5. podgórska-jachnik.pdf

Dorota PodgÜrska-Jachnik

ooooo

ooo

Problem miejsca osÜb niesçyszécych w spoçeczeõstwie jest zagadnieniem

bardzo zçoñonym i moñna je rozpatrywaí w rÜñnych perspektywach. Niniejszy

tekst jest prÜbé analizy procesu integracji spoçecznej osÜb z uszkodzonym sçu-

chem, tak ze sçyszécymi, jak i innymi niesçyszécymi, w aspekcie ich toñsamoëci.

Tytuç opracowania odnosi sió do wyboru pomiódzy dwoma ëwiatami

sçyszécych i niesçyszécych, przedstawianymi czósto w literaturze surdolo-

gicznej w opozycji, co sugeruje zarÜwno moñliwoëí, jak i potrzebó pÜjëcia przez

czçowieka niesçyszécego, poszukujécego swojej toñsamoëci, jedné i tylko jedné

z tych dwu drÜg. Pojawia sió zatem pytanie: czy naprawdó taki wybÜr istnieje,

czy jest to tylko pozÜr, zçudzenie moñliwoëci wyboru, oraz jeëli w ogÜle jest

czemu taki wybÜr ma sçuñyí? Odpowiedï na to pytanie nie jest çatwa. Dziecko

gçuche najczóëciej wzrasta w obu wymienionych ëwiatach, zwçaszcza, gdy jest to

dziecko gçuche sçyszécych rodzicÜw, a takich wçaënie jest najwiócej. Doëwiad-

czenia ksztaçtujéce jego toñsamoëí wynoszone sé rÜwnieñ z obu krógÜw

spoçecznych i co istotne dziecko przygotowuje sió do ñycia w jednym

i drugim z nich. Nie byçby to wióc wybÜr na zasadzie albo tu albo tu,

z konsekwencjé wejëcia w jedné tylko rzeczywistoëí i symbolicznego zamkniócia

za sobé drugich drzwi. W tytule artykuçu ukryta jest informacja, iñ wybÜr jeëli

jest z pewnoëcié nie ma charakteru prostej dwuczçonowej alternatywy: ëwiat

sçyszécych lub niesçyszécych, choíby z tego powodu, iñ populacja osÜb z uszko-

dzonym sçuchem jest bardzo zrÜñnicowana i tylko czóëí z nich moñna nazwaí

osobami Gçuchymi (pisane duñé literé G jak w tytule). Zgodnie

D. PodgÜrska-Jachnik, Gçusi wërÜd sçyszécych gçusi wërÜd Gçuchych

ze wspÜçczesnymi trendami w surdopedagogice oznacza to osoby kulturowo

gçuche, identyfikujéce sió z naturalnym józykiem migowym i wytworzoné wokÜç

niego kulturé.

Aspekt toñsamoëciowy analizowanego problemu wskazuje na dylematy

caçego zçoñonego procesu proces poszukiwania i budowania swojego miejsca

w ñyciu i swojej indywidualnej toñsamoëci. W przypadku osÜb z uszkodzonym

sçuchem jest to obszar podwyñszonego ryzyka pojawiania sió utrudnieõ

i zaburzeõ, na co wskazujé opracowana teoretyczne i nieliczne podejmowane

badania empiryczne (np. prace M. Zalewskiej lub J. Kobosko).

Termin toñsamoëí gçuchych zakorzeniç sió juñ we wspÜçczesnej

literaturze i oswoiliëmy sió z jego obecnoëcié, przyjmujéc a priori, ñe taka

toñsamoëí rzeczywiëcie istnieje i ñe moñna tego pojócia uñywaí wobec kañdej

osoby z uszkodzonym sçuchem. W obu tych zaçoñeniach tkwi niebezpieczeõstwo

uproszczeõ, ktÜre nie majé juñ tylko i wyçécznie teoretycznego znaczenia.

Powierzchowne potraktowanie problemu nie pozwala bowiem dostrzec

rzeczywistych dylematÜw dojrzewajécych i dorosçych gçuchych, u ktÜrych

niewçaëciwie ksztaçtujéca sió toñsamoëí moñe staí sió przyczyné zaburzeõ

osobowoëciowych, wymagajécych nawet wsparcia psychoterapeutycznego 1 .

Wiéñéc pojócie toñsamoëci z prÜbé udzielenia odpowiedzi na pytania:

kim jestem?, jaki jestem?, a takñe kim i jaki nie jestem? naleñy zaznaczyí,

ñe odpowiedï na nie bódzie wyglédaça rÜñnie w zaleñnoëci od tego, jaki wymiar

toñsamoëci bódziemy braí pod uwagó. MÜwiéc o toñsamoëci niesçyszécych

poruszamy sió zarÜwno w obszarze socjologii, jak i psychologii, dlatego

interesujéce jest spojrzenie na te kwestie z perspektywy obu tych nauk.

Socjologia przyjmuje, ñe toñsamoëí odnosi sió do tego, jak ludzie

rozumiejé sami siebie i co ma dla nich znaczenie. Uzupeçniajé sió przy tym dwa

obszary wiedzy o sobie samym, a mianowicie: Jak ja sió identyfikujó? Jak jestem

identyfikowany przez innych? Nastópuje wióc identyfikacja spoçeczna przez

samookreëlenie (samoidentyfikacja refleksja wobec siebie) lub przypisanie

przez otoczenie do danej grupy. Toñsamoëí moñe byí rozpatrywana jako postawa

wobec siebie samego i innych i, jako taka, zawiera w sobie trzy skçadniki:

1 M. A. Harley Psychoteraphy with Deaf and Hard-of-Hearing Persons. A systemic model, New Yersey

1989, s. 128 oraz 7493.

D. PodgÜrska-Jachnik, Gçusi wërÜd sçyszécych gçusi wërÜd Gçuchych

skçadnik poznawczy wiedza o sobie i otoczeniu,

ocenó i ustosunkowanie sió, czyli czynnik emocjonalny

zbudowany na podstawie tej wiedzy,

subiektywné gotowoëí do podejmowania dziaçaõ wymiar

behawioralny.

Za najwañniejsze ïrÜdça toñsamoëci uznawane sé: pçeí, orientacja

seksualna, narodowoëí, etnicznoëí, klasa spoçeczna 2 . . W praktyce wyrÜñnia sió

dwa podstawowe rÜñne, choí bardzo ze sobé powiézane typy toñsamoëci:

spoçeczna i indywidualna. Wedçug A. Giddensa toñsamoëí spoçeczna

odzwierciedla to, co dostrzegane i przypisywane jednostce wraz ze stosunkiem

jednostki do innych osÜb posiadajécych dostrzegane wçaëciwoëci, zaë toñsamoëí

jednostkowa (osobista) zaznacza odróbnoëí jednostki wobec innych 3 . Taki po-

dziaç nie uwzglódnia rÜñnicy pomiódzy toñsamoëcié wynikajécé z uczestnictwa

w grupie i uczestnictwa w kulturze, choí rÜñnicó tó dostrzegajé inni socjologowie.

W monografii socjologicznej na temat toñsamoëci i obcoëci kulturowej R. Szwed

wymienia trzy wymiary pojócia toñsamoëí:

indywidualny obiektem identyfikacji jest jednostka;

zbiorowy obiektem identyfikacji jest grupa, spoçecznoëí;

kulturowy obiektem identyfikacji jest kultura wytworzona przez dané

spoçecznoëí 4 .

W psychologii, zwçaszcza w tzw. psychologii kultury, klasyfikacja ta jest

jeszcze bardziej zçoñona, opisuje sió tam mianowicie nastópujéce rodzaje toñsamoëci:

toñsamoëí fizyczna wyçaniajéca sió z integracji ciaça i instynktÜw

w strukturze osobowoëci i polu ëwiadomoëci;

toñsamoëí psychologiczna odpowiadajéca osobowoëci, personie,

poczuciu ja, pçci kulturowej itd.;

toñsamoëí spoçeczna na ktÜré skçadajé sió zinterioryzowane normy

spoçeczne, role, relacje, wiózi grupowe;

toñsamoëí kulturowa uwzglódniajéca wzorce i symbole archetypowe

kultury 5 .

2 A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2006, s. 52.

3 Tamñe.

4 R. Szwed, Toñsamoëí a obcoëí kulturowa, Lublin 2003.

5 Z. W. Dudek, A. Pankalla, Psychologia kultury. Doëwiadczenia graniczne i transkulturowe,

Warszawa 2005, s. 220221.

D. PodgÜrska-Jachnik, Gçusi wërÜd sçyszécych gçusi wërÜd Gçuchych

Odnoszéc te ogÜlne wiadomoëci o toñsamoëci do problemÜw

funkcjonowania spoçecznego osÜb z uszkodzonym sçuchem, juñ na wstópie

moñna sformuçowaí dwa warte przemyëlenia ostrzeñenia, a mianowicie:

1. Nie moñna zakçadaí z gÜry, iñ toñsamoëí w kañdym z wymienionych

wymiarÜw z caçé pewnoëcié istnieje w konkretnym przypadku gçuchej

jednostki, grupy gçuchych, spoçecznoëci Gçuchych wyodróbnionej

kulturowo.

2. Nie moñna zakçadaí z gÜry, iñ istnienie jednego rodzaju toñsamoëci jest

rÜwnoznaczne istnieniu innych, ñe sé one tym samym. Nie moñna mylií

poziomÜw analizy tego zjawiska i przypisywaí atrybutÜw z jednego

poziomu innym poziomom.

Pierwsze sformuçowanie ostrzegawcze jest podparte wiedzé o tym,

ñe toñsamoëí nigdy nie jest czymë nabytym, nie jest nikomu i niczemu

przypisana. Toñsamoëí sió zdobywa, szuka sió jej, buduje. Jest to aktywny proces

rozwojowy, proces stawania sió i, choí bódzie rÜñniç sió przebiegiem, treëcié

i dynamiké, dotyczy tak jednostki, jak i grupy czy kultury. Najpeçniej proces

poszukiwania toñsamoëci zostaç opisany w aspekcie jednostkowym przez

E. Ericsona w jego teorii kryzysÜw psychospoçecznych. Znalezienie wçasnej

toñsamoëci, samo-zdefiniowanie i samookreëlenie sió, zostaçy uznane za podsta-

wowe zadanie okresu dojrzewania, przy czym zderzenie moñliwoëci jednostki

i jej wczeëniejszych doëwiadczeõ z oczekiwaniami spoçecznymi wzglódem niej

moñe stwarzaí pewne problemy. Za takie naleñy uznaí dçugotrwaçe zawieszenie

w stanie toñsamoëci rozproszonej, ñycie obcé toñsamoëcié. O ile jest to tylko

przymierzanie pewnych wzorcÜw toñsamoëci, traktujemy to jako jeden z prze-

jawÜw poszukiwaõ w okresie absolutnie do tego przeznaczonym (tzw. mora-

torium), natomiast zatrzymanie sió na tym etapie, mimo osiégniócia wieku

dorosçoëci, moñe oznaczaí powañne problemy osobowoëciowe. Przez analogió

moñemy doszukaí sió braku wçasnej toñsamoëci czy bezskutecznego jej poszu-

kiwania w rozwoju rÜñnych grup spoçecznych, w rozwoju mçodych kultur. Tak

wióc na obecnym etapie badaõ powinniëmy bardziej zaçoñyí, ñe spoçecznoëí

gçuchych/Gçuchych nie tyle ma, co moñe mieí swojé kulturó (co juñ zostaço

dostrzeñone i opisane w innych krajach, jak np. spoçecznoëí gçuchych skupiona

wokÜç Uniwersytetu Gallaudeta w USA) i podjéí badania empiryczne nad przeja-

wami tej kultury w naszej lokalnej rzeczywistoëci. Myëló, ñe zorganizowanie

D. PodgÜrska-Jachnik, Gçusi wërÜd sçyszécych gçusi wërÜd Gçuchych

miódzynarodowej konferencji naukowej o toñsamoëci spoçeczno-kulturowej

niesçyszécych w WSHE w æodzi moñe byí dobré okazjé do wytyczania kierunku

takich badaõ oraz do wymiany doëwiadczeõ i koordynacji tych prac badawczych,

ktÜre juñ zostaçy podjóte.

Drugie sformuçowanie odnosi sió do zçoñonej sytuacji, gdy mimo

przenikania sió rÜñnych wymiarÜw toñsamoëci, kañdy z nich jest czymë

zdecydowanie odróbnym: toñsamoëí zbiorowa nie jest toñsamoëcié kulturowé,

chociañ moñe sió w také przeksztaçcií. I odwrotnie: rÜwnieñ toñsamoëí kulturowa

nie jest tylko toñsamoëcié zbiorowé. Toñsamoëí zbiorowa nie jest toñsamoëcié

indywidualné i odwrotnie: suma toñsamoëci indywidualnych nie jest tym

samym, co toñsamoëí zbiorowa. Analogicznie toñsamoëí kulturowa i toñsamoëí

indywidualna to rÜwnieñ nie to samo! Nie jesteëmy w stanie wspieraí rozwoju

jednostki, gdy nie dostrzegamy jej trudu wçoñonego w samo-zdefiniowanie i gdy

przypisujemy jej wyçécznie cechy identyfikacyjne gçuchych jako grupy juñ

nieistotne: z wyrÜñnikiem kulturowym czy bez.

Gdy przyjmujemy obraz gçuchych zawieszonych pomiódzy dwoma

ëwiatami niesçyszécych i sçyszécych jako metaforyczné definicjó sytuacji

poszukiwania toñsamoëci, grozi nam wprowadzenie podziaçÜw nie sçuñécych ani

rozwojowi jednostki, ani procesowi integracji. Ograniczenie do jednej

pçaszczyzny identyfikacji to daleko idéce uproszczenie i ryzyko. Ryzykownie

i niebezpiecznie jest dzielií ëwiat wg jednego kryterium, bo kreuje to opozycjó

obcoëci wszódzie tam, gdzie nie ma gçuchych. Z serii pytaõ i odpowiedzi

kierowanych do samego siebie:

Kim ja jestem? Jestem gçuchy.

Jaki jestem? Jestem niesçyszécy.

Jaki nie jestem? Nie jestem sçyszécy.

rodzi sió bowiem dyferencjacja: Ja

sçyszécy.

Bazowanie na jedynej rÜñnicy, gdy jest tyle podobieõstw miódzy

gçuchymi i sçyszécymi, to uproszczona koncepcja dwÜch odróbnych ëwiatÜw,

blokujéca proces otwarcia sió wzajemnie na siebie, proces poznania i integracji

spoçecznej. Istnieje rÜwnieñ ryzyko, ñe rozwÜj osobowoëci, na ktÜry skçada sió

takñe poszukiwanie toñsamoëci, zostanie zablokowany prymitywnym mecha-

nizmem identyfikacji. Mechanizmy obronne (osobowoëciowe) sé to stosowane

przez ludzi nieuëwiadomione lub nie w peçni uëwiadomione znieksztaçcenia

Ja i inny

i inny. Ja i

Ja i obcy

obcy. Ja

Ja-niesçyszécy

niesçyszécy i obcy

i obcy-sçyszécy

sçyszécy

JJa

i inny

Ja i

obcy

JJa

niesçyszécy

i obcy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: