ROZDZIA�_13[1].doc

-         ROZDZIAŁ 13 - OSOBOWOŚĆ  - ZIMBARDO –

TYPY osobowości: (rozłączne ! kategorie)

Hipokrates: 4 płyny (humory), każdy określa temperament i wzorzec zachowań. Wg Galena osobowość zależy od przewagi danego humoru w organizmie:

Krew (sangwinik wesoły, aktywny)

Flegma (flegmatyk apatyczny, ospały\0

Czarna żółć (melancholik, smutny, zadumany)

Żółć (choleryk, pobudliwy, burzliwy)

Flegmatyk to człowiek odznaczający się mało dynamicznym usposobieniem, nie ulegający gwałtownym emocjom, słabo reagujący na podniety, ale wytrwały w działaniu i konsekwentny w uczuciach. Typ flegmatyczny charakteryzuje się małą pobudliwością, jest zrównoważony i opanowany. Fizjologiczną podstawę temperamentu flegmatyka stanowi silny i zrównoważony typ układu nerwowego.
Choleryk - to człowiek wybuchowy, o silnych i szybko powstających reakcjach uczuciowych; odznaczający się dużą energią życiową i brakiem opanowania. Reakcje choleryka są niewspółmierne do bodźca. Fizjologiczną podstawę temperamentu choleryka stanowi silny, niezrównoważony (przewaga procesu pobudzania nad procesem hamowania) typ układu nerwowego.
Melancholik - to człowiek o usposobieniu łagodnym, biernym, którego cechuje brak impulsywności, silne, wolno narastające reakcje uczuciowe. Melancholik w działaniu jest mało odporny i niewytrwały. Typ melancholika cechuje się małą ruchliwością, apatią, przewlekłymi stanami przygnębienia. Fizjologiczną podstawę temperamentu melancholika stanowi tzw. słaby typ układu nerwowego.
Sangwinik - to człowiek o żywym, pogodnym, uczuciowym, aktywnym usposobieniu, wrażliwy, o silnych i szybkich reakcjach. Sangwinik łatwo dostosowuje się do zmiennych warunków życia, jest odporny na trudności. W typologii wyższej czynności nerwowej. Odpowiada mu silny zrównoważony i ruchliwy typ układu nerwowego.

William Sheldon: powiązanie budowy ciała z temperamentem, 3 kategorie:

Endomorficzny (gruby, miękki okrągły) –

Mezomorficzny (muskularny, kanciasty, silny) – silni fizycznie, pełni energii, odważni, asertywni

Ektomorficzny (chudy, wysoki, kruchy - bystrzy introwertycy o upodobaniach artystycznych

Frank Sulloway: typy oparte na kolejności narodzin: 1. dzieci urodzone jako pierwsze (ew. jedynacy): szybko zyskują miłość i uwagę rodziców, przywiązanie, identyfikacja, podporządkowanie się

2. Dzieci urodzone później: ”urodzeni buntownicy”, szukanie swojej „niszy”  której starsze rodzeństwo się jeszcze nie wykazało, większa otwartość na doświadczenie (na podstawie analizy  postaci historycznych i współczesnych i ich podejścia do innowacyjnosci)

3. duży odstęp miedzy narodzinami kolejnych dzieci

Teorie CECH (ciągłe), np. inteligencja, życzliwość

cechy: „trwałe właściwości lub atrybuty predysponujace ludzi do zachowania się w spojny sposób”

Gordon Allport: cechy odpowiedzialne za spójność zachowania, ujednolicają reakcje jedn. Na bodźce, mogą działać jako zmienne pośredniczące miedzy bodźcem a reakcja, np. randka -  nieśmiałość -> czerwienienie się.

Cechy podstawowe: jednostka organizuje wokół niej swoje życie np. Matka Teresa poświecenie

Cechy główne: cechy zasadnicze charakt. dla jednostki

Cechy drugorzędne: specyficzne osobiste właściwości

Wyznacznikiem zachowania struktura osobowości a nie war. środowiskowe

Eyesenck, 3 wymiary osobowosci:

Ekstrawersja (ukierunkowany do wewn/na zewn)

Neurotyzm (równowaga emocjonalna)

Psychotyzm ( uprzejmy, liczacy się z innymi/ agresywny, aspoleczny)

 Koło osobowosci eyesencka: 2 wymiary: ekstrawersja i neurotyzm okreslające 4 typy Galena

Model wielkiej piątki / Model pięcioczynnikowy

Pięć podstawowych wymiarów osobowości, tzw. „wielka piątka” – opis osobowości

1.      neurotyczność (stabilność emocjonalna – opanowanie, poczucie bezpieczeństwa, aktywność, lęk, nieśmiałość)

2.       ekstrawersja (sytuacje społeczne – reakcja: towarzyskość, rozmowność, asertywność.)

3.       otwartość na doświadczenia (zachowanie podczas działania: wyobraźnia, zmysł artystyczny, wysoka inteligencja.)

4.       ugodowość (lub jej brak) (ustępliwość, wolontariat: życzliwość, ufność, gotowość do współpracy.)

5.       sumienność (obowiązkowość: odpowiedzialność, niezawodność, wytrwałość, dążenie do osiągnięć.)

O osobowości decydują:

A.      czynniki anatomiczno-fizjologiczne (układ nerwowy)

B.      czynniki biologiczno-społeczne (środowisko, społeczeństwo, kultura)

Osobowość a dziedziczność:

Wskaźniki odziedziczalności modelu wielkiej piątki wysokie (na przykładzie bliźniąt mono i dyzygotycznych)

Badania adopcyjne wpływ czynników środowiska i czynników genetycznych (znaczny)

Wiedza o cechach osobowości pozwala na przewidywanie zachowania w różnych sytuacjach (mit!) -> Spostrzeganie własnej osobowości jako stałej

Paradoks spójności: oceny dokonywane w rożnych sytuacjach przez rożne osoby są SPÓJNE, a w rożnych sytuacjach przez ta sama osobę są NIESPOJNE
Spójność ujawnia się w tym, że różne właściwości sytuacji (np. spotkanie towarzyskie wymagające/ lub niewymagające dzielenia się informacjami osobistymi) wywołują u ludzi odmienne zachowania. (podobieństwo dotyczące właściwości sytuacji)

Ogólne kryteria analizy teorii osobowości:

A.     Dziedziczność/środowisko

B.     Procesy uczenia się/wrodzone prawa zachowania

C.     Nacisk na przeszłość

D.     Świadomość/Nieświadomość

E.      Dyspozycje wewnetrzne/sytuacja zewnętrzna

PSYCHODYNAMICZNE TEORIE OSOBOWOSCI

Pozostające w konflikcie siły wew. jednostki prowadzą do zmian i rozwoju O.

Teoria freudowska – w procesie kształtowania osobowości kładzie nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz stosunki z rodzicami; (zobacz też psychoanalityczna teoria osobowości);

 osobowość jest organizacją sił dynamizujących zachowanie (dążenia, popędy, potrzeby społeczne). Popęd seksualny, tj. Instynkt życia (Libido) i popęd agresji, tj. instynkt śmierci (Id) są w konflikcie z normami społecznymi, które prezentuje Superego. Konflikt ten jest źródłem wszelkich zachowań, których ostateczny kształt nadaje racjonalne Ego.

Freud: nacisk na motywacje na poziomie nieświadomym. Wszelkie zachowanie jest motywowane. Cel i przyczynę działania można odkryć poprzez analizę wolnych skojarzeń, czynności pomyłkowych, snów, Teoria F. Bazuje na przypadkach pacjentów przechodzących terapie, obserwacji klinicznych

Popędy, rozwój psychoseksualny

Źródłem motywacji działań: energia psychiczna, wrodzone instynkty, popędy: system napiec wytwarzanych przez narządy cielesne

2 podstawowe popędy:

samozachowanie (zaspokojenie głodu, pragnienia)

eros: siła popędowa związana z pragnieniami seksualnymi (m kontakty seksualne a także poszukiwanie przyjemności i fizycznego kontaktu z innymi) i zachowaniem gatunku

libido: źródło energii impulsów seksualnych, popycha nas do poszukiwania przyjemności zmysłowych, impulsy seksualne domagają się natychmiastowego zaspokojenia: przez czynności bezpośrednie lub fantazje, sny

eros działa od urodzenia (przyjemność czerpana przez niemowlęta z fizycznej stymulacji narządów płciowych i ogólnie stref erogennych)

stadia rozwoju psychoseksualnego F (kryterium: zmieniające się fizyczne źródła przyjemności seksualnej): zbyt wiele gratyfikacji lub frustracji prowadzi do FIKSACJI: niezdolności do normalnego przejścia do kolejnego stadium, ma wpływ na wykształcenie się dorosłych cech (rola wczesnych doświadczeń w ciągłości rozwoju osobowości)

a– strefy erogenne:, b- zadanie rozwojowe (źródło konfliktu), c- cechy osób dorosłych którzy jako dzieci zafiksowali się na tym stadium:

ORALNE (0-1) a- usta, wargi, język, b- : odstawienie od piersi, c- zachowania oralne: palenie, objadanie się, bierność, łatwowierność

ANALNE (2-3): a-odbyt; b- trening czystości, c-zamiłowanie do porządku, skąpstwo, upór lub ich przeciwieństwa

FALLICZNE (4-5): a- narządy płciowe b- kompleks Edypa, c- próżność, lekkomyślność lub przeciwieństwa

LATENCJI (6-12): brak obszaru ; b- rozwój mech. obronnych, c-fiksacja nie występuje

GENITALNE (13-18): a- narządy płciowe b- dorosła bliskość seksualna c- stadia zintegrowane z powodzeniem ->szczere zainteresowanie innymi i dojrzała seksualność

Kompleks Edypa: Edyp niechcący zabił swego ojca i ożenił się z matką: traktowanie przez chłopców OJCA jako seksualnego rywala w zabieganiu o względy matki, zakończony identyfikacja z mocą ojca

Tanatos: instynkt śmierci, siła negatywna skłaniająca do zachowań agresywnych i destrukcyjnych (pacjenci-weterani wojenni wciąż przeżywający na nowo urazy w koszmarach); tendencja istot żywych do powrotu do stanu materii nieożywionej (znaczenie drugoplanowe, po erosie)

Determinizm psychiczny: Wszystkie zachowania normalne jak i zaburzone są zdeterminowane wcześniejszymi doświadczeniami.

Rola nieświadomości: magazyn informacji, niedostępny świadomości, zachowanie może być motywowane popędami z których nie zdajemy sobie sprawy

Treść JAWNA (mowa, czynności, spostrzeżenia) zachowania vs UKRYTA: objawy neurotyczne (oparte na lęku), snów, pomyłek

Czynność pomyłkowa: nasza wypowiedz lub zachowanie zdradza nieuświadomione pragnienie

Różnice osobowości wynikają u F ze sposobów radzenia sobie z popędami: dwa przeciwstawne aspekty osobowości: id & superego (miedzy nimi aspekt jaźni: ego)

ID: : magazyn podst. Popędów, działa irracjonalnie, domaga się natychmiastowej gratyfikacji nie biorąc pod uwagę możliwości realizacji pragnień; kieruje się ZASADA PRZYJEMNOSCI, bezładnym poszukiwaniem gratyfikacji (seksualnej, cielesnej, emocjonalnej)

SUPEREGO:::: magazyn wart. Jednostki, zawiera wyuczone społecznie postawy moralne, równoważnik sumienia., rozwija się wraz z uznaniem przez dziecko nakazów i zakazów rodziców za wart. własne.

Zawiera Ideał EGO::::: wyobrażenie jednostki na temat tego jaka powinna się stać, powoduje to konflikt miedzy ID a SUPEREGO (przyjemność vs czynienie tego co właściwe)

EGO:::::: rozstrzyga konflikty miedzy impulsami ID a wymaganiami superego: osobiste spojrzenie jednostki na rzeczywistość, jej świadome sądy o przyczynach i skutkach zachowań, zadaniem ego jest sztuka kompromisu; rządzi się

zasada rzeczywistości: przedkładanie racjonalnych wyborów nad żądaniami przyjemności

wyparcie ego: próby zapanowania nad ID powodują wypchniecie do nieświadomości skrajnych pragnień, chroni przed lękiem, poczuciem winy

obrona ego: strategie do obrony przed konfliktami miedzy impulsami ID a żądaniami SUPEREGO, cel: zachowanie korzystnego obrazu samego siebie i obrazu własnej osoby w oczach innych

osoby o nieosiągniętym poziomie dojrzalej tożsamości częściej posługują się mechanizmami obrony

mechanizmy obrony:
 

ZAPRZECZANIE RZECZYWISTOSCI: ochrona jaźni -> odmowa dostrzegania rzeczywistości

Lęk: powstaje gdy konflikt jest o krok od wtargnięcia do świadomości, sygnał niebezpieczeństwa, mechanizmy obronne uśmierzają lęki spychają niepokojące impulsy z powrotem do nieświadomości

Negatywne konsekwencje mech obronnych: samooszukiwanie.

*  Nieśmiałość: skrępowanie, zahamowanie w sytuacjach interpersonalnych przeszkadzające w realizacji własnych celów,

przejawy: małomówności, niezręczność społeczna w nowych sytuacjach lub blokujący lek przed ludźmi, introwersja, wątpliwości co do akceptacji i szacunku.

Przyczyny: dziedziczność (10%), wychowanie (ośmieszanie publiczne, zawstydzanie dzieci popełniające błędy), kultura (najwyższa w krajach azjatyckich: różnicę na tle kulturowego akcentowania wstydu z powodu niepowodzeń społecznych oraz posłuszeństwa wobec autorytetu; najniższa w Izraelu), wzrost występowania nieśmiałości w USA (izolacja społeczna i ograniczenie bezpośredniego kontaktu za sprawa Tv gier video sieci)

skutki nieśmiałości:

minimalizacja społecznej przyjemności, maksymalizacja dyskomfortu i izolacji.

Krytyka Freuda: Pojęcia nie zoperacjonalizowane, mgliste; nie przewiduje zachowania (tylko retrospekcja: wyjaśnianie), nie uwzględnia badań nad dziećmi, umniejsza znaczenie traumatycznych przeżyć np. wykorzystywanie seksualne, skrzywienie androcentryczne : model męskości jako norma, nie wyjaśnia różnic płciowych.

Teorie Postfreudowskie:

Pole bitwy miedzy pierwotnymi impulsami a wartościami społecznymi, różnice: większy nacisk na zmienne społeczne, na samodoskonalenie i świadome procesy myślowe, mniejszy nacisk na popęd seksualny, rozszerzenie okresu rozwoju osobowości na cały bieg życia.

Alfred Adler: dzieci doznają poczucia niższości, później dążą cale całe życie do przezwyciężenie tego uczucia poprzez: poczucie adekwatności lub nadkompensacja (poczucie wyższości), na tej podstawie budujemy swój styl życia ; dążenie  do poczucia adekwatności vs. zewn. naciski środowiska -> konflikt

Karen Horney: zazdrość o ciąże i macierzyństwo, piersi i karmienie piersią jako siła nieświadoma chłopców i mężczyzn, „zazdrość o macicę” ->dewaluowanie kobiet, nadkompensacja: niewiadome impulsy do pracy twórczej; nacisk na czynniki kulturowe w kształt osobowości

Carl Jung: nieświadomość zbiorowa: prawdy psychologiczne wspólne dla gatunku ludzkiego, rozumienie intuicyjne pierwotnych mitów, symboli ->archetypy: animus 9arch. Meskosci), anima (kobiecości): mężczyźni i kobiety w rożnym stopniu doświadczają obu archetypów, zdrowa osobowość to równoważąca np. męska agresywność + kobieca wrazlisoc; insytnkty dodane przez J. Potrzeba twórczosci i potrzeba stania się zintegrowana osoba.

Teorie Humanistyczne:  nacisk na potencjał rozwojowy człowieka, dążenie do samo urzeczywistnienia: dążność do zrealizowania własnego potencjału, rozwoju talentów, zdolności, wrodzone i wyuczone tendencje do zmiany w pozytywnych kierunkach, zachowania doskonalące własne Ja

Carl Rogers, znaczenie bezwarunkowego pozytywnego ustosunkowania: mimo złych zachowań i błędów dzieci musza czuć się zawsze akceptowane i kochane, dezaprobata zachowania a nie samego dziecka, niepokój o akceptacje przeszkadza w samo urzeczywistnieniu, ponadto samoakceptacja i bezwarunkowa akceptacja bliskich u dorosłych

Karen Horney:: redukcja leku u dzieci -> interpersonalne (zwracanie się ku innym ludziom) i intrapsychiczne (budowanie wyidealizowanego obrazu samego siebie, „poszukanie sławy”) strategie obronne

Teoria holistyczna: wyjaśnianie odrębnych działań ludzi w kat. ich osobowości jako całości (nie suma odrębnych cech odmiennie wpływających na zakochanie), przechodzenie na wyższe szczeble hierarchii potrzeb (o ile nie ma derywacji na niższych poziomach)

Teoria dyspozycjonistyczna: nacisk na wrodzone wew. właściwości osoby (czynniki sytuacyjne to ograniczenia)

Teoria fenomenologiczna: nacisk na układ odniesienia jednostki i subiektywna wizje rzeczywistości, podejście ukierunkowane na teraźniejszość, przyszłość jako cele do osiągnięcia

Teorie społecznego uczenia się

Przewidywanie zachowania na podstawie zbieżności bodźców środowiskowych i zachowań, warunków środowiskowych kontrolujących zachowanie

Różnice indywidualne w sposobach myślenia o sytuacjach zewn. i ich definiowaniu

Człowiek uczestniczy w kształtowaniu swojej osobowości: wybieranie możliwości, warunków, środowiska, sytuacji

Osobowość wynika z jednostkowej Historii wzmocnień.

Dollard i Miller: popędy wyuczone, zahamowanie reakcji, wyuczone wzorce nawyków (podobieństwo do Freuda): znaczenie motywacyjnej siły napięcia i wzmacniających następstw redukcji napięcia: skuteczna redukcja napięcia jest powtarzana-> wyuczony nawyk; Uczenie się przez naśladownictwo

Mischela teoria AFEKTYWNO-POZNAWCZA:

Interakcja czynników osobowościowych i sytuacyjnych zachowania; w jaki sposób pewne sytuacje wyzwalają zachowania -> źródło oceny zach. drugiej os.

Poznawcza teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury:
interakcja czynników indywidualnych, zachowań i bodźców środowiskowych (no. Historia wzmocnień, bodźce środowiska wpływające na postawy) – wzajemny determinizm

Uczenie się przez obserwacje (zmiana zachowania pod wpływem zachowania innej osoby)

POCZUCIE WLASNEJ SKUTECZNOSCI: przekonanie jednostki ze poradzi sobie z dana sytuacja, wpływa na postrzeganie , poziom wykonania i motywacje, źródła informacji do oceny: