08_Agogika i dynamika 8str.pdf

Agogika i dynamika

2 2.

Tempo 1

Wiemy z doświadczenia, że te same wartości rytmiczne w zależności od

charakteru utworu trwają dłużej lub krócej. Tak na przykład ćwierćnuta w mar

szu żałobnym trwa mniej więcej jedną sekundę, a w żywym tańcu na jedną se

kundę wypadnie około sześć ćwierćnut itp. Wartości rytmiczne wskazują więc

jedynie na względny czas ich trwania.

Wiemy również, że przez zbyt wolne lub zbyt szybkie wykonanie utworu

można zniekształcić jego charakter, wypaczając tym samym intencję kompo

zytora. Celem uniknięcia zbytniej dowolności tempa wykonywania utworu

kompozytor oznacza na początku utworu (jak również w charakterystycznych

miejscach) jego rodzaj. Do tego celu używa się powszechnie oznaczeń w języku

włoskim (rzadziej posługują się kompozytorzy oznaczeniami w innym języku).

Ten sposób oznaczania tempa nie jest jednakże bezwzględnie ścisły. Ścisłe

oznaczenie czasu trwania wartości rytmicznych określa dopiero oznaczenie

metro no miczne, o czym będzie mowa na następnych stronicach niniejszego

rozdziału.

Rozróżniamy tempa wolne, umiarkowane oraz szybkie. Poniżej umieszczona

jest tabelka włoskich określeń tempa z ich wymową i znaczeniem polskim.

Tempa

wolne

largo

larghetto (wym. largetto)

lento

adagio (wym. adadżo)

grave (wym. gra we)

szeroko, bardzo powoli

trochę szybciej niż largo

powoli, wolno

wolno, powoli

poważnie, ciężko, wolno

Tempa

umiarkowane

andante

andantino

moderalo

allegretto

— z wolna, w ruchu spokojnego kroku

= trochę żywiej niż andante

= umiarkowanie

= dość żywo (nieco wolniej niż allegro)

Wszelkimi zjawiskami dotyczącymi tempa w utworze muzycznym zajmuje się

agogika (gr. agoge = prowadzenie, kierowanie).

AGOGIKA.

DYNAMIKA

Tempa

szybkie

allegro

= prędko, ruchliwie, wesoło

vivo (wym. wiwo)

= żywo

vivace (wym. wiwacze)

= prędko, z ożywieniem

veloce (wym. welocze)

= lotnie, żywo, szybko

presto

szybko

vivacissimo (wym. wiwaczissimo)

= bardzo żywo

prestissimo

= bardzo szybko

Dla dokładniejszego określenia temp używa się często dodatkowych wy

rażeń:

majestatycznie, np. allegro maestoso

bardzo, np. mollo allegro

bardzo, np. adagio assai

podwojenie tempa (czyli

szybko, jak wskazywało

czenie tempa)

mniej, np. meno vivo

wolniej (niż wskazywało poprzednie ozna

czenie tempa)

nie zanadto,

maestoso (wym. maestozo)

molto

assai

doppio

movimento

jeszcze raz tak

poprzednie ozna-

meno

mosso

np.

allegro ma

non

tanio =

non

tanto

szybko, lecz nie zanadto żywo

nie zanadto, np. non troppo lento

bardziej, więcej, np. più vivo — trochę prę

dzej niż iiiuo

żywiej (niż wskazywało poprzednie ozna

czenie tempa)

jakby, prawie, np. quasi allegretto

zawsze, stale, np. sempre vivace

wstrzymując, np. andante sostenuto

trochę, nieco, np. un poco più allegro

jeszcze, np. ancora più allegro.

non

troppo

più

mosso

quasi (wym. kuazł)

sempre

sostenuto

un poco (wym. un poko)

ancora (wym. ankora)

Tempo zasadnicze może w ciągu utworu lub jego części ulegać chwilowej

zmianie, przyspieszeniu lub zwolnieniu. Do oznaczenia przyspieszenia używa

się następujących określeń:

accelerando (wym. aczelerando)

(accel.)

affrettando

przyspieszając

ożywiając

zwiększając tempo

(affrel.)

animando

avvivando (wym. awwiwando)

stringendo (wym. strindzendo)

poco a poco string.

(affrel., ani

mando

itp.)

stopniowo przyspieszając

coraz żywiej

zacieśniając, przyspieszając oznaczone tempo.

sempre

più

mosso

stretto

TEMPO

Do oznaczenia zwolnienia tempa używa się następujących określeń:

allargando

rallentando (rall.)

ritardando (ritard.)

ritenuto (HI.)

stentando (wym. zlentando)

= rozszerzając, zwalniając

= zwalniając

= opóźniając, zwalniając

= opóźniając, zwalniając, powstrzymując

== zwalniając

Powrót do tempa zasadniczego (pierwotnego) oznaczamy:

tempo primo, tempo I,

T. I

= tempo pierwsze (pierwotne)

= do tempa, wrócić do poprzedniego tempa

= to samo tempo

a tempo

1'istesso tempo

come prima, come sopra (wym.

korne prima, korne sopra)

tempo giusto 1 (wym. tempo

dżusto)

= w tempie pierwotnym, jak wyżej

= właściwe tempo.

Określenie rubalo (np. tempo rubato) oznacza przedłużanie przez wykonawcę

niektórych wartości rytmicznych, a skracanie innych w ten sposób, że w sumie

rytm taktu lub frazy jako całości zostaje zachowany (wł. rubare = kraść,

a więc jednej nucie ukraść, innej dodać). Rubato w muzyce było szeroko sto

sowane już w XVIII wieku; w XIX wieku często stosuje je w swoich utworach

Fryderyk Chopin.

Jak już zaznaczono poprzednio, wszystkie określenia podają tempo w przy

bliżeniu. Dokładnie tempo wskazać może nam dopiero metronom, czyli takto-

mierz. Jest to wahadłowy przyrząd zegarowy z podziałką, której liczby ozna

czają ilość uderzeń wahadła na minutę. Metronom skonstruował na początku

XIX wieku J. N. Maelzel. Tempo wyznacza się na początku utworu przez

podanie czasu trwania jednej nuty, np.:

155

Rozumie się przez to, że na metronomie Maelzla należy przesunąć cię

żarek wahadła na odpowiednią liczbę, np. 60, 94, 120, 2 a jedno wychylenie

wahadła wskaże nam czas trwania danej wartości nutowej. W tym wypadku

ćwierćnuta trwać będzie Y94 część minuty. Na przykład ciężarek nastawiony

na liczbę 60 wskazuje, że na minutę będzie 60 uderzeń wahadła (czyli jedno

na sekundę) itp.

Nie mylić słowa giusto ze słowem gusto (wł. smak, np. eon gusło = ze smakiem).

Skrót M. M., obecnie już często opuszczany, oznacza metronom Maelzla.

AGOGIKA. DYNAMIKA

Taktowanie

Taktowaniem nazywamy wykonywanie ręką pewnych określonych ruchów,

wskazujących jednostki metryczne przy dyrygowaniu. Taktowanie jest jednym

ze składników dyrygowania. Obecny sposób dyrygowania wszedł powszechnie

w życie w XIX wieku i nie polega na wybijaniu taktu, ale przede wszystkim

na prowadzeniu zespołu przez dyrygenta w myśl jego założeń odtwórczych.

Dawniej, w XVIII wieku, rolę dyrygenta spełniał klawesynista grając równo

cześnie swoją partię. Jeszcze wcześniej wybijano takt nogą lub laską o podłogę

albo też dawano wykonawcom znaki za pomocą ruchów palców rąk itp. Po

niżej podajemy ogólnie przyjęty sposób taktowania poszczególnych rodzajów

taktów.

schemat

ruch ręki

schemat

ruch ręki

przy dyrygowaniu

Na 7 (3'4 lub 3 + 2*2)

Istnieje jeszcze szereg innych sposobów taktowania.

TAKTOWANIE, DYNAMIKA

Takty dziewięcioczęściowe taktuje się podobnie jak trzyczęściowe, z tym

że każdy ruch główny rozdziela się na trzy mniejsze. Takty dwunastoczęściowe

taktujemy podobnie jak czteroczęściowe, rozdzielając każdy ruch główny na

cztery mniejsze. Takty sześcioczęściowe taktuje się często na dwa (jeden takt

prosty na jeden ruch ręki).

Analogicznie takty dziewięcioczęściowe taktujemy na trzy, takty dwunasto

częściowe — na cztery, takty osiemnastoczęściowe — na sześć itd.

W tempach szybkich cały takt dwu- i trzyczęściowy (np. \, \, \, , 3 6 ) taktuje

się jednym ruchem ręki. Natomiast w taktach o bardzo wolnym tempie można

każdą część taktu dzielić na dwie części. Na przykład takt \ taktować wówczas

można na osiem, takt \ na sześć itp.

24.

Dynamika

Dynamika (gr. dynamis = siła) muzyczna zajmuje się określeniem wszel

kich zjawisk związanych z natężeniem siły dźwięków i jego zmianami w utwo

rze muzycznym.

Do oznaczania siły brzmienia dźwięków służą następujące określenia:

pianissimo

possibile

(ppp)

możliwie najciszej

bardzo cicho

cicho

na wpół (średnio) cicho, prawie cicho

pianissimo

(pp)

piano (p)

mezzo piano (wym. medzo piano)

mezzo forte (wym. medzo forte)

(mf)

forte (f)

fortissimo

= prawie głośno

= głośno

== bardzo głośno

= możliwie najgłośniej.

W praktyce spotyka się również cztery, i więcej p lub / (np. pppp lub ////).

W tych wypadkach kompozytor pragnie podkreślić ekstremalne możliwości

danego rodzaju dynamiki.

Do powyższych oznaczeń można dodać w miarę potrzeby szereg innych,

służących do bliższego określenia, np. piii, meno, sempre itd.

Stopniowe narastanie lub zmniejszanie natężenia siły dźwięków ozna

czamy:

(ff)

fortissimo

possibile

(fff)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: