Kwestionariusze do diagnozy ADHD.pdf

Kwestionariusze

do diagnozy ADHD

i zaburzeń zachowania

Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski

Wydane z grantu firmy opracowane przez Centrum CBT

Kwestionariusz ustrukturyzowanego wywiadu

w kierunku zaburzenia opozycyjno-buntowniczego (ODD)

i zaburzeń zachowania (CD) wg DSM-IV-TR

Klucz kodowania odpowiedzi

Kwestionariusz bada nasilenie poszczególnych objawów, czyli sprawdza, czy dane rodzaje zachowań występują u badanych dzieci częściej niż u innych dzieci w tym samym wieku, tej sa-

mej płci, na tym samym poziomie rozwoju i zamieszkujących ten sam region (miasto, dzielnicę). Występowanie danego zachowania na poziomie typowym dla innych osób tej samej płci,

w tym samym wieku, na tym samym poziomie rozwoju i o tym samym miejscu zamieszkania nie jest diagnostyczne i z definicji jest kodowane jako „nie (0)”.

Chyba nie (1) – Dany objaw występuje czasami, ale częściej niż u innych dzieci. Objaw tylko sporadycznie wymaga nadzoru ze strony osoby dorosłej. Objaw nieznacznie tylko

wpływa na funkcjonowanie dziecka i dla rodziców lub opiekunów jest bardziej zauważalnym zachowaniem niż problemem. Występowanie objawu powoduje jedynie niewielką róż-

nicę w funkcjonowaniu dziecka w porównaniu z innymi dziećmi tej samej płci, w tym samym wieku i na tym samym poziomie rozwoju.

Raczej tak (2) – Dany objaw występuje często, czyli przez większość dni w tygodniu. Występowanie objawu powoduje upośledzenie w funkcjonowaniu dziecka, powoduje też koniecz-

ność okresowego nadzoru ze strony osób dorosłych. Ważne w kodowaniu takiego nasilenia objawu jest występowanie dni czy okresów w ciągu dnia, kiedy dziecko nie potrzebuje nad-

zoru (pomocy) ze strony osoby dorosłej. Zauważalna jest różnica w funkcjonowaniu dziecka w porównaniu z rówieśnikami tej samej płci i na tym samym poziomie rozwoju.

Tak (3) – Dany objaw występuje codziennie, praktycznie przez cały czas, nawet przy nieustannym nadzorze osoby dorosłej nad dzieckiem. Widoczne jest, że skuteczność stałego

nadzoru jest ograniczona. Występowanie objawu powoduje widoczne i znaczne pogorszenie funkcjonowania dziecka przynajmniej w dwóch środowiskach (np. w domu i w szko-

le). Bardzo widoczna jest różnica w funkcjonowaniu dziecka w porównaniu z innymi dziećmi tej samej płci, w tym samym wieku i na tym samym poziomie rozwoju.

Nie (0)

= wcale lub rzadko, tak jak u innych dzieci

Chyba nie (1)

= objaw jest zauważalny, ale nie jest problemem

Raczej tak (2)

= stanowi problem od czasu do czasu. Są dni lub godziny wolne od objawu

Tak (3)

= objaw jest problemem cały czas. Dorośli nie zawsze sobie z nim radzą

Dodatkowe wskazówki do wybranych pytań

ODD, pytanie 3. Proszę zwrócić uwagę na zwrot „czynnie”. Dziecko w sposób aktywny musi przeciwstawiać się dorosłym w wykonaniu polecenia. Kodujemy tylko takie sytuacje, w któ-

rych dziecko nie wykonuje polecenia oraz jawnie protestuje przeciwko jego wykonaniu.

ODD, pytanie 4. Proszę zwrócić uwagę na zwrot „w sposób widoczny, umyślnie”. By zakodować ten objaw, rodzic (opiekun) musi zauważyć, że dziecko planuje i w sposób przemyślany za-

chowuje się, tak by sprawić przykrość drugiej osobie. Nie można zakodować sytuacji, kiedy dziecko sprawia komuś przykrość (np. nie spełnia obietnicy) bez potwierdzenia zaplanowania ta-

kiego działania. Podobnie nie można zakodować sytuacji, w której dziecko robi coś przypadkowo.

ODD, pytanie 8. Proszę zwrócić uwagę na sytuacje, w których dziecko planuje zemstę i przeprowadza ją po pewnym czasie (potrafi odroczyć zemszczenie się). Nie kodujemy sytuacji,

w których dziecko np. próbuje oddać koledze – zemścić się impulsywnie, zaraz po frustrującym je wydarzeniu.

CD, pytanie a. Proszę pytać o „znęcanie się” w dosłownym znaczeniu tego słowa. Dziecko, które szturcha kolegę, nie znęca się nad nim.

CD, pytanie b. Proszę dopytać o zaplanowane wszczynanie bójek. Nie kodujemy udziału w bójce po prowokacji (także słownej) innego dziecka.

CD, pytanie e. Proszę dopytać się rodzica o „okrucieństwo” wobec zwierząt. Czasami rodzice zabijanie mrówek na pikniku traktują jako przejaw okrucieństwa wobec zwierząt. Ważne

jest stwierdzenie celowego dręczenia zwierząt dla przyjemności – nie jest to element bezmyślnej zabawy lub przypadkowe działanie.

CD, pytanie g. Dodatkowe pytanie: „Posunął się dalej niż chciała druga strona”.

CD, pytanie k. Jako objaw koduje się częste występowanie tzw. zaplanowanych kłamstw manipulacyjnych, dzięki którym dziecko uzyskuje realne korzyści.

CD, pytanie l. Objaw kodujemy także wtedy, gdy kradzieże występują w domu – nie ma dolnej granicy wartości ukradzionych przedmiotów.

CD, objawy m, n, o. Objawy te nie mogą być zakodowane jako obecne, jeżeli dziecko ucieka z jakiegokolwiek z miejsc, by uniknąć jakiejkolwiek formy maltretowania.

Kryterium A. Wskazane jest dopytanie się, w jakich konkretnych sytuacjach widoczne jest gorsze funkcjonowanie dziecka w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku i na tym samym

poziomie rozwoju.

Kryterium B, C i D. Wypełniamy po zebraniu wywiadu rozwojowego od rodziców i przeprowadzeniu badania psychiatrycznego lub psychologicznego dziecka.

Sposób kodowania – objawy

Odpowiedzi „nie (0)” oraz „chyba nie (1)” kodujemy jako brak objawu.

Odpowiedzi „raczej tak (2)” oraz „tak (3)” kodujemy jako obecność objawu.

Rozpoznanie ODD według DSM-IV-TR

Do postawienia rozpoznania ODD potrzebne jest stwierdzenie minimum 4 objawów z listy objawów 1-8.

Rozpoznanie CD według DSM-IV-TR

Do postawienia rozpoznania CD potrzebne jest stwierdzenie minimum 3 objawów z listy objawów a-o.

Jeżeli u dziecka rozpoznamy zarówno ODD, jak i CD, to formalnie możemy zdiagnozować jedynie zaburzenia zachowania, jednak na kwestionariuszu

kodujemy to w rubryczce „CD (klinicznie + ODD)”.

Sposób kodowania punktów objawowych

Zliczamy wszystkie punkty objawowe, które zaznaczyliśmy w odpowiedziach (tak = 3, raczej tak = 2, chyba nie = 1). Zmiana ilości punktów objawowych może być jednym ze wskaźni-

ków nasilania się lub zmniejszania nasilenia danego zaburzenia (np. może służyć do oceny poprawy w trakcie leczenia farmakologicznego).

Nie (0) – Dany objaw nie występuje lub występuje rzadko. Częstość jego występowania można ocenić jako taką samą jak u innych dzieci tej samej płci, w tym samym wieku i na

tym samym poziomie rozwoju, mieszkających w tym samym regionie (mieście, dzielnicy). Nie można stwierdzić upośledzenia funkcjonowania dziecka.

Kwestionariusz ustrukturyzowanego wywiadu diagnostycznego

w kierunku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)

Klucz kodowania odpowiedzi

Kwestionariusz bada nasilenie poszczególnych objawów, czyli sprawdza, czy dane rodzaje zachowań występują u badanych dzieci częściej niż u innych dzieci w tym samym wieku, tej samej płci,

na tym samym poziomie rozwoju. Występowanie danego zachowania na poziomie typowym dla innych osób tej samej płci, w tym samym wieku i na tym samym poziomie rozwoju nie jest

diagnostyczne i z definicji jest kodowane jako „nie (0)”.

Chyba nie (1) – Dany objaw występuje czasami, ale częściej niż u innych dzieci. Objaw tylko sporadycznie wymaga nadzoru ze strony dorosłej osoby. Objaw nieznacznie tylko

wpływa na funkcjonowanie dziecka i dla jego rodziców lub opiekunów jest bardziej zauważalnym zachowaniem niż problemem. Występowanie objawu powoduje jedynie niewiel-

ką różnicę w funkcjonowaniu dziecka w porównaniu z innymi dziećmi tej samej płci, w tym samym wieku i na tym samym poziomie rozwoju.

Raczej tak (2) – Dany objaw występuje często, czyli przez większość dni w tygodniu. Występowanie objawu powoduje upośledzenie w funkcjonowaniu dziecka, powoduje też ko-

nieczność okresowego nadzoru ze strony osób dorosłych. Ważne w kodowaniu takiego nasilenia objawu jest występowanie dni czy okresów w ciągu dnia, kiedy dziecko nie potrzebu-

je nadzoru ze strony osoby dorosłej. Zauważalna jest różnica w funkcjonowaniu dziecka w porównaniu z rówieśnikami tej samej płci i na tym samym poziomie rozwoju.

Tak (3) – Dany objaw występuje codziennie, praktycznie przez cały czas. Konieczny jest nieustanny nadzór osoby dorosłej nad dzieckiem, jednak jego skuteczność jest ograniczo-

na. Występowanie objawu powoduje widoczne i znaczne pogorszenie funkcjonowania dziecka przynajmniej w dwóch środowiskach (np. w domu i w szkole). Bardzo widoczna jest

różnica w funkcjonowaniu dziecka w porównaniu z innymi dziećmi tej samej płci, w tym samym wieku i na tym samym poziomie rozwoju.

Nie (0)

= wcale lub rzadko, tak jak u innych dzieci

Chyba nie (1)

= objaw jest zauważalny, ale nie jest problemem

Raczej tak (2)

= stanowi problem od czasu do czasu. Są dni lub godziny wolne od objawu

Tak (3)

= objaw jest problemem cały czas. Dorośli nie zawsze sobie z nim radzą

Dodatkowe wskazówki do wybranych pytań

Zaburzenia uwagi, pytanie 1. Proszę zapytać o ilość pomyłek wynikających z zaburzeń uwagi („z niedbałości”). Dla rodzica może to wyglądać jak praca poniżej możliwości dziecka, nie-

przykładanie się do wykonywanych zadań, brak starania, usiłowanie, by skończyć jak najszybciej. Proszę zapytać o pomyłki w prostych obliczeniach, pomijanie wymaganych szczegółów.

Zaburzenia uwagi, pytanie 2. Proszę zapytać, czy dziecko samo z siebie jest w stanie doprowadzić swoje działania do końca. Czy rozprasza się pomimo braku bodźców z zewnątrz?

Zaburzenia uwagi, pytanie 3. Proszę dodatkowo zapytać, czy polecenia muszą być powtarzane do dziecka wiele razy (odwlekanie wykonania polecenia musi wynikać z niemożności

przerwania wykonywanej czynności – np. zabawy, gry na komputerze – a nie z celowego, opozycyjnego odraczania jego wykonania). Dziecko może mieć problemy z powtórzeniem tego,

co zostało powiedziane.

Zaburzenia uwagi, pytanie 4. Konieczne do zakodowania tego objawu jest to, że dziecko przerywa rozpoczętą przez siebie czynność, samo z siebie nie powraca do niej i ostatecznie jej nie

kończy. Potrzebna jest pomoc dorosłego albo w dzieleniu zadania na etapy, albo w przywoływaniu dziecka, by kontynuowało swoją pracę.

Zaburzenia uwagi, pytanie 5. Dziecko, wykonując samodzielnie rutynowe czynności: pakowanie tornistra, siadanie do lekcji, ubieranie się, wychodzenie z domu, spędza nad nimi znacz-

nie więcej czasu niż rówieśnicy lub niż wtedy, kiedy interweniuje dorosły. Zasadnicze znaczenie dla kodowania tego objawu ma nieumiejętność zaplanowania przez dziecko tych czynno-

ści i/lub wykonanie takiego planu.

Zaburzenia uwagi, pytanie 6. Siadanie do lekcji lub wykonywanie innych czynności wymagających dłuższego wysiłku umysłowego jest problemem. Dziecko wyszukuje kolejne czynno-

ści, które musi wykonać, zanim usiądzie do lekcji (np. pójście do toalety) lub komentuje konieczność siadania do lekcji albo czynnie odmawia siadania do lekcji. Objaw jest też obecny,

kiedy rodzice nie są w stanie wyegzekwować siadania do lekcji lub zrezygnowali z egzekwowania wykonania przez dziecko prac domowych.

Zaburzenia uwagi, pytanie 7. Dziecko albo gubi różne przedmioty, albo nie potrafi ich znaleźć. Nieustannie szuka swoich rzeczy lub prosi innych, by pomogli mu je znaleźć.

Zaburzenia uwagi, pytanie 8. Dziecko znacznie łatwiej niż rówieśnicy rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych (rozprasza się, czyli przerywa wykonanie zadania i już do niego nie

wraca bez interwencji drugiej osoby). Diagnostyczne jest zwłaszcza to, że dziecko rozprasza się pod wpływem bodźców, które większość rówieśników jest w stanie zignorować lub też w ogóle

ich nie dostrzega. Diagnostyczne jest również rozpraszanie się dziecka pod wpływem własnych myśli.

Zaburzenia uwagi, pytanie 9. Dziecko ma problemy z pamiętaniem o wykonaniu rutynowych codziennych czynności, z którymi radzi sobie większość dzieci w tym samym wieku kalen-

darzowym i/lub rozwojowym. Przykładem domowych rutynowych czynności są: poranne lub wieczorne mycie się (rozciąganie go w czasie, zapominanie o jego elementach), pamiętanie o do-

mowych zasadach, wykonywanie poleceń wydanych wcześniej (np. kupienie chleba przy powrocie ze szkoły). Przykładem szkolnych czynności rutynowych może być pamiętanie o zapisaniu

lub oddaniu pracy domowej, zabranie tornistra lub kurtki z szatni przy wychodzeniu ze szkoły.

Nadruchliwość, pytanie 1. Proszę zwrócić uwagę, czy ruchliwość dziecka zaburza funkcjonowanie innych osób. Przykładowo dziecko, które macha nogami pod ławką i nie przeszkadza tym in-

nym dzieciom w nauce, jest po prostu żywym dzieckiem.

Nadruchliwość, pytanie 2. Proszę zwrócić uwagę, czy chodzenie dziecka albo przeszkadzanie innym osobom jest niezgodne z normami kulturowymi (np. chodzenie w czasie nabożeń-

stwa). Jeżeli dziecku wolno chodzić, nie możemy tego kodować jako objawu.

Nadruchliwość, pytanie 3. W przypadku dzieci proszę uwzględnić tylko te sytuacje biegania lub wchodzenia na meble, które rzeczywiście zaburzają funkcjonowanie lub są niebezpieczne

(np. wspinanie się po regale z książkami, po barierce od schodów). Konieczne jest odróżnienie ich od zabaw ruchowych, np. skakania po łóżku. Nastolatki i osoby dorosłe powinny być do-

pytane o uczucie niepokoju lub niemożność usiedzenia w czasie monotonnych i długich zajęć, prac.

Nadruchliwość, pytanie 4. W podobnych sytuacjach dziecko jest znacznie głośniejsze (na tyle, że przeszkadza lub zaburza funkcjonowanie innych osób) niż dzieci w tym samym wie-

ku kalendarzowym i/lub rozwojowym.

Nadruchliwość, pytanie 5. Proszę dopytać, czy dziecko odpoczywa w ruchu, a męczy się, siedząc spokojnie. Ważne z punktu diagnostycznego jest stwierdzenie, że dziecko – jeśli nie jest

niczym zajęte lub gdy się nudzi – to jest w ruchu.

Impulsywność, pytanie 6. Proszę dopytać, czy dziecko próbuje odpowiedzieć na pytanie lub wykonać polecenie, zanim zostanie ono wypowiedziane do końca. Ważne jest stwierdze-

nie, że z powodu zbyt szybkiego działania dziecko nie może albo prawidłowo odpowiedzieć na pytanie, albo wykonać polecenia, ponieważ nie do końca wie, czego dotyczy pytanie lub

polecenie.

Impulsywność, pytanie 7. Proszę zapytać, czy dziecko potrafi poczekać na swoją kolej w sytuacjach grupowych – czekanie w kolejce, stanie w szeregu, korzystanie z atrakcyjnego przed-

miotu w określonej kolejności, czekanie na swoją kolej w grze, zgłaszanie się do odpowiedzi i czekanie na wskazanie przez nauczyciela. Proszę dopytać, czy dziecko bardziej niż rówieśni-

cy nalega na natychmiastowe zwrócenie na nie uwagi.

Impulsywność, pytanie 8. Ważne jest stwierdzenie, że dziecko, włączając się z zewnątrz w aktywność innych osób, zmusza je do przerwania wykonywanej przez nie czynności i do za-

jęcia się nim (uwaga: upominanie dziecka jest też koniecznością przerwania wykonywanego zadania). Innym przykładem jest przerwanie zabawy przez grupę dzieci, ponieważ dołączające

do nich dziecko próbuje im narzucić swoje pomysły.

Impulsywność, pytanie 9. Dziecko mówi na tyle dużo, że jest to problematyczne dla dorosłego lub innych dzieci. Proszę dopytać się, co to znaczy „za dużo” – konieczne jest rozróż-

nienie nadmiernej gadatliwości dziecka od małej tolerancji dorosłej osoby.

Nie (0) – Dany objaw nie występuje lub występuje rzadko. Częstość jego występowania można ocenić jako taką samą jak u innych dzieci tej samej płci, w tym samym wieku i na

tym samym poziomie rozwoju. Nie można stwierdzić upośledzenia funkcjonowania dziecka.