ENC_09_2010.pdf

(5631 KB) Pobierz

okladka_7.indd

issn 1731-092X

i l u s t r o w a n a

h i s t o r i i ł o d z i

o k r e s i i r z e c z p o s p o l i t e j

l a t a 20., l a t a 30. XX w i e k u

poznaj dzieje swojego miasta

zeszyt

nr 9

zbierz kolekcję !

co miesiąc

nowy zeszyt!

e n c y k l o p e d i a

459588806.089.png

459588806.100.png

459588806.111.png

459588806.122.png

459588806.001.png

459588806.012.png

459588806.023.png

459588806.034.png

459588806.043.png

459588806.044.png

459588806.045.png

459588806.046.png

459588806.047.png

459588806.048.png

459588806.049.png

459588806.050.png

459588806.051.png

459588806.052.png

459588806.053.png

459588806.054.png

459588806.055.png

459588806.056.png

ILUSTROWANA

ENCYKLOPEDIA

HISTORII ŁODZI

zeszyt

nr 9

• DO CZYTELNIKÓW •

Z pierwszej wojny światowej Łódź wyszła bardzo

osłabiona. Przemysł łódzki stracił rynki wschodnie

i dodatkowo został zdewastowany przez rabun-

kowe niemieckie rekwizycje. Upadło wiele fabryk,

zmniejszyła się również liczba mieszkańców miasta.

Jednocześnie niemieckie władze okupacyjne doko-

nały połączenia z Łodzią Bałut i Nowych Chojen,

w których mieszkały dziesiątki, a właściwie setki

tysięcy ludzi. Miasto na skutek spóźnionych inkor-

poracji i niekontrolowanego rozwoju uzyskało cha-

otyczną zabudowę. Tereny mieszkaniowe pomie-

szane były z fabrycznymi. Brak było podstawowej

infrastruktury miejskiej, jak wodociągi i kanalizacja.

Każdego roku groziło to wybuchem epidemii. Przed

nowymi władzami samorządowymi w odrodzonej

Rzeczypospolitej stanął poważny problem przepro-

wadzenia koniecznych cywilizacyjnych zmian i od-

robienia zaległości oraz zapóźnień w tym względzie.

Łódź z miasta fabrycznego miała przekształcić się

w centrum administracyjne, oświatowe i kultural-

ne. I tak się stało. Po raz kolejny Łódź podniosła się

z upadku, uzyskała status miasta wojewódzkiego, po-

wróciła na pozycję drugiej pod względem zaludnienia

aglomeracji w Polsce, a przede wszystkim ponownie

stała się wiodącym w kraju ośrodkiem produkcyj-

nym w branży włókienniczej oraz innych branżach.

Wszystko to, jak się okazało, nastąpiło zaledwie

w ciągu dwóch dekad, czyli do wybuchu kolejnej woj-

ny w 1939 roku i 5-letniej okupacji.

LATA 20., LATA 30. XX WIEKU

spis treści

• Na szlaku niepodległości...

247

NA OKŁADCE:

Unikatowe zdjęcie

fragmentu

ul. Piotrkowskiej

z domkami tkaczy

na wysokości

dzisiejszego pasażu

Schillera.

• Odrodzony łódzki samorząd

248

• Ważna lekcja do odrobienia

251

• Straty w potencjale przemysłu

253

• Wojna polsko-bolszewicka

256

• Architektura i łódzkie budownictwo

w okresie międzywojennym

259

• Miasto wielu kultur i religii

260

• Łódzkie instytucje kultury

261

• Ciężkie warunki życia łodzian

265

• Czas na inwestycje komunalne

267

• Przegląd łódzkiej prasy

269

Z okresu

międzywojennego

zachował się

w Archiwum

Państwowym w Łodzi

spory zbiór fotogra i

miasta autorstwa

Włodzimierza

Pfei era. Niektóre

z nich prezentujemy

w tym zeszycie IEHŁ.

ISSN 1731-092X

Nakład: 6000 egz.

Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi

Suplement historyczny

miesięcznika „Piotrkowska 104”

Wy d a w c a : Urząd Miasta Łodzi

Biuro Informacji i Komunikacji Społecznej

90-926 Łódź, ul. Piotrkowska 104

Arkadiusz Grzegorczyk Andrzej Janecki

redaktor naczelny redaktor wydania

Koncepcja, redakcja, opracowanie

Arkadiusz Grzegorczyk

Projekt graﬁ czny i skład

Paweł Kawiński • www.kofeini.com

Zdjęcia: Archiwum UMŁ, Paweł Kawiński,

Hanna Zubrzycka-Kolińska, Marta Zubrzycka

Druk i oprawa: WIST

NR IV / 1

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

459588806.057.png

459588806.058.png

459588806.059.png

459588806.060.png

459588806.061.png

459588806.062.png

459588806.063.png

459588806.064.png

459588806.065.png

459588806.066.png

459588806.067.png

459588806.068.png

459588806.069.png

459588806.070.png

459588806.071.png

459588806.072.png

459588806.073.png

459588806.074.png

459588806.075.png

459588806.076.png

459588806.077.png

459588806.078.png

459588806.079.png

459588806.080.png

459588806.081.png

459588806.082.png

459588806.083.png

459588806.084.png

459588806.085.png

ŹRÓDŁA BIBLIOGRAFICZNE

Pierwszą pozycją jest wydana w styczniu 1853

roku książka Oskara Flatta „Opis miasta Łodzi

pod względem historycznym, statystycznym

i przemysłowym”. Stanowi do dziś nieocenione

źródło fundamentalnych wiadomości o wcze-

snych okresach istnienia miasta. Następne zna-

czące w historii naszego miasta pozycje to: Jana

Karola Kochanowskiego rozprawa z roku 1907

pt. „Szkice i drobiazgi”, opublikowana w Biblio-

tece Warszawskiej, oraz ks. Stanisława Muzne-

rowskiego „Przyczynki do monograﬁ i Łodzi”

z roku 1922, a także Andrzeja Zanda „Narodzi-

ny Łodzi nowoczesnej” i inne prace tegoż autora.

Z nowszych pozycji należy wymienić: „Ulicę

Piotrkowską” Anny Rynkowskiej oraz mono-

graﬁ ę „Łódź – dzieje miasta” , tom I, pod red.

Ryszarda Rosina (PWN 1980), która pozostaje

najpełniejszym źródłem wiedzy o naszym mie-

ście. Ponadto korzystaliśmy z licznych artyku-

łów i publikacji: Witolda Kowalskiego, Franciszka

Lewandowskiego i Wacława Pawlaka – niestru-

dzonych badaczy łódzkich dziejów. Nieoceniona

dla opisywanego okresu okazała się książka prof.

Krzysztofa Stefańskiego „Ludzie, którzy zbudo-

wali Łódź” (2009). Przy opisie dziejów łódzkiej

prasy wykorzystano także fragmenty pracy magi-

sterskiej Tomasza Walczaka.

Z okresu

międzywojennego

pochodzi budynek

dawnej Pocztowej

Kasy Oszczędności

oraz gury atlasów

przy ul. Narutowicza.

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

NR IX / 2

459588806.086.png

459588806.087.png

459588806.088.png

459588806.090.png

459588806.091.png

459588806.092.png

459588806.093.png

459588806.094.png

459588806.095.png

459588806.096.png

459588806.097.png

459588806.098.png

459588806.099.png

459588806.101.png

459588806.102.png

459588806.103.png

459588806.104.png

459588806.105.png

459588806.106.png

459588806.107.png

459588806.108.png

459588806.109.png

459588806.110.png

459588806.112.png

459588806.113.png

Na szlaku niepodległości...

247

Łódzcy posłowie:

2 sierpnia 1919 decyzją Sejmu RP utworzono nowe województwa,

w tym łódzkie, którego stolicą została Łódź. Pierwszym wojewodą

łódzkim został Antoni Kamiński, a po nim rządy objął Paweł Garapich.

• MOZAIKA POLITYCZNA II RP• Pierwsze lata

wolnej ojczyzny zdominowały demokratyczne proce-

dury wyborcze oraz walka o władzę. Pejzaż politycz-

ny II RP był mocno zagmatwany, ale jednocześnie

miał bezpośredni wpływ na rozwój sytuacji w Pol-

sce odradzającej się po latach niewoli. Prześledźmy,

jak wygladała sytuacja na szczeblu parlamentarnym

i ogólnopolskim wielkiej polityki oraz jakie były pre-

ferencje wyborcze łodzian w wyborach władz usta-

wodawczych w latach 1919 - 1938.

• Następne wybory do parlamentu odbyły się 4 III

1928 roku, dwa lata po przewrocie majowym, który

zmienił sytuację polityczną w Polsce. Tym razem w

Łodzi było 13 list wyborczych, a frekwencja znów była

a poziomie 78,83%. Wybory zakończyły się zwycię-

stwem partii lewicowych. Najwięcej głosów otrzymała

PPS (27,66%), a dalej Zjednoczenie Robotnicze oraz

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Wyniki te

dały 3 mandaty dla PPS (Bronisław Ziemięcki, Stani-

sław Kowalski, Artur Krönig), 2 dla ZR (Henryk Bit-

ner i Paweł Rosiak), jeden dla przedstawiciela BBWR

(Ludwik Waszkiewicz) oraz jeden dla Bloku Mniej-

szości Narodowych, Józefa Rosenblatta.

• Rząd z niezadowoleniem przyjął wyniki wybo-

rów w 1928 roku. Później nastąpił kryzys, dlatego

postanowiono rozwiązać parlament i w listopadzie

1930 roku rozpisać kolejne wybory do sejmu i senatu.

Lista BBWR otrzymała w Łodzi 101 077 głosów, II

miejsce zdobyła lista komunistyczna 53 694 głosy, III

blok niemiecko-żydowski, IV Centrolew, V Żydzi or-

todoksi, VI ChD, VII Bund i NSPP, a na końcu zna-

lazła się lista ND. Posłami zostali: Józef Wolczyński,

Jan Piłsudski, Ludwik Waszkiewicz z BBWR oraz

Władysław Danecki i Chil Rosenberg z KPP.

• Do kolejnych wyborów parlamentarnych doszło

dopiero 25 czerwca 1935 roku. Zostały one skutecz-

nie zbojkotowane przez lewicowe i centroprawicowe

ugrupowania. Łódź obejmująca trzy okręgi wyborcze

posiadała 347 631 uprawnionych do głosowania, ale

frekwencja wyniosła tylko 38%. Do Sejmu RP do-

stali się jedynie Lajb Mincberg, Marian Wadowski,

Ludwik Waszkiewicz i Michał Wymysłowski. Dwa

mandaty nie zostały obsadzone.

• Sejm wybrany na mocy wyborów z 1935 roku

został rozwiązany 13 września 1938 roku. Kolejne

wybory miały odbyć się 6 listopada 1938 roku. Opo-

zycja ponownie postanowiła je zbojkotować, choć

odzew społeczeństwa nie był już tak duży, jak trzy

lata wcześniej i do urn wyborczych poszło w woje-

wództwie łódzkim prawie 60 proc. uprawnionych do

głosowania. I te wybory okazały się zwycięskie dla

obozu prorządowego.

Leopold Skulski

– burmistrz Łodzi

w 1917 r. i poseł

na sejm w wyborach

w 1919 r.

• WYBORY PARLAMENTARNE (1919 - 1935) •

• Pierwsze wybory parlamentarne w II RP odbyły

się 26 stycznia 1919 roku. Do głosowania w Łodzi

uprawnione były 193 584 osoby, zaś do urn poszło

79,5 % uprawnionych. W wyborach zgłoszono 5 list

polskich, 7 list żydowskich i tylko jedną niemiecką

ze Zjednoczenia Niemców Wyborców. Najwięcej

głosów oddano na Narodowy Związek Robotniczy

– 22,8%, drugą pozycję zajęła PPS (21,2 %). W Ło-

dzi wybrano wówczas 10 posłów – trzech z NZR

(Walenty Michalak, Ludwik Waszkiewicz, Jan Dą-

browski), jednego z endecji (Leopold Skulski), jedne-

go z Chrześcijańskiej Demokracji (Antoni Harasz),

dwóch z PPS (Bronisław Ziemięcki, Aleksander Na-

piórkowski), jednego Żyda (Moszek Ela Halpern)

i jednego syjonistę ( Jerzy Rosenblatt).

• Kolejne wybory do parlamentu odbyły się 5 XI

1922 roku. Były to pierwsze w dziejach II RP wybory

do dwóch izb parlamentu. W Łodzi na 12 list wybor-

czych głosy oddało 223 496 osób. Najwięcej zdobyła

lista Chrześcijańskiej Jedności Narodowej (27,9%),

drugie miejsce zajął Blok Mniejszości Narodowych z

wynikiem 26,9%, trzecie Narodowa Partia Robotni-

cza (19,5%).

Mandaty poselskie uzyskało troje kandyda-

tów z Chrześcijańskiej Jedności Narodowej: Karol

Chądzyński, Wanda Ładzina oraz Antoni Harasz.

Z Narodowej Partii Pracy do sejmu dostali się Lu-

dwik Waszkiewicz i Walenty Michalak. Ze Zjed-

noczenia Niemieckiego traﬁ ł tam Artur Krönig, zaś

Jerzy Rosenblatt przedłużył swoje posłowanie.

Aleksander

Napiórkowski, poseł

w wyborach w 1919 r.

Jerzy Rosenblatt,

syjonistyczny poseł

kilku kadencji.

Jan Piłsudski, brat

Józefa, poseł BBWR

w wyborach w 1928 r.

NR IX / 3

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

459588806.114.png

459588806.115.png

459588806.116.png

459588806.117.png

459588806.118.png

459588806.119.png

459588806.120.png

459588806.121.png

459588806.123.png

459588806.124.png

459588806.125.png

459588806.126.png

459588806.127.png

459588806.128.png

459588806.129.png

459588806.130.png

459588806.131.png

459588806.132.png

459588806.002.png

459588806.003.png

459588806.004.png

459588806.005.png

459588806.006.png

459588806.007.png

459588806.008.png

459588806.009.png

459588806.010.png

459588806.011.png

248

Odrodzony łódzki samorząd

Wraz z odzyskaniem niepodległości państwo polskie miało stać się

republiką parlamentarną z silnymi samorządami. Dlatego tak istotne było

w pierwszym okresie tworzenie i umocnienie władzy lokalnej.

Leopold Skulski,

nadburmistrz Łodzi,

a od 1919 r. premier

rządu II RP.

• MIASTO WOJEWÓDZKIE • W wyniku podziału

administracyjnego w 1919 roku powstało wojewódz-

two łódzkie o powierzchni 19 034 km², ze stolicą wo-

jewództwa w Łodzi. Poza władzami wojewódzkimi,

miasto miało własny samorząd, czyli Radę Miejską

z jej organem wykonawczym, na czele którego stanął

prezydent.

Samorząd łódzki prawnie opierał się na dekre-

cie tymczasowego naczelnika państwa z lutego 1919

roku o kompetencji samorządu (zadania samorządu

dzielono na własne, np. zarządzanie majątkiem gminy

i jej dochodami, a także opiekę społeczną i zdrowot-

ną oraz powierzone przez rząd) i ustawie o ordyna-

cji wyborczej uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy

w lutym 1919 roku.

Rada Miejska wybrana w 1919 roku funkcjonowała

do 13 maja 1923 roku, kiedy rozpisano kolejne wy-

bory. Do walki stanęło 16 ugrupowań, w tym 8 ży-

dowskich, 6 polskich i 2 niemieckie. Głosowało 2/3

uprawnionych, a najwięcej głosów otrzymał blok Na-

rodowej Demokracji i Chrześcijańskiej Demokracji,

który wystartował pod wspólną nazwą Chrześcijań-

skiej Jedności Narodowej (24 radnych). Na drugiej

pozycji uplasowała się Narodowa Partia Robotni-

cza (20 radnych), potem PPS (9). Do Rady Miej-

skiej swoich 5 kandydatów udało się przeforsować

Niemieckiej Partii Pracy. Dzięki zabiegom biskupa

Tymienieckiego dwie zwycięskie partie zawarły po-

rozumienie i wyznaczyły swoich przedstawicieli na

przewodniczącego Rady Miejskiej i prezydenta Ło-

dzi. Pierwsze stanowisko objął Bolesław Michna, zaś

drugie – Marian Cynarski, który został zamordowa-

ny w bramie własnego domu, przy ul. św. Andrzeja w

roku 1927.

Prezydenci Łodzi:

Aleksy Rżewski

• WYBORY DO RADY MIEJSKIEJ ŁODZI• Pierw-

sze przeprowadzono miesiąc po pierwszych wybo-

rach parlamentarnych 23 lutego 1919 roku, w któ-

rych wystawiono 19 list, złożonych z partii polskich

(8), żydowskich (9) i niemieckich (2). Do urn poszło

71,4% uprawnionych. Najwięcej głosów uzyska-

ła PPS, drugi był Narodowy Związek Robotniczy,

trzecie miejsce przypadło Żydowskiemu Centralne-

mu Komitetowi Wyborczemu, na czwartej pozycji

uplasowało się Zjednoczenie Niemieckich Robotni-

ków i Inteligencji Pracującej. Rada składała się z 75

radnych. Polacy posiadali 49 mandatów, Żydzi – 19,

Niemcy – 7. PPS miała 25 radnych, NZR – 16.

Pierwsze posiedzenie nowej Rady Miejskiej odbyło

się 27 marca 1919 roku.

Wybrano na nim Zarząd Miejski, na przewodni-

czącego RM powołano Antoniego Remiszewskiego,

a prezydentem miasta Łodzi został Aleksy Rżewski,

były motorniczy tramwajów łódzkich, zesłany do

Rosji za udział w akcjach bojowych, członek Pol-

skiej Organizacji Wojskowej. Więzień Radogoszcza

w czasie okupacji hitlerowskiej, rozstrzelany w lasach

lućmierskich. Pierwszymi wiceprezydentami niepod-

ległej Łodzi byli: Wacław Wojewódzki i Izydor Fa-

terson.

Marian Cynarski

• PREZYDENCKA KARUZELA • Kolejne wybo-

ry samorządowe odbyć się miały latem 1926 roku.

W wyniku przewrotu majowego zwlekano z decyzją

o ich rozpisaniu ponad rok, do urn wyborcy poszli

dopiero 8 października 1927 roku, a frekwencja

znów była wysoka – 76,9%. Sukces odniosła PPS

(46,7% głosów polskich). Wybory przyniosły poraż-

kę ugrupowań prawicowych i centrowych. Drugie

miejsce zajął blok złożony z niemieckich socjalistów,

a trzecie Chrześcijańska Demokracja. Rada Miejska

Wacław Wojewódzki,

komisarz rządowy.

Budynek Rady Miejskiej przy ul. Pomorskiej, dziś IV LO.

ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI

NR IX / 4

459588806.013.png

459588806.014.png

459588806.015.png

459588806.016.png

459588806.017.png

459588806.018.png

459588806.019.png

459588806.020.png

459588806.021.png

459588806.022.png

459588806.024.png

459588806.025.png

459588806.026.png

459588806.027.png

459588806.028.png

459588806.029.png

459588806.030.png

459588806.031.png

459588806.032.png

459588806.033.png

459588806.035.png

459588806.036.png

459588806.037.png

459588806.038.png

459588806.039.png

459588806.040.png

459588806.041.png

459588806.042.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

ENC_10_2011.pdf (2052 KB)
ENC_09_2010.pdf (5631 KB)
ENC_08.pdf (2725 KB)
ENC_07.pdf (4241 KB)
Ilustrowana_Encyklopedia_Historii_Lodzi_nr_6.pdf (8478 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin