korzenia wykształca się specjalne zgrubienie – opuszka włosa, obejmująca łącznotkankową brodawkę odpowiedzialną za odżywianie opuszki - włosy mogą ulegać specjalnym przekształceniom (kolce jeżozwierza i rogi nosorożca) - w okolicy nosowej u wszystkich ssaków występują włosy czuciowe - do rogowych wytworów naskórka zaliczamy rzadko występujące u ssaków łuski rogowe (ogon szczura); pazury, kopyta i paznokcie d. rogi – puste, nierozgałęzione „puszki” rogowe, osadzone na wyrostkach kości czołowych e. poroża – twory kostne, zwykle rozgałęzione i okresowo zrzucane f. gruczoły potowe – wydzielają pot – wodny roztwór soli mineralnych i śladowych ilości mocznika i amoniaku (u waleni, słoni nie występują; u psowatych jest ich niewiele – zianie); niektóre gruczoły potowe ulegają modyfikacją: - gruczoły zapachowe wydzielające feromony - gruczoły mleczne uchodzące do brodawek (wyjątek stekowce, u których brodawek brak) g. gruczoły łojowe – uchodzą do mieszków włosów, a ich wydzielina zabezpiecza włosy przed zamoknięciem SZKIELET - dorosłe ssaki posiadają prawie całkowicie skostniały szkielet 1. szkielet osiowy a. czaszka budową podobna a do czaszki gadów (z charakterystyczną redukcją liczby elementów) - wszystkie kości czaszki połączone mocno szwami (wyjątek kość żuchwowa i kostki słuchowe) - duża mózgoczaszka – silny rozwój mózgowia - na kości potylicznej znajdują się dwa kłykcie potyliczne - w jamie ucha środkowego, w kości skroniowej znajdują się trzy kostki słuchowe - mocna żuchwa zbudowana z kości żuchwowej, tworzy w tylnej części staw żuchwowo – skroniowy, szczęka górna składa się z kości szczękowej i przedszczękowej; w żuchwie i szczęce górnej składają się zębodoły; na szczękach i w dole skroniowym znajdują się zaczepy silnych mięśni żujących - wtórne podniebienie kostne – oddziela jamę gębową od nosowej i umożliwia oddychanie podczas żucia pokarmu - nozdrza zewnętrzne przesunięte są do przodu a wewnętrzne do tyły (dobry węch) b. kręgosłup i klatka piersiowa - odcinek piersiowy – kręgi odcinka piersiowego zestawione stawowo z żebrami - odcinek lędźwiowy – kręgi przypominają kręgi piersiowe, ale pozbawione są żeber - odcinek krzyżowy – kręgi zrastają się w kość krzyżową (podpora dla kończyn tylnych) - odcinek ogonowy – tworzy go zmienna liczba kręgów; u niektórych gatunków ulega redukcji - ograniczenie ruchomości kręgosłupa – wykształcenie kręgów płaskich - rozwinięcie pomiędzy trzonami chrzęstnych dysków międzykręgowych - zanik struny grzbietowej już podczas embriogenezy - jedyną pozostałością po występowaniu struny grzbietowej są tzw. jądra galaretowate 2. szkielet obręczy i kończyn a. obręcz barkowa i kończyny przednie - redukcja liczby elementów; brak kości kruczych - w podstawowym ustawieniu kończyn przednich (pozycja nawrotna) kości przedramienia ulegają skrzyżowaniu, a grzbiet dłoni ustawiony jest do przodu - u prymitywnych ssaków istniała możliwość odwracania przedramienia do pozycji odwrotnej (kości przedramienia nie są skrzyżowane, a kość promieniowa i kciuk zajmują położenie wewnętrzne – dłoń nadal skierowana do przodu) – cecha zachowana u torbaczy, owadożernych i naczelnych b. obręcz miednicowa i kończyny tylne - miednica zbudowana z trzech dużych kości - mocna kość udowa z główką wchodzącą w panewkę stawu biodrowego - kość piszczelowa silniej rozwinięta od strzałkowej (u kopytnych zrośnięte) c. modyfikacje końcowych odcinków kończyn - kończyny stopochodne – cała stopa przylega do podłoża (niedźwiedziowate, człowiek) - kończyny półstopochodne – uniesienie śródstopia – łasicowate - kończyny palcochodne – u zwierząt szybko biegających - kończyny skrajnie palcochodne – (kopytochodne) stopa opiera się o podłoże tylko na końcach części palców UKŁAD ODDECHOWY - ssaki są zwierzętami wyłącznie płucodysznymi - endotermia ssaków wymaga wysokiego poziomu metabolizmu – duże zapotrzebowanie na tlen - zwiększenie powierzchni wymiany gazowej - usprawnienie mechaniki wentylacji płuc - każde płuco ssaka zbudowane jest z płatów – prawe z trzech, a lewe z dwóch - bardzo rozgałęzione drzewo skrzelowe – oskrzela główne dzielą się na oskrzela płatowe, te zaś na segmentowe, w końcu na oskrzela pęcherzykowate, które w końcowych odcinkach mają tzw. pęcherzyki płucne - nabłonek płaski pęcherzyków ma dużą powierzchnię - szeroka jama nosowa umożliwia wstępne nagrzanie i nawilgocenie powietrza - nozdrza wewnętrzne przesunięte daleko w tył w okolicę gardła - krtań górna – zbudowana z chrząstek; w jej wnętrzu znajdują się struny głosowe – fałdy błony śluzowej - tchawica rozgałęziająca się na oskrzela główne - rytmiczne ruchy klatki piersiowej powoduje naprzemienny skurcz (odsunięcie mostka i zwiększenie objętości płuc) i rozkurcz mięśni oddechowych, dodatkowo wspomagany przeponą UKŁAD KRĄŻENIA - dwuobiegowy z czterojamistym sercem - dwa przedsionki i dwie komory – całkowite oddzielenie krwi utlenionej od odtlenionej - całkowita redukcja zatoki żylnej (pozostaje tzw. Węzeł zatokowo – przedsionkowy – rozrusznik serca) - w prawym otworze przedsionkowo komorowym znajduje się zastawka trójdzielna - w lewym otworze przedsionkowo komorowym znajduje się zastawka dwudzielna - serce ssaka jest relatywnie dwa razy mniejsze od serca ptaka - na prawym przedsionku ssaków nie występuje nawet szczątkowa zatoka żylna - do prawego przedsionka uchodzą dwie żyły główne (u ptaków trzy) - do lewego przedsionka uchodzą dwie do czterech – a nawet więcej – żył płucnych (u ptaków dwie, ale przed wejściem do przedsionka zlewają się w jedną) - ssaki zachowały tylko lewy luk aorty - bazjądrzaste erytrocyty o okrągłym kształcie (wyjątek: lamy, daniele i wielbłądy – owalne) UKŁAD WYDALNICZY I ROZRODCZY - nerki typu ostatecznego (zanercza) o bardzo wysokim stopniu rozwoju - mocz z nerek odprowadzany jest moczowodem wtórnym do pęcherza moczowego i dalej do cewki moczowej - u samic uchodzi do tzw. zatoki moczopłciowej - u samców końcowy odcinek służy również do wyprowadzania nasienia - przyczyną rozchodzenia się dróg moczowych, pokarmowych i rodnych jest żyworodność - dymorfizm płciowy (samiec większy od samicy – wyjątki: walenie, hipopotamy, tapiry) - komórki jajowe ssaków są małe i zawierają mało materiału żółtkowego (wyjątek: stekowce) - większość ssaków wykazuje tylko okresową aktywność rozrodczą - okres rozrodczy ssaków nazywamy rują - u ssaków zamieszkujących strefę umiarkowaną występuje charakterystyczna sezonowość aktywności płciowej (cykl regulowany hormonalnie za pomocą szyszynki związany z długością dnia) - u ssaków zamieszkujących strefę równikową takich okresów może być więcej (wielorujowce) UKŁAD POKARMOWY - szeroka baza pokarmowa - bardzo sprawny aparat obróbki pokarmu - w życiu płodowym do organizmu przenikają wolne aminokwasy - w mleku matki występuje białko – kazeina (enzym reina wytrąca białko z roztworu) - heterodontyczne uzębienie i język - umięśnione wargi - z jamy gębowej pokarm trafia przez przełyk do żołądka, a stamtąd do dwunastnicy (wydzieliny trzustki i wątroby), jelito cienkie (ostateczne trawienie), jelito grube (resorpcja wody i formowanie mas kałowych) - wyróżniamy ssaki mięsożerne, roślinożerne i wszystkożerne - jedynym monofagiem wśród ssaków jest panda UKŁAD NERWOWY I NARZĄDY ZMYSŁÓW - kresomózgowie – największa część mózgu, zbudowana z dwóch półkul połączonych tzw. wielkim spoidłem; silnie pofałdowaną powierzchnię półkul zajmuje głównie sześciowarstwowa kora nowa; wyróżniamy płaty kresomózgowia: czołowy (myślenie), ciemieniowy (czucie kontaktowe), potyliczny (wzrok), skroniowy (słuch i pamięć) - międzymózgowie małe i niewidoczne od góry – szyszynka ukryta jest między półkulami kresomózgowia - śródmózgowie – najmniejsza część mózgu u ssaków - móżdżek – duży, silnie pobrużdżony (druga co do wielkości część mózgu); podzielony na dwie półkule połączone tzw. robakiem; pokryty dobrze wykształconą, trójwarstwową korą móżdżku - rdzeń przedłużony normalnie rozwinięty z charakterystycznym dla owodniowców wygięciem - z mózgu ssaków wychodzi 12 par nerwów czaszkowych - narząd węchu – większość makrosomatyczne; mikrosomatyczne – płetwonogie, walenie fiszbinowe; anosomatyczne – walenie zębowe - narząd wzroku – dobrze rozwinięty (u gatunków podziemnych mogą zredukowane całkowicie; najlepiej rozwinięty u naczelnych); oczy przesunięte na przód głowy – lepsza ocena przestrzenna odbieranych obrazów; u większości ssaków osłonięte trzema powiekami (górna, dolna i przezroczysta migotka); dwuwypukła soczewka (u gatunków wodnych kulista); akomodacja przez zmianę kształtu soczewki; ssaki nocne posiadają dodatkową warstwę odbijającą światło na naczyniówce - narząd równoważno – słuchowy – dobrze rozwinięty; występuje małżowina, kostki słuchowe i skręcony ślimak - narząd smaku – dobrze rozwinięty – kubki smakowe zebrane w brodawkach smakowych na języku i błonie śluzowej jamy gębowej
Bozenka79