20. lasecki.pdf

Marek Krzysztof Lasecki

Polscy artyĻci niesþyszĢcy

Niniejsza praca ma za zadanie przedstawií ëwiat artystÜw niesçyszécych. Koncentruje sió

na artystach niesçyszécych zajmujécych sió malarstwem i ich osiégnióciach w dziedzinie sztuki

profesjonalnej i amatorskiej.

Artyëci w XVIII i XIX wieku

Jednymi z niewétpliwie najbardziej znanych w Polsce artystÜw plastykÜw

gçuchoniemych, ktÜrzy uczyli sió rysunku w pracowni nadwornego malarza

ostatniego krÜla Polski, Stanisçawa Augusta Poniatowskiego Wçocha Marcello

Bacciarellego, sé J. Peçczyõski, I. Siennicki, M. Stachowicz. OprÜcz JÜzefa Peç-

czyõskiego brak jest bliñszych wiadomoëci o dziaçalnoëci artystycznej

wymienionych wyñej artystÜw gçuchoniemych. Nie jest wykluczone, ñe pracowali

w pracowni Bacciarellego jako pomocnicy. Istniejé przypuszczenia, ñe Marcello

Bacciarelli nauczyç sió migaí, aby z nimi rozmawiaí. O Siennickim przypuszcza

sió, ñe jest autorem obrazu olejnego Portret Ks. Franciszka Salezego Czajkow-

skiego z 1819 roku, znajdujécego sió w Katedrze w æowiczu. JÜzefa Peçczyõ-

skiego, wspominanego tu juñ na wstópie wychowanka pracowni malarskiej

M. Bacciarellego przyjóto do Instytutu Gçuchoniemych w Warszawie najpierw

jako ucznia, a pÜïniej nauczyciela rysunkÜw i wychowawcó chçopcÜw. Byç

znany jako autor obrazÜw religijnych dla koëcioçÜw prowincjonalnych.

Do XIX wieku w Polsce spoçecznoëí gçuchoniemych praktycznie jeszcze

nie istniaça, do jej tworzenia bowiem przyczyniçy sió szkoçy dla dzieci

niesçyszécych. Od chwili powstania pierwszych szkÜç istniejéce w nich

ërodowiska gçuchoniemych zaczóçy wychodzií z cienia. Ten moment historii

zostaç stosunkowo lepiej rozpoznany. Poczétek ksztaçcenia dzieci gçuchych

M. K. Lasecki, Polscy artyëci niesçyszécy

przypada na 1817 rok, kiedy powstaç Instytut Gçuchoniemych w Warszawie.

W tym Instytucie po raz pierwszy dzieci gçuche mogçy poczuí wspÜlnotó

w swoim ëwiecie, w ktÜrym dotychczas odczuwaçy swojé innoëí. Dopiero

w otoczeniu innych dzieci gçuchych zaczóçy normalnie funkcjonowaí spoçecznie.

Niesçyszécy tworzé mniejszoëí józykowé, ktÜra ëwiadomie tworzy wçasné

historió, kulturó, sztukó i strukturó spoçeczné. W 1817 r. ksiédz Jakub Falkowski

zaçoñyç Instytut Gçuchoniemych w Warszawie. Najpierw wzorowaç sió

na metodzie wiedeõskiej, nastópnie opracowaç swojé metodó nauczania

niesçyszécych. Po nim zaczóçy powstawaí kolejne szkoçy dla uczniÜw gçuchych:

Galicyjski Zakçad dla Gçuchoniemych we Lwowie w 1830 r. i KrÜlewski Zakçad

dla Gçuchoniemych w Poznaniu w 1832 r. Na poczétku Instytut Gçuchoniemych

w Warszawie mieëciç sió w niewielkim lokalu w budynku Paçacu Kazimie-

rzowskiego na Krakowskim Przedmieëciu. Obecnie Instytut znajduje sió na placu

Trzech Krzyñy 3/4. Do nowopowstaçego Instytutu trafiaçy dzieci gçuche

z niemal caçego KrÜlestwa Polskiego. Byçy to dzieci pochodzéce najczóëciej

z najbiedniejszych sfer spoçeczeõstwa gçuchoniemi nie mieli moñnoëci

otrzymania ani starannego wychowania, ani odpowiedniego wyksztaçcenia.

O wysokim poziomie nauczania w Instytucie Gçuchoniemych w Warsza-

wie ëwiadczy miódzy innymi fakt kierowania zdolnych wychowankÜw

w charakterze wolnych sçuchaczy do Wydziaçu Nauk i Sztuk Pióknych Uniwer-

sytetu Warszawskiego. Niestety nie wszyscy potrafié odczuwaí sztuki piókne.

Pozostaçe osoby ksztaçcono do wykonywania podstawowych czynnoëci w zawo-

dach robotniczych i rzemieëlniczych. Jednym z wañniejszych kierunkÜw

ksztaçcenia w Instytucie byça litografia wynaleziona w koõcu XVIII w. nowa

technika graficzna. Ksiédz Falkowski jeszcze w Wiedniu marzyç o wprowadzeniu

w Instytucie sztuki litograficznej. Liczyç, ñe gçuchoniemi znajdé w niej ïrÜdço

zarobku. Pionierem litografii w Warszawie staç sió lekarz Jan Siestrzyõski. Od roku

1819 przy Instytucie zaczyna dziaçaí zakçad litograficzny. Jest to pierwszy zakçad

tego rodzaju w Polsce. Pierwszymi pracami tej wytwÜrni byçy wzory íwiczeõ

kaligraficznych dla szkÜç elementarnych. PÜïniej powstaçy inne drobne dzieça.

Jednak zakçad pracowaç krÜtko, gdyñ w 1821 roku Siestrzyõski skçÜcony

z Falkowskim odszedç z Instytutu. Przedmiotem sporu byç sposÜb nauczania

w Instytucie Falkowski byç zwolennikiem mowy migowej, natomiast

Siestrzyõski mowy ustnej gçosowej. Do Instytutu Gçuchoniemych w Warszawie

219

M. K. Lasecki, Polscy artyëci niesçyszécy

ze sztuk pióknych wprowadzono w tym okresie rzeïbiarstwo. W poçowie XIX

wieku uczniowie Instytutu w dziale rzeïbiarstwa uczyli sió zasad kamieniarstwa

w marmurze. Najstarsi uczniowie wykonali z kamienia ciosowego biust Cesarza

Aleksandra I. RÜwnieñ zrobili figuró Zbawiciela zçoñonego w grobie, wedçug

oryginaçu znajdujécego sió w kaplicy Koëcioça êwiótego JÜzefa Oblubieõca

w Warszawie. Rektor Instytutu, ksiédz Falkowski przekonaç sió, ñe ani litografia,

ani rysunek i malarstwo, ktÜrych gçuchoniemi uczyli sió w uniwersytecie, nie

mogé zapewnií im zawodu w przyszçoëci. Zaplanowaç wióc w 1823 r. zaçoñenie

drukarni dla gçuchoniemych, ktÜrzy nauczyliby sió zawodu skçadacza

i maszynisty. Gdy i te projekty zawiodçy, skierowaç sió do rzemiosç takich jak

stolarstwo, szewstwo, krawiectwo, introligatorstwo. RÜwnieñ myëlaç o gospo-

darstwie rolnym i ogrodniczym. Dla dziewczét przygotowaç przódzenie, tkactwo

i bielenie. W wyniku represji po stçumieniu Powstania Listopadowego

zlikwidowano Uniwersytet i razem z nim Oddziaç Sztuk Pióknych. W Instytucie

nastépiça przerwa w nauczaniu i zaprzestano wystaw artystycznych. O Instytucie

wspomina niesçyszécy artysta Ksawery Prek, ktÜry nie mÜgç tam uczószczaí,

bo w chwili powstania Instytutu miaç juñ 16 lat. Prek podziwiaç ludzi, ktÜrzy

wkçadali wysiçek w rehabilitacjó osÜb niesçyszécych i czynili ich peçnowartoë-

ciowymi i uñytecznymi spoçecznie osobami. W Instytucie Ksawery Prek poznaç

osobiëcie artystó Feliksa Póczarskiego, mçodszego od niego o 3 lata, ktÜry byç tam

nauczycielem rysunkÜw, jednak znajomoëí ta nie rozwinóça sió.

Instytut Gçuchoniemych w Warszawie mieëciç sió w bezpoërednim

sésiedztwie Uniwersytetu Warszawskiego, w ramach ktÜrego dziaçaç Oddziaç

Sztuk Pióknych. Posyçano tam wyrÜñniajécych sió gçuchoniemych na lekcje

rysunkÜw i sztycharstwa. Feliks Póczarski byç jednym z 3 gçuchoniemych

uczószczajécych na lekcje sztycharstwa do prof. F. Krethlowa, uczyç sió teñ

miedziorytu. Kolejny z nich Wincenty Sierociõski dziaçaç pÜïniej na polu

litografii. Wçadysçaw Siarczyõski, ktÜry poprzednio ksztaçciç sió w wiedeõskim

Instytucie Gçuchoniemych zostaç nawet formalnie przyjóty w poczet studentÜw

Oddziaçu Sztuk Pióknych Uniwersytetu. W 1823 r. JÜzef Peçczyõski zostaç

zatrudniony w Instytucie w charakterze pomocnika nauczycielskiego i kilka lat

tam pracowaç. Nie umiaç czytaí ani pisaí, ale za to udzielaç nauki rysunkÜw.

Tak pozostaç añ do wysçuñenia emerytury. Podobnie byço z Feliksem Póczarskim,

ktÜry jako uczeõ zaczéç pracowaí w Instytucie jako nauczyciel rysunku. Po kilku

220

M. K. Lasecki, Polscy artyëci niesçyszécy

latach pracy odszedç, gdyñ zamierzaç poëwiócií sió malarstwu. Gdyby chcieli

pracowaí w charakterze nauczyciela rysunku w innych szkoçach lub bogatych

domach, w owych czasach takiej moñliwoëci by nie mieli. Nie jest to

wyobrañalne dla sçyszécych. Artyëci niesçyszécy pracowali gçÜwnie na swoich

obrazach.

Zupeçnie inaczej wyglédaço to w Europie Zachodniej. Znany malarz

francuski, Reno Princeteau, byç osobé gçuché. MÜwiono o nim gçoëno, kiedy byç

pierwszym prywatnym nauczycielem Henri de Toulouse-Lautreca. Princeteau

przekonaç rodzicÜw, aby zezwolili swojemu synowi na wyksztaçcenie malarskie.

Dzióki niemu Henri de Toulouse-Lautrec staç sió znanym malarzem. Jego wczesne

prace przedstawiajéce sceny z koõmi, jeïdïcami i polowaniami byçy sugestié

nauczyciela.

W pierwszej poçowie XIX stulecia najwiókszy rozgços uzyskali Feliks

Póczarski i Franciszek Ksawery Prek. Feliks Póczarski, wychowanek Instytutu

w Warszawie, byç znanym malarzem. Franciszek Ksawery Prek dziaçaç jako

rysownik i malarz, a takñe inicjator i wydawca publikacji Wizerunki znakomitych

ludzi w Polszcze.... Wzrok byç ich jedynym sposobem kontaktu ze ëwiatem

zewnótrznym, dzióki czemu wyostrzyç sió zmysç obserwacyjny i trudno byço

zrezygnowaí z rejestracji caçego bogactwa wrañeõ optycznych. Ksawery Prek

jako dziecko nie mogéc wyrañaí swych uczuí i emocji sçownie, czyniç to

na papierze, utrwalajéc otaczajécé rzeczywistoëí.

W tamtym czasie dziaçali jeszcze inni twÜrcy niesçyszécy. Brak jednak

o nich bliñszych informacji. Jednym z nich jest Andrzej Kuna, ktÜry byç

wychowankiem Zakçadu dla Gçuchoniemych i Szkoçy Przemysçowej we Lwowie

malarz i dekorator wnótrz. Brak rÜwnieñ informacji o JÜzefie Koëcieszy

Jaworskim, uczniu Szkoçy Sztuk Pióknych w Sankt Petersburgu artysta malarz,

fotografik, ilustrator czasopism lwowskich; byç prezesem Stowarzyszenia

Gçuchoniemych Nadzieja we Lwowie. Nie ma informacji o artyëcie rzeïbiarzu

i uczniu Akademii Florenckiej, Janie Orçowskim, z jedynej trzypokoleniowej

rodziny artystÜw niesçyszécych, p. GÜrskich.

221

M. K. Lasecki, Polscy artyëci niesçyszécy

Artyëci zawodowi i amatorzy w XX i XXI wieku

Wiek XX obfitowaç w wystawy, plenery i inne imprezy artystÜw

niesçyszécych. W 1923 roku odbyça sió pierwsza w Polsce wystawa artystÜw

gçuchoniemych w Instytucie Gçuchoniemych w Warszawie. Grupa malarzy

urzédziça wystawó swoich prac, czym udokumentowaça, ñe prawdziwy talent,

wsparty pracé, zawsze wygrywa z choíby najcióñszym zrzédzeniem losu. Kolejné

wystawó zorganizowano w 1933 r. w salonach Instytutu Gçuchoniemych

i Ociemniaçych z okazji jubileuszu 50-lecia istnienia Towarzystwa Gçucho-

niemych Opatrznoëí. W 1957 r. miódzynarodowa wystawa sztuki gçuchych

w Rzymie daça asumpt do zorganizowania pierwszej po II wojnie ëwiatowej

wystawy prac plastycznych niesçyszécych w Muzeum Historii Miasta Warszawy.

Wybrane po jej zamknióciu eksponaty zostaçy wysçane do Wçoch. Do dnia

dzisiejszego w caçej Polsce sé organizowane rÜñne wystawy sztuki osÜb

niesçyszécych. OprÜcz wystaw, od wielu lat Polski Zwiézek Gçuchych organizuje

plenery malarskie dla niesçyszécych artystÜw. Coroczne plenery odbywajé sió

w roñnych miejscach. Artyëci dzielé sió na dwie grupy. Przedstawiciele pierwszej

z nich to artyëci majécy za sobé studia w szkoçach artystycznych czy akademiach

sztuk pióknych. Drugé grupó stanowié twÜrcy bez wyksztaçcenia artystycznego,

ale posiadajécy zdolnoëci malarskie. Prace pierwszej i drugiej grupy sé

podziwianie przez ludzi. Sçowo amator, powszechnie rozumiane jako twÜrca

nieprofesjonalny, jest nieadekwatne w stosunku do niektÜrych wspaniaçych

artystÜw niesçyszécych. Ceché dobrego malarza, bez wzglódu na rodzaj etykiety

amator czy profesjonalista, jest styl, cecha wyrÜñniajéca. Jest ona przez

innych profesjonalistÜw zazwyczaj lekcewañona, spychana na margines. Artyëci

niesçyszécy w swoim wnótrzu sé peçni zaskakujécych rozwiézaõ twÜrczych.

Pozytywné ceché tych malarzyamatorÜw jest szczeroëí. Ich obrazy nie sé

prymitywnie nieporadne, lecz sé realistyczne i dojrzaçe pod wzglódem

technicznym. Sztuka amatorÜw i samoukÜw budzi zawsze zrozumiaçe zainte-

resowanie. U jej podstaw leñy szczere zaciekawienie ëwiatem, wrañliwoëí

i komunikatywnoëí. Jedyny problem polega na braku dostópu do edukacji. Artyëci

niesçyszécy marzé o tym, ñeby w Polsce istniaça szkoça artystyczna dla gçuchych

prowadzéca zajócia o tematyce zwiézanej ze ëwiatem sztuki i pomagajéca

gçuchym odnaleïí wçasny styl. Z jednej strony sztuka jest skierowana

do wszystkich, a z drugiej strony jest ona wyzwaniem do ñycia. Sztuka zawsze

222

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: