Róznice w przebiegu epizodu depresyjnego.pdf

PRACA ORYGINALNA

ISSN 1643–0956

Agnieszka Butwicka 1 , Agnieszka Gmitrowicz 2

1 Wydział Lekarski Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

2 Klinika Zaburzeń Afektywnych, Psychotycznych i Psychiatrii Młodzieżowej Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Różnice w występowaniu objawów

somatycznych w przebiegu epizodu

depresyjnego u kobiet i mężczyzn

Differences between men and women in somatic symptoms prevalence during the

depressive episode

STRESZCZENIE

WSTĘP. Objawy somatyczne często towarzyszą de-

presji. Ich występowanie jest związane z licznymi

pojęciami, jak: maski depresji, somatyzacja, objawy

psychosomatyczne, zespół somatyczny. Natomiast

związek objawów somatycznych depresji z płcią jest

omawiany w literaturze rzadko i niejednoznacznie.

MATERIAŁ I METODY. Celem niniejszej pracy było

określenie częstości występowania zgłaszanych ob-

jawów somatycznych u kobiet i mężczyzn z rozpo-

znaną depresją oraz wykazanie różnic związanych

z płcią. Za pomocą specjalnie opracowanego kwe-

stionariusza przebadano (przed włączeniem lecze-

nia farmakologicznego) 70 pacjentów z rozpozna-

niem epizodu depresyjnego (40 kobiet i 30 mężczyzn)

hospitalizowanych w Centralnym Szpitalu Klinicznym

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi oraz w Szpitalu

im. J. Babińskiego w Łodzi.

WYNIKI. Badane grupy nieznacznie się różniły pod

względem współistniejących chorób somatycznych;

mężczyźni częściej zgłaszali chorobę niedokrwienną

serca, a kobiety niedoczynność tarczycy. Wśród ko-

biet objawy somatyczne w przebiegu depresji po-

twierdzało 75% badanych, a wśród mężczyzn

— 50%. Mężczyźni istotnie częściej niż kobiety zgła-

szali takie objawy somatyczne związane z depresją,

jak: zaburzenia seksualne, częste oddawanie moczu,

ból w klatce piersiowej. Natomiast u kobiet zaobser-

wowano częstsze występowanie: bólów mięśni, piecze-

nia skóry, duszności, świądu, nudności, wymiotów oraz

nawracających infekcji górnych dróg oddechowych.

WNIOSKI. Somatyzacja w przebiegu depresji częściej

dotyczy kobiet, co może komplikować obraz klinicz-

ny choroby w tej grupie pacjentów, a jednocześnie

maskować chorobę podstawową i opóźniać jej pra-

widłowe leczenie.

słowa kluczowe: depresja, różnica płci, somatyzacja

ABSTRACT

BACKGROUND. Somatic symptoms frequently occur

in patients with depression. Their existence is asso-

ciated with numerous terms such as masked depres-

sion, somatization, psychosomatic symptoms, so-

matic syndrome. However, the relation of somatic

manifestation of depression with gender is rarely

and inconclusively discussed in the literature on the

subject.

MATERIAL AND METHODS. The aim of the study was

to establish the prevalence of somatic symptoms in

men and women with a diagnosed depression and

to establish gender specific differences. Using the

original authors’ questionnaire, 70 patients with

a diagnosis of a depressive episode (40 women and

30 men) were examined before pharmacological

treatment. The patients were treated in the Central

University Hospital, Medical University of Lodz and

J. Babinski Memorial Hospital in Lodz.

RESULTS. The examined groups differed insignificant-

ly regarding concomitant diseases; men more fre-

quently reported ischaemic heart disease, whereas

more women reported hypothyerosis. Among wom-

en, somatic symptoms over the course of depres-

Adres do korespondencji: Agnieszka Butwicka

ul. Armii Krajowej 40/90, 94–046 Łódź

tel.: 660 445 966, (042) 252 02 49

e-mail: agnieszka.butwicka@gmail.com

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006; 4 (6): 155–160

Praca nie otrzymała żadnego wsparcia finansowego.

www.psychiatria.med.pl

155

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006, tom 6, nr 4

sion were confirmed in 75% of patients, whereas in

men this rate was 50%. Men more frequently report-

ed depression-related somatic disorders such as: sex-

ual dysfunction, polakizuria and chest pain. In wom-

en symptoms of greater prevalence then in men were

as follows: muscle pain, burning skin sensations, dys-

pnoea, pruritus, nausea, vomiting and recurrent up-

per respiratory tract infections.

CONCLUSIONS. Somatization during the course of

depression is more frequent in women, which may

complicate the clinical image in this group of pa-

tients, thus masking the primary disease and delay

adequate treatment.

Ponieważ często trudno jednoznacznie rozstrzy-

gnąć, które objawy somatyczne są ściśle połączone

z depresją, a które mogą wynikać ze współistnieją-

cej choroby, istotne jest poszukiwanie specyficzno-

ści wspomnianych objawów, a jednocześnie ich

związku z płcią. Powszechnie wiadomo, że na de-

presję znacznie częściej chorują kobiety [5]. Odpo-

wiedź na pytanie, czy ta różnica częstości depresji

w zależności od płci przekłada się na objawy soma-

tyczne, jest niejednoznaczna. Silversteine i Blumen-

thal [6] uważają, że u kobiet częściej rozpoznaje się

depresję, gdyż spełniają one więcej kryteriów dia-

gnostycznych tej choroby, co wynika z obecności ob-

jawów somatycznych depresji.

key words: depression, gender differences,

somatization

Wstęp

Objawy somatyczne powszechnie towarzyszą

depresji. Według badań przeprowadzonych przez Świa-

tową Organizację Zdrowia około 69% pacjentów z de-

presją (45–95%) zgłasza się do lekarza pierwszego kon-

taktu jedynie z powodu dolegliwości fizycznych [1].

Występowanie objawów somatycznych w prze-

biegu depresji jest związane z takimi pojęciami, jak:

maski depresji, somatyzacja, objawy psychosoma-

tyczne czy zespół somatyczny [2]. W piśmiennictwie

wśród tych objawów wymienia się: spadek energii,

zaburzenia snu, dolegliwości bólowe (napięciowe bóle

głowy, mięśni, stawów), objawy ze strony układu ser-

cowo-naczyniowego (kołatania serca, ból w klatce

piersiowej), układu pokarmowego (zaburzenia żołąd-

kowo-jelitowe, spadek łaknienia), układu płciowego

(zaburzenia potencji i cyklu menstruacyjnego) [3].

Według autorów pozycji „Klasyfikacja zaburzeń

psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Ba-

dawcze kryteria diagnostyczne” [4] do stwierdzenia

zespołu somatycznego w epizodzie depresyjnym

konieczne jest występowanie 4 spośród następują-

cych objawów:

— wyraźna utrata zainteresowań lub zadowolenia

w zakresie aktywności zwykle sprawiających przy-

jemność;

— brak reakcji emocjonalnych wobec wydarzeń i ak-

tywności, które zwykle wyzwalają takie reakcje;

— wcześniejsze niż zwykle (o ≥ 2 h) poranne bu-

dzenie się;

— silne pogorszenie nastroju rano;

— obiektywne wskaźniki wyraźnego zahamowania

lub pobudzenia (zauważalne dla innych osób);

— wyraźny spadek łaknienia i obniżenie masy ciała

( ≥ 5% w ciągu ostatniego miesiąca);

— wyraźny spadek libido.

Materiał i metody

Celem niniejszej pracy było porównanie często-

ści współwystępowania określonych chorób somatycz-

nych u kobiet i mężczyzn z rozpoznanymi zaburze-

niami afektywnymi (epizod depresyjny) oraz określe-

nie, które izolowane objawy somatyczne występują

istotnie częściej u kobiet i w jakim stopniu są one cha-

rakterystyczne dla depresji u chorych płci żeńskiej.

Za pomocą specjalnie opracowanego kwestio-

nariusza (na podstawie piśmiennictwa i skal depresji)

przebadano pacjentów leczonych w okresie roku

akademickiego (2004/2005) w Centralnym Szpitalu

Klinicznym Uniwersytetu Medycznego w Łodzi oraz

w Szpitalu im. J. Babińskiego w Łodzi z rozpozna-

niem epizodu depresyjnego w przebiegu zaburzeń

afektywnych dwubiegunowych i zaburzeń depresyj-

nych nawracających. Badanie przeprowadzono przed

włączeniem farmakoterapii. Diagnozę stosowano

zgodnie z kryteriami diagnostycznymi ICD-10. Wy-

stępowanie chorób somatycznych stwierdzano na

podstawie wyników badania podmiotowego i przed-

miotowego, a także dokumentacji oraz wykonanych

badań dodatkowych.

W analizie statystycznej tabel częstości bada-

nych objawów wykorzystano test c 2 z poprawką

Yatesa oraz dwustronny test dokładny Fishera dla

liczności poniżej 5 w dowolnym polu tabeli dla po-

równywanej cechy. Do porównań cech ciągłych uży-

to testu t -Studenta. Za poziom istotności statystycz-

nej uznano p poniżej 0,05.

Wyniki

We wskazanym okresie do badań zakwalifiko-

wano 70 pacjentów z obu ośrodków (40 kobiet

i 30 mężczyzn). Średnia wieku u kobiet wynosiła 52,5 ±

± 10,1 roku, a u mężczyzn — 56,5 ± 15,4 roku.

156

www.psychiatria.med.pl

Agnieszka Butwicka, Agnieszka Gmitrowicz, Płeć a objawy somatyczne w depresji

Tabela 1. Występowanie chorób i stanów somatycznych u chorych na depresję z uwzględnieniem płci

Table 1. Gender differences in prevalence of somatic diseases and medical conditions in depressive patients

Kobiety (n = 40)

Mężczyźni (n = 30)

Wole obojętne

10%

Niedoczynność tarczycy

13%

0,07

Nadczynność tarczycy

Stan po strumektomii

Hiperprolaktynemia

Cukrzyca

13%

Nadciśnienie tętnicze

20%

27%

Zaburzenia rytmu

Reumatoidalne zapalenie stawów

Łuszczyca

Choroba niedokrwienna serca

10%

30%

0,06

Astma oskrzelowa

Przewlekła obturacyjna choroba płuc

Rozrost gruczołu krokowego

–

Choroba wrzodowa żołądka

Przewlekłe zapalenie żołądka

10%

Stan po cholecystektomii

10%

Atopowe zapalenie skóry

10%

NS — nieistotne statystycznie (p > 0,1)

Obie przebadane grupy nie różniły się istotnie pod

względem wieku. W grupie kobiet znalazły się 3 pa-

cjentki z rozpoznaniem łagodnego epizodu depre-

syjnego, 13 z epizodem umiarkowanym i 24 z cięż-

kim, a w grupie mężczyzn było to odpowiednio:

6, 8, 16 pacjentów. Nie stwierdzono istotnej staty-

stycznie różnicy między nasileniem depresji w obu

grupach. Spośród chorób i stanów somatycznych

(tab. 1) u mężczyzn najczęściej występowały: choroba

niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze oraz

cukrzyca. U kobiet natomiast najczęstszymi rozpozna-

wanymi stanami somatycznymi były nadciśnienie

tętnicze, niedoczynność tarczycy, choroba niedo-

krwienna serca oraz wole obojętne. Różnice między

grupami nie osiągnęły istotności statystycznej.

Niezależnie od ewentualnie rozpoznanych cho-

rób kobiety najczęściej skarżyły się (przed włączeniem

leczenia przeciwdepresyjnego) na następujące objawy

(tab. 2): utratę libido, nadmierną senność, utratę apety-

tu, uczucie zmęczenia, kołatania serca, wzmożoną po-

tliwość. Mężczyźni natomiast najczęściej zgłaszali: utra-

tę libido, zaburzenia seksualne, uczucie zmęczenia,

hiposomnię, utratę apetytu oraz odczucie dyskomfortu

w klatce piersiowej. Objawy te powodowały istotne kli-

niczne cierpienie i miały wpływ na nasilenie depresji.

U mężczyzn istotnie statystycznie częściej niż

u kobiet występowały następujące objawy (tab. 2):

zaburzenia seksualne, częste oddawanie moczu oraz

ból w klatce piersiowej. Natomiast objawy, które

zgłaszano istotnie częściej w grupie kobiet, to: bóle

mięśni, pieczenie skóry, duszność, świąd, nudności

i wymioty oraz częste infekcje.

Dyskusja

Uzyskane wyniki wskazują na częstsze wystę-

powanie objawów somatycznych towarzyszących

depresji u badanych kobiet, leczonych w wybranych

szpitalach psychiatrycznych z regionu Łodzi. Doko-

nane przez Silversteina i wsp. [7, 8] analizy danych

uzyskanych z 2 amerykańskich badań epidemiolo-

gicznych: NCS ( National Comorbidity Survey ) i ECA

( Epidemiologic Catchment Area ) wskazują na 2-krot-

nie większe rozpowszechnienie depresji z towarzy-

szącymi objawami somatycznymi w populacji kobiet

niż wśród mężczyzn, przy jednocześnie zbliżonej

u obu płci częstości występowania depresji bez ob-

jawów somatycznych. W badaniach tych za kryte-

rium depresji z objawami somatycznymi przyjęto

obecność 3 objawów: zaburzeń snu, uczucia zmęcze-

nia lub zmian apetytu. Wyniki innych badań Silverste-

ina [9] wskazują także na większe rozpowszechnienie

depresji z towarzyszącymi objawami somatycznymi

u kobiet wśród uczniów szkół średnich i studentów.

www.psychiatria.med.pl

157

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2006, tom 6, nr 4

Tabela 2. Częstość występowania objawów somatycznych w przebiegu epizodu depresyjnego zależnie od płci

pacjentów

Table 2. Gender differences in prevalence of somatic symptoms during depressive episode

Kobiety (n = 40)

Mężczyźni (n = 30)

Kategoria

Objawy somatyczne

Zaburzenia snu

Bezsenność

90%

80%

Nadmierna senność

20%

Dolegliwości bólowe

Bóle głowy

60%

50%

Bóle mięśni

48%

0,002

Bóle stawów

50%

27%

0,08

Objawy ze strony układu Utrata apetytu

90%

73%

pokarmowego

Wzrost apetytu

Dyskomfort w jamie brzusznej

35%

27%

Zgaga

33%

27%

Nudności

43%

17%

0,04

Wymioty

23%

0,04

Bóle brzucha

40%

23%

Wzdęcia

28%

17%

Zaparcia

53%

33%

Biegunki

28%

10%

0,08

Objawy ze strony układu

moczowo-płciowego

Częste oddawanie moczu

25%

53%

0,03

Utrata libido

95%

97%

Zaburzenia seksualne

35%

87%

0,003

Objawy ze strony układu

sercowo-naczyniowego

Dyskomfort w klatce piersiowej

55%

73%

Kołatania serca

80%

60%

Ból w klatce piersiowej

13%

37%

0,04

Objawy ogólne

Uczucie zmęczenia

83%

86%

Spadek masy ciała

55%

30%

0,07

Wzrost masy ciała

Częste infekcje

33%

10%

0,04

Wzmożone pocenie

75%

50%

0,06

Duszność

63%

33%

0,03

Pieczenie skóry

25%

0,02

Świąd

33%

10%

0,04

Wysychanie błon śluzowych jamy ustnej 29

73%

50%

0,09

Nieprzyjemny smak w ustach

25%

10%

NS — nieistotne statystycznie (p > 0,1)

Według autora depresja z towarzyszącymi objawami

somatycznymi może być odrębną kategorią diagno-

styczną, częściej występującą u kobiet.

Wenzel i wsp. [10] także potwierdzają częstsze

występowanie objawów somatycznych w przebie-

gu depresji u kobiet. Badania te dotyczyły 3 obja-

wów zawartych w Inwentarzu Depresji Becka ( Beck

Depression Inwentory-II ): zmian apetytu, zaburzeń

snu, uczucia zmęczenia. Istotne różnice między płcia-

mi dotyczyły jedynie zmiany apetytu, gdy uwzględ-

niano przypadki nasilenia depresji od postaci łagod-

nych do ciężkich oraz zarówno zmiany apetytu, jak

i uczucia zmęczenia w przypadkach od umiarkowanych

do ciężkich. Poza tym w badaniach, które przeprowa-

dzili Frank i wsp. [11], dotyczących pacjentów z na-

wracającymi zaburzeniami depresyjnymi, kobiety uzy-

skiwały istotnie lepszy wynik w podskali somatyzacji

w inwentarzu objawów SCL-90 niż mężczyźni. Kwe-

stionariusz SCL-90 służy wstępnej diagnozie objawów

psychopatologicznych i składa się z 90 punktów, któ-

re dotyczą 9 podstawowych zespołów objawów

wchodzących w skład ogólniejszych klas zaburzeń

zachowania. Pierwotne zespoły psychopatologiczne

w kwestionariuszu tworzą 9 skal: somatyzacja, na-

tręctwa, nadwrażliwość interpersonalna, depresja,

lęk, wrogość, fobie, myśli paranoidalne, psychotycz-

ność [12].

Ponadto w piśmiennictwie wśród różnic mię-

dzy płciami w zakresie objawów somatycznych to-

warzyszących depresji podkreśla się częstsze wystę-

158

www.psychiatria.med.pl

Agnieszka Butwicka, Agnieszka Gmitrowicz, Płeć a objawy somatyczne w depresji

powanie u kobiet: wzrostu apetytu i masy ciała [11,

13–16], uczucia zmęczenia [7, 8, 10, 15], zaburzeń

snu [7, 17, 18], a zwłaszcza nadmiernej senności [19].

W badaniach autorów niniejszej pracy żaden z tych

objawów nie różnicował istotnie statystycznie obu

płci. Także dane uwzględnione w piśmiennictwie są

niejednoznaczne. Nie wykazano różnic między płcia-

mi w zakresie innych objawów somatycznych mo-

gących towarzyszyć epizodowi depresyjnemu.

Uzyskane w prezentowanych badaniach wyniki

mogą być obarczone pewnym błędem ze względu

na trudność jednoznacznego rozstrzygnięcia braku

związku objawów somatycznych towarzyszących de-

presji z rozpoznaną przewlekłą chorobą somatyczną.

Porównując częstość występowania przewlekłych

chorób w badanej grupie pacjentów z danymi doty-

czącymi ogółu populacji w analogicznym przedziale

wiekowym (50–59 lat) [20], można stwierdzić, że

w badanej grupie nieco częściej występowały choro-

by tarczycy u kobiet oraz choroba niedokrwienna

w przypadku mężczyzn. Pozostałe przewlekłe scho-

rzenia prawdopodobnie występują w badanej gru-

pie z częstością mniejszą lub zbliżoną do populacyj-

nej. Jednak ze względu na inną metodologię badań

epidemiologicznych prowadzonych przez Główny

Urząd Statystyczny (brak weryfikacji danych ankie-

towych z dokumentacją medyczną) trudno mówić

o porównaniu statystycznym badanej grupy z ogó-

łem populacji.

Częstsze występowanie somatyzacji w przebie-

gu depresji u badanych kobiet może się wiązać

z niebadanym przez autorów niniejszej pracy wyż-

szym poziomem lęku u kobiet, który towarzyszy

depresji jako objaw. Objawy związane z lękiem we-

dług Skali Lęku Hamiltona [21] to m.in.: bóle mięśni,

zaburzenia widzenia, szum w uszach, kołatania ser-

ca, tachykardia, ból w klatce piersiowej, dysfagia,

nudności, wymioty, zaparcia, impotencja, częste od-

dawanie moczu, duszność, suchość w jamie ustnej.

Spośród tych objawów duszność, bóle mięśni, nud-

ności oraz wymioty zgodnie z oczekiwaniami wystę-

powały częściej u badanych kobiet. Jednak niektóre

z pozostałych objawów występowały częściej wśród

badanej populacji mężczyzn; były to: ból w klatce

piersiowej, częste oddawanie moczu i zaburzenia sek-

sualne. Wyniki te mogą być spowodowane większym

od populacyjnego (30% vs .12,9% w przedziale wie-

kowym 50–59 lat) rozpowszechnieniem choroby nie-

dokrwiennej serca w badanej grupie mężczyzn, nie-

zdiagnozowanymi przypadkami łagodnego rozrostu

gruczołu krokowego lub nadmierną samoobserwacją

pacjentów związaną z wysokim poziomem lęku. Dane

zawarte w piśmiennictwie wskazują na częstsze

zgłaszanie zaburzeń seksualnych przez pacjentów

płci męskiej, także w podstawowej opiece zdrowot-

nej [22]. W zakresie pozostałych objawów nie zaob-

serwowano istotnych statystycznie różnic w częstości

występowania objawów zależnie od płci pacjentów.

Różnice między płciami w symptomatologii de-

presji mogą wynikać również z czynników psychospo-

łecznych. Według wyników badań Silversteina [6, 8]

większe rozpowszechnienie depresji z objawami so-

matycznymi występowało u kobiet, które uzyskały

wysoki wynik w skali mierzącej poczucie ograniczeń

społecznych związanych z płcią, niż u mężczyzn i po-

zostałych kobiet, które nie doświadczyły tych ogra-

niczeń.

Według niektórych badaczy częstsze zgłasza-

nie objawów somatycznych przez kobiety może być

w ogóle charakterystyczne dla tej płci i nie wiązać

się z depresją [22].

Do ograniczeń niniejszej pracy należą: duży

rozrzut wieku pacjentów, brak rozróżnienia na epizo-

dy depresyjne w przebiegu choroby afektywnej dwu-

biegunowej i nawracające zaburzenia depresyjne. Po-

stępowanie takie spowodowane było zbyt małą

liczbą pacjentów mogących spełnić bardziej rygory-

styczne kryteria kwalifikacji do badania w wyznaczo-

nym czasie.

Wnioski

1. Objawy somatyczne w przebiegu depresji wystę-

pują istotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.

2. U badanych kobiet z epizodem depresyjnym

stwierdzono odmienną hierarchię objawów so-

matycznych niż w przeglądzie piśmiennictwa.

3. Występowanie licznych objawów somatycznych

może maskować depresję u kobiet, utrudniając

diagnozę lekarzowi pierwszego kontaktu, a jed-

nocześnie opóżniać wdrożenie odpowiedniego le-

czenia specjalistycznego.

4. Prowadzenie dalszych badań nad somatyzacją

depresji u kobiet i jej powiązań z lękiem oraz po-

pularyzacja ich wyników mogą się przyczynić do

poprawy jakości życia pacjentek.

PIŚMIENNICTWO

1. Simon G.E., VonKorff M., Piccinelli M., Fullerton C., Ormel J.

An international study of relation between somatic symptoms

and depression. N. Engl. J. Med. 1999; 341: 1329–1335.

2. Pużyński S. Depresje i zaburzenia afektywne. Wydawnictwo

Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.

3. Tylee A., Gandhi P. The importance of somatic symptoms in

depression in primary care. Prim. Care Comp. J. Clin. Psych.

2005; 7: 167–176.

www.psychiatria.med.pl

159

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: