"Dziady" - streszczenie.
1. „Upiór”:
- Motywem przewodnim wiersza jest motto „Na świecie jeszcze, lecz już nie dla świata” , podjęte w części II przez Zosię „...Żyłam na świecie, lecz ach, nie dla świata...”. Tak Mickiewicz podkreślił podobieństwo tych skrajnie różnych postaci. W IV części „Dziadów” Pustelnik mówi o Gustawie (czyli o sobie) „....Umarły!...O nie! Tylko umarły dla świata!...”, co wskazuje na związek tytułowego Upiora z Gustawem.
- Upiór to postać o nieokreślonym statusie egzystencjalnym – nie żyje, lecz również nie umarł, to duch-powrotnik
- Został on skazany za swój grzech na wieczną karę, coroczne powtarzanie własnego cierpienia na świecie
- Jego grzechem było samobójstwo (przebił swe serce ostrzem). Za życia zakochał się w bogatszej od siebie dziewczynie, ale ich związek nie mógł długo istnieć – był krytykowany przez ludzi.
- Zakochany czuł się jak „zbrodzień”, gdyż uważał, że jego miłość przyniesie dziewczynie hańbę.
- W Dzień Zaduszny opuszcza grób i opowiada historię swojej nieszczęśliwej miłości oraz swego istnienia pośród „nieczułych” ludzi.
- Pragnieniem upiora jest zostać wysłuchanym przez dawną ukochaną, zaistnieć w jej wspomnieniu
2. „Dziady II”:
- W ciemną noc w wigilię Zaduszek w kaplicy cmentarnej odbywa się uroczysty obrzęd ku czci zmarłych przodków (dziadów)
- Bierze w nim udział lud wiejski pod przewodnictwem Guślarza, który wywołuje kolejno duchy zmarłych cierpiących w czyśćcu, aby pomóc im dostać się do nieba.
- Na początku pojawiają się duchy „lekkie” – dzieci: Józia i Rózio – ich grzech polega na tym, iż za życia nie doznali żadnego cierpienia, traktowali żywot jak przyjemną zabawę – za karę miały doświadczyć przyziemnych spraw i goryczy,
- Przestroga: „Kto nie doznał goryczy ni razu,/ Ten nie dozna słodyczy w niebie”, tzn. aby człowiek w pełni był człowiekiem musi zarówno zaznać szczęścia oraz radości, jak i smutku oraz rozpaczy.
- O północy Guślarz poleca zamknąć drzwi na kłódki, zapala wódkę, przywołuje „najcięższe” duchy
- W otoczeniu chmary ptactwa przybywa upiór złego pana, który nie odważa się wejść do kaplicy
- Jego grzechy były bardzo ciężkie: chciwość, pycha, spowodowanie śmierci bezbronnych ludzi, bezwzględność, okrucieństwo wobec poddanych.
- Za karę jest dręczony przez ptaki, uosabiające jego dawne ofiary. Wyszarpują one duchowi jedzenie, co sprawia, iż widmo znosi okropne tortury głodu i pragnienia
- Upiór przeżywa również straszne męki – ptaki szarpią jego ciało.
- Przestroga: „...kto nie był ni razu człowiekiem, / Temu człowiek nic nie pomoże”
- Następnie Guślarz wzywa duchy „średnie” – pojawia się Zosia, pasterka z tamtejszej wioski, obojętna wobec uczuć innych, odrzuciła miłość, wręcz wyśmiewała się z zakochanych młodzieńców.
- Jej lekkomyślność i niestałość w uczuciach, lekkie i niefrasobliwe życie, doprowadziło do tego, iż ponosi teraz karę – jest zawieszona pomiędzy niebem a ziemią, bytem a niebytem, materią a duchem.
- Pragnie poznać miłość, której nie zaznała za życia. Prosi, aby podeszli do niej młodzieńcy i pochwycili ją za ręce, czego jednak nie mogą uczynić, gdyż Zosia nie jest już osobą fizyczną.
- Przestroga: „Kto nie dotknął ziemi ni razu, / Ten nigdy nie może być w niebie”, tzn. nie można samemu żyć w szczęści, trzeba się tym szczęściem z kimś podzielić. Człowiek, który nie zaznał tak wielkiego uczucia jakim jest miłość, nie może nazwać się w pełni człowiekiem.
- Gdy obrzędy dobiegły już końca, zjawiło się nieproszone przez nikogo, tajemnicze milczące widmo ze skrwawioną piersią, które nie odpowiada na pytania Guślarza, tylko wpatruje się uparcie w milczącą i siedzącą na grobie pasterkę w żałobie, a gdy tę wyprowadzono z kaplicy, podąża za nią.
3. „Dziady IV”
- akacja rozgrywa się w noc Zaduszek, po uroczystości „dziadów”
- IV część jest właściwie wielkim, podzielonym na 3 części , lirycznym monologiem Gustawa. Tymi częściami są trzy godziny opatrzone tytułami, odmierzane gaśnięciem płomyków świec i poprzedzielane pianiem kura
- Godzina miłości
- Gustaw przedstawia dzieje swojej miłości, będącej dziełem samego Boga
- Jako młodego człowieka Gustawa cechowała: wrażliwość, uczuciowość, patrzenie na świat i ocenianie go przez pryzmat miłości, łagodność, pilność, rzetelność – był jednym z najzdolniejszych uczniów Księdza, który nazywa go „ozdobą młodzieży”
- Pod wpływem książek Geothego i Rousseau w Gustawie rodzi się przekonanie, że istnieją dusze przeznaczone dla siebie, „dusze bliźniacze”, które jeśli się odnajdują na świecie, przeżywają rajskie szczęście
- Gdy odnajduje swą „boską kochankę” przeżywa chwile rajskiego szczęścia, poczucie doskonałej harmonii, jedności,
- Niestety, konwenanse stają na drodze zakochanym – ukochana Gustawa poślubia dobrze sytuowanego mężczyznę (realizm przeważa nad romantyzmem)
- Gustaw rozważa problem śmierci.
- Mówi o różnych jej rodzajach, np. śmierci ciała, wspominając konanie młodej dziewczyny
- Następnie wspomina o końcu miłości, człowiek zakochany umiera wtedy dla świata, przestaje zwracać uwagę na rzeczywistość, zamyka się w świecie własnej rozpaczy. Tym rodzajem śmierci umarła również jego „dusza bliźniacza”: choć na pozór żyje szczęśliwie, naprawdę nie istnieje, bo odrzuciła idealną miłość, wyrzekła się kochanka
- Gustaw mówi też o śmierci wiecznej, czyli pozbawieniu grzeszników możliwości zbawienia
- Następnie wdaje się w spór z Księdzem na temat zwyczaju „dziadów”
- Ksiądz, pogodzony ze śmiercią swojej żony i dzieci, prezentuje racjonalistyczne podejście do życia
- Gustaw natomiast wierzy w świat niematerialny, gdyż sam jest zawieszony między życiem a śmiercią
- Godzina rozpaczy
- Podczas tej godziny Gustaw-Pustelnik ujawnia Księdzu, kim naprawdę jest
- Wspomina swoją matkę i rodzinny dom; te wspomnienia wzruszają go do łez
- Ksiądz stara się go pocieszyć, ale to niemożliwe. W słowach swego dawnego nauczyciela Gustaw widzi już tylko religijne frazesy. Dochodzi do wymiany poglądów na temat religii i prawdziwej wiary
- W tym momencie ujawnia się, iż Gustaw wątpi w sprawiedliwość i nieomylność boską
- Bardzo duży ładunek emocjonalny zawarty jest w monologu rozpoczynającym się od słów: „Kobieto! puchu marny! Ty wietrzna istoto!”
- Pojawia się bogata skala różnych odczuć: rozpaczy, buntu, gniewu, wściekłości, żalu, zawodu, nienawiści, miłości, uwielbienia, podziwu
- Gustaw zdaje się być świadomy swego szaleństwa: „Sam przyprawiłem jady, od których szaleję”
- Ogromne napięcie i brak samoakceptacji powodują, że Gustaw przebija się sztyletem
- Jest to szczególne samobójstwo – samobójstwo trupa, a więc należy je traktować nie dosłownie, lecz raczej symbolicznie – jako wyraz określonej postawy życiowej
- Ten niezwykły gest uspokaja ducha
- Godzina przestrogi
- Gustaw obserwuje ćmy latające wokół płomienia świecy i porównuje je do dusz zmarłych
- Wie lepiej od Księdza, że istnieje świat pozaziemski, wypełniony duchami, cierpiącymi i czującymi tak jak ludzie żywi
- Poznanie tego świata jest dostępne tylko poprzez serce, nie przez rozum
- Ksiądz myślący racjonalnie nie potrafi zrozumieć, że możliwe jest istnienie takiej wspólnoty żywych i umarłych
- Gustaw podkreśla wartość święta „dziadów”, jako łącznika między tymi dwoma światami
- Ksiądz z kolei uparcie twierdzi, że obrzęd ma pogański charakter i podważa tym samym jego znaczenie
- Gustaw znów powraca do Maryli
- Zdaje się pogodzić z zaistniałą sytuacją i ma nadzieję, że kiedyś spotkają się ich dusze zamienione w anioły
- Trzecia godzina kończy się nauką wygłoszoną przez Gustawa, będącą nawiązaniem do II części „Dziadów”: „Kto za życia choć raz był w niebie,/ Ten po śmierci nie trafi od razu”
- Winą ducha-pokutnika był właśnie nadmiar ekstazy i uniesienia, które spowodowały konieczność odbycia pokuty
- Morał z godziny przestrogi: należy unikać uczuć raniących duszę i niszczących psychikę; miłość narażająca na zawód i rozczarowanie wypala emocjonalnie i może doprowadzić do szaleństwa, zwłaszcza człowieka o dużej wrażliwości i bogatej wyobraxni
4. Konrad z III części „Dziadów” – bohater romantyczny – cechy:
- Konrad jest samotnikiem: „Samotność – cóż po ludziach, czym śpiewak dla ludzi?”
- Przechodzi w „Prologu” symboliczną przemianę z nieszczęśliwego kochanka w patriotę walczącego o wolną ojczyznę: „Gustavus obiit – hic natus est Conradus”
- Konrad jest poetą („śpiewam samemu sobie”), świadomym wartości swego talentu
- Konrad jest buntownikiem: „Depcę was, wszyscy poeci, wszyscy mędrce i proroki”
- Jest zdolny do bluźnierstwa wobec Boga
- Uważa się za wyraziciela cierpień całego narodu: „Nazywam się Miljijon – bo za milijony/ Kocham i cierpię katusze”
5. Prolog:
- Gustaw znajduje się w więzieniu, śpi
- Czuwa nad nim Anioł Stróż, który wspomina jak niegdyś „na prośbę matki i za pozwoleniem bożym” zstępował na ziemię i stał na straży jego snu
- Zadaniem Anioła było prowadzenie duszy w zaświaty. Nieraz zmuszony był do przybrania postaci „obrzydliwej larwy piekielnej”, aby odstraszyć jego złe myśli
- Gustaw został zesłany do więzienia przez Boga na prośbę Aniołów, by tam mógł rozmyślać o swoim życiu, przeznaczeniu
- Więzień mów o śnie: sen to „świat cichy, głuchy, tajemniczy”, to „życie duszy” godne badań filozofów
- Gustaw uważa, że podczas snu dusza ludzka wędruje do innego wymiaru i nawiązuje kontakt z innymi duszami. Żali się, że sny nie przynoszą pożądanego ukojenia
- O duszę więźnia toczą manichejską walkę duchy nocne uosabiające Dobro i Zło.
- Anioł Stróż twierdzi, że pobyt w więzieniu daje skazanemu możliwość „dumania o przeznaczeniu”, że „samotność mędrców mistrzyni”
- Anioł zwiastuje więźniowi wolność , jednak Gustaw przyjmuje tę wiadomość bardzo sceptycznie
- Zdaje sobie sprawę, że jest poetą, którego jedyną bronią jest pieśń; na wygnaniu zaś nie będzie ona zrozumiana
- Więzień ma bolesną świadomość, iż zesłanie będzie równoznaczne ze śmiercią jego myśli
- Odradza się na nowo, lecz jako Konrad
- Konrad sam siebie stwarza i jest to przemiana duchowa, gest autokreacji
- Jedne z duchów rozważa potęgę ludzkiej duszy: człowiek jest zdolny do wielkich czynów. Ma możliwość, mimo że jest więziony, wiary w realizację własnych marzeń. Silna jest wola człowieka, ale jego myśli mogą go zbawić, a także mogą go zgubić. Łatwo jest zniewolić ludzkie ciało, ale trudno duszę.
6. Martyrologia litewskiej i polskiej młodzieży (Scena I)
- Masowe uwięzienia związane były z przyjazdem Nowosilcowa do Warszawy.
- Dzięki śledztwu i ukaraniu spiskujących miał powrócić do łask u imperatora
- Tomasz Zan uważa, że jedynym wyjściem w tej sytuacji jest poświęcenie kilku osób towarzystwa, które przejęłyby na siebie całą winę i w ten sposób ocaliłyby resztę działaczy
- Więźniowie są jakby ofiarą całego narodu dla oprawcy; zostali w pewien sposób wybrani
- Torturowanie Tomasza: zamknięty w lochu, głodzony, strawa, którą mu podawano, była niezdatna do spożycia; głodny więzień nie może wybrzydzać, musi zjeść to co mu podadzą, aby przeżyć; wie, że jedynym dla niego wyjściem jest przyzwyczaić się. Instynkt przeżycia jest najsilniejszy
- Sobolewski był świadkiem wywozu młodych Polaków na Syberię
- Zwraca się do Boga ze słowami: „jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie, zapomnij o mnie”
- Słowa te dotyczą wszystkich więźniów, którzy stanęli w obronie ojczyzny, za co spotkała ich taka straszna kara ze strony cara
- Doga na Sybir była ciężka i wykańczająca. Większość więźniów nie doczekała końca wyprawy – umarli z zimna i wycieńczenia.
- Cierpienia zesłańców są sakrallizowane poprzez porównanie ich do męki Jezusa Chrystusa.
- Droga na Syberię jest analogią do drogi krzyżowej Syna Bożego.
7. „Mała Improwizacja”:
- Jankowski i Feliks śpiewają antycarskie piosenki
- W jednej z nich pojawiają się bluźnierstwa przeciwko Bogu i Maryi
- Piosenki dają upust negatywnym uczuciom więźniów, takim jak: gniew, wściekłość, bezsilność, pesymizm, zwątpienie
- Na Konrada spływa o północy natchnienie i zaczyna przepowiadać przyszłość
- Początkowo pieśń Konrada przepełniona jest nienawiścią i chęcią zemsty, która ma być odwetem za krzywdy wyrządzone Polsce
- Jest to pieśń szatańska, pogańska, gdyż zawiera bluźniercze akcenty („zemsta, zemsta, zemsta na wroga/, Z bogiem i choćby mimo Boga!”)
- Jest ona uosobiona – Konrad przyrównuje ją do upiora
- Następnie Konrad wygłasza monolog (tzw. Małą Improwizację) i występuje w roli proroka, chcącego przeniknąć swoim wzrokiem przyszłe losy świata
- Przyrównuje się do orła, który przegrał walkę z krukiem (kruk przesłania Konradowie pole widzenia, miesza jego myśli)
8. „Wielka Improwizacja”
- KONRAD JAKO INDYWIDUALISTA
- W tej scenie ujawniają się cechy Konrada: samotny, potężny, mocny, czuły, wrażliwy, wielki indywidualista, nade wszystko kochający ojczyznę
- mówi o roli poety i poezji, stwierdzając, że poeta to ktoś nieprzeciętny, a poezja – wyraz geniuszu twórcy, ma wielką moc
- wyznaje, że ma poczucie wielkiej energii, siły duchowej, nadludzkiej, Boskiej mocy tworzenia i odpowiedzialności za losy narodu i wierzy, że swoją siłą wewnętrzną potrafi rządzić światem i kosmosem
- WALKA KONRADA Z BOGIEM O WYZWOLENIE POLSKI
- Konrad uważa, że świat stworzony przez Boga jest niedoskonały, panuje w nim zło, cierpi niewinnie Polska i nie może się on pogodzić z tak niesprawiedliwym porządkiem i niewolą swojego narodu
- Świadomy swojej potęgi twórczej porównuje się z Bogiem, a w dziele tworzenia chciałby go nawet przewyższyć
- Uważa, że gdyby miał władzę podobną Bożej, stworzyłby świat bez cierpień i uczyniłby swój naród szczęśliwym
- Nowy porządek, jaki chce zbudować, lepszy od Bożego, ma służyć głównie narodowi polskiemu, a nawet cąłej ludzkości, a nie jego osobistym ambicjom
- Nie waha się zmierzyć z Bogiem, staje do pojedynku z nim, żąda od niego władzy panowania nad światem („daj mi rząd dusz”); pragnie wydrzeć Stwórcy tajemnicę rządu nad duszami, by swój naród uszczęśliwić
- UTOŻSAMIENIE SIĘ KONRADA Z OJCZYNĄ
- Wielki patriota, kocha bardzo ojczyznę, odczuwa jej cierpienia jak własne, łączy swój los z jej losami utożsamia się z nią mówiąc: „Ja i ojczyzna to jedno”
- Czując się odpowiedzialnym za losy Polski, występuje jako przedstawiciel całego ciemiężonego narodu i bierze na siebie wszystkie cierpienia Polaków: „Nazywam się Milijon...”
- Konrad czuje się na tyle wyższy od ludzi i na tyle nimi gardzi, że chciałby ich uszczęśliwić sam
- BUNT KONRADA PRZECIWKO BOGU
- Konrad buntuje się przeciwko Bogu w imię wolności i szczęścia ojczyzny, odczuwając tragizm jej sytuacji
- Bunt wynika z ogromnej siły uczuć, wiary we własne posłannictwo i moc swojej poezji oraz w sens poświęcenia się jako nieprzeciętnej jednostki
- Bluźnierstwa wobec Boga: Bóg nie jest miłością, tylko mądrością, popełnia błędy, nie jest ojcem świata
9. Kto może pomóc Konradowi:
- Ksiądz dokonuje egzorcyzmów (scena III);
- Ksiądz Piotr chce przejąć na siebie winy Konrada, by Bóg nie potępił chłopaka
- Pomóc mu może także Ewa, która modli się za więźniów, a także za Konrada.
- Aniołowie, niczym adwokaci, wstawiają się za poetą-buntownikiem u Boga
10. Mesjanizm:
- Widzenie ks. Piotra
- Pokorny, skromny ksiądz ogląda wizję przyszłości Polski i świata, doznając łaski, jakiej nie osiągnął dumny Konrad
- Trzy symboliczne obrazy w widzeniu księdza Piotra:
*prześladowanie młodzieży – widzi polską młodzież wywożoną na Syberię i jedno „dziecię, które uszło” z życiem, „imię jego czterdzieści i cztery”, ono będzie zbawicielem narodu, mesjaszem, tak jak Chrystus, który jako dziecię uszedł z życiem przed rzezią Heroda, ocalał i zbawił świat
*męczeństwo narodu polskiego – na wzór dziejów Chrystusa, a więc pojmanie, proces, droga krzyżowa, ukrzyżowanie i zmartwychwstanie; Francja pełni rolę Piłata, car rosyjski Mikołaj I – rolę Heroda, krzyż o trzech ramionach symbolizuje trzy zaborcze państwa, żołnierze – Rakus to Austriak, a Borus to Prusak, Matka Wolność opłakuje naród, tak jak Matka Boża – Chrystusa; Longin przebił bok Chrystusa po jego skonaniu, a żołdak Moskal przebija bok żywego jeszcze narodu – aluzja do stłumienia powstania listopadowego
*wyzwolenie – obraz zmartwychwstania i wniebowstąpienia narodu, który zamyka wizja jego wskrzesiciela;
- widzenie księdza Piotra wyraża ideę mesjanizmu, stworzoną przez Mickiewicza po upadku powst. list.
- Posługując się symbolami zaczerpniętymi z „Ewangelii”, ukazał poeta Polskę jako mesjasza narodów i przypisał jej wyjątkowe posłannictwo dziejowe
- W symbolicznym obrazie męczeństwa ukazał poeta położenie Polski porozbiorowej na tle ówczesnej Europy, stosunek do niej państw zaborczych i rzeczywisty stosunek reakcyjnych rządów europejskich do powst. list.
- Według planów Boga Polska ma specjalna misję do spełnienia wobec narodów europejskich będących w niewoli, wielką rolę w powszechnej walce o wolność
- Jej dzieje są powtórzeniem dziejów Chrystusa; Polska cierpi za inne narody, tak jak Chrystus cierpiał za wszystkich ludzi, stąd hasło: „Polska Chrystusem narodów” (odkupicielem jak Chrystus)
- Cierpienia narodu polskiego i jego klęski są warunkiem zmartwychwstania i obdarzenia wolnością innych narodów, a niewinność Polski symbolizuje biała szata w obrazie wniebowstąpienia.
Dudus515