Wykorzystanie metod entomologicznych w próbach określenia daty zgonu – opis przypadków.doc

Elżbieta Kaczorowska**, Dorota Pieśniak*, Zofia Szczerkowska*

Wykorzystanie metod entomologicznych w próbach określenia daty zgonu – opis przypadków

The use of entomological methods in attempts at determination of the time of death – case studies

* Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej AM w Gdańsku

Kierownik: dr hab. Z. Szczerkowska – profesor AM

** Z Katedry Zoologii Bezkręgowców Uniwersytetu Gdańskiego

Kierownik: prof. dr hab. R. Szadziewski

Przedstawiono opis przypadków, w których określenie czasu śmierci oparto na metodach entomologicznych. Badane przypadki zgonów miały miejsce w województwie pomorskim w roku 2003. Sekcje zwłok przeprowadzano w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Gdańsku.

This paper describes a number of cases in which the determination of the time of death was based on entomological methods. These cases took place in the Pomorskie Province, and the autopsies were carried out in the Department of Forensic Medicine, Medical University of Gdańsk.

Słowa kluczowe: określanie czasu zgonu, metody entomologiczne, opis przypadków

Key words: determination of the time of death, entomological methods, case studies

W Polsce, jak dotąd, metody entomologiczne w próbach określenia czasu zgonu są wykorzystywane stosunkowo rzadko. W ostatnich latach w regionie gdańskim zaobserwowano jednakże wzrost zainteresowania entomologią sądową. Lekarze sądowi oceniając czas śmierci coraz częściej podejmują współpracę ze specjalistą – entomologiem. W pracy przedstawiono najciekawsze przypadki z ostatniego roku, w których ocena czasu zgonu został oparta o dane entomologiczne.

Przypadek 1

W dniu 31 maja 2003 roku, w miejscowości Z., ujawniono zwłoki kobiety. W wyniku dochodzenia stwierdzono, iż ciało należało do zaginionej tydzień wcześniej (23 maja) trzydziestoletniej kobiety. Zwłoki znajdowały się na porośniętej lasem skarpie. Denatka leżała na prawym boku, a potylicą oparta była o drzewo.

1 czerwca w Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Gdańsku dokonano sekcji zwłok, w czasie której stwierdzono zaznaczone zmiany gnilne w powłokach i narządach ciała, prawie całkowite zeszkieletowanie głowy, twarzy, szyi i lewej ręki spowodowane przez larwy owadów. Jamy ciała były wypełnione przez preimaginalne postaci muchówek. Zaobserwowano także liczne zmiany urazowe, a w tym złamania łuski kości czołowej, kości nosa, szczęki i palców ręki lewej.

W trakcie autopsji, do badań entomologicznych, pobrano postaci larwalne różnych stadiów rozwojowych muchówek (Diptera). Próbki pozyskano przede wszystkim z głowy, twarzy i klatki piersiowej denatki, a także z lewego przedramienia oraz z powierzchni spodni, a po rozebraniu zwłok – z brzucha i krocza.

Materiał entomologiczny przewieziony został następnie do Katedry Zoologii Bezkręgowców Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie część larw przekazano do hodowli, a pozostałe zakonserwowano w 70% alkoholu etylenowym i oznaczono do gatunku.

Do określenia czasu zgonu metodą entomologiczną wykorzystano najstarsze larwy czyli ich III stadium. W materiale zebranym ze zwłok znaleziono 242 larwy muchówek zaliczanych do rodziny Calliphoridae (plujkowate) następujących gatunków: Lucilia sericata, Lucilia caesar, Calliphora vomitoria, Calliphora vicina, Protophormia terraenovae i Cynomya mortuorum.

Wykorzystując mikroskop stereoskopowy analizowano kluczowe cechy postaci larwalnych, a więc ich przedniej i tylnej przetchlinki oraz aparatu gębowego. Porównano je z danymi z piśmiennictwa (3, 8).

Wymienione gatunki plujkowatych (Calliphoridae) należą do pierwszego ogniwa sukcesji owadów na zwłokach niepogrzebanych i pojawiają się wraz z początkiem procesów litycznych. Najbardziej liczebne w analizowanym materiale były Lucilia sericata, L. caesar i Calliphora vomitoria, czyli gatunki wykazujące wysoki stopień synantropizacji. Są one związane z człowiekiem i miejscami przez niego uczęszczanymi, a najczęściej przebywają w środowisku wiejskim i w lasach (7). Ich obecność na analizowanych zwłokach świadczyć może o tym, że do zabójstwa mogło dojść w miejscu znalezienia ciała.

Zebrane larwy cechowały się różną długością ciała, toteż do odtworzenia czasu zgonu wykorzystano postaci najdłuższe, czyli "najstarsze”. Otrzymane wyniki zostały odniesione do danych z pismiennictwa, traktujących o tempie rozwoju Calliphoridae w różnych warunkach temperaturowych (4, 6, 1, 2). W analizowanym przypadku dane meteorologiczne zostały ustalone w oparciu o pomiary uzyskane ze stacji meteorologicznej mieszczącej się najbliżej miejsca ujawnienia zwłok. W okresie od 23 do 31 maja 2003 roku średnia temperatura dobowa wynosiła 16.5oC, parokrotnie obserwowano przygruntowe przymrozki nie mające jednak wpływu na tempo rozwoju larw plujkowatych, które żerując w masie na zwłokach wytwarzają własne ciepło, czasami wielokrotnie przewyższające temperaturę otoczenia. Dane przedstawiono w Tabeli I.

Tabela I. Dzienna temperatura i wilgotność względna powietrza notowana

między 23 majem 2003 - data zaginięcia kobiety i 31 majem 2003 –

data znalezienia ciała. (Informacje uzyskano z Instytutu Meteorologii

w Słupsku).

Table I. Daily temperatures and relative humidity between 23rd May 2003 - date

of missing of the woman and 31st May 2003 – date of corpse finding.

(Information from Institute of Meteorology in Słupsk).