tk_nr001.pdf

CZASOPISM O INTERNETOWE

w w w . t u r y s t y k a k u l t u r o w a . o r g

n r 1/ 2 0 0 8 (lis t o p a d 2 0 0 8 )

pa r t n e r z y :

Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org

Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Spis treści

Artykuły................................................................................................................3

Turystyka Kulturowa – wokół definicji..................................................................................3

Turystyka biograficzna - istota, znaczenie, perspektywy ....................................................21

Recenzje:.............................................................................................................32

Turystyka kulturowa. Spojrzenie geograficzne....................................................................32

Smaki wakacji, czyli turystyka od kuchni............................................................................34

Eventy..................................................................................................................36

Heineken kontra Szekspir.....................................................................................................36

Miejsca i szlaki....................................................................................................40

Gniezno - zarys dziejów miasta............................................................................................40

Waloryzacja potencjału turystyczno-kulturowego Powiatu Gnieźnieńskiego.....................45

Gniezno jako destynacja turystyki kulturowej......................................................................53

Moje Gniezno........................................................................................................................55

Dzień w Gnieźnie..................................................................................................................59

(Propozycja pobytu turystyczno-kulturowego).....................................................................59

Spacer ulicą Chrobrego, stanowiącą wraz z ul. Tumską główną arterię starego Gniezna....60

Literatura o Gnieźnie............................................................................................................63

Gniezno – przydatne adresy i kontakty ................................................................................64

Gdzie jeść i spać w Gnieźnie................................................................................................65

Nowości wydawnicze

.............................................................................................................................68

Apetyt turysty : o doświadczaniu świata w podróży ...........................................................68

Przestrzeń turystyczna cmentarzy : wstęp do tanatoturystyki .............................................68

Spotkania, konflikty, dialogi ................................................................................................69

Turystyka w naukach humanistycznych ..............................................................................69

Szkolenia zawodowe i branżowe........................................................................71

Kurs inwentaryzacji krajoznawczej .....................................................................................71

Lanckorona, 24-26 października 2008 roku ........................................................................71

Szkolenie „Turystyka kulturowa w mikroregionie”.............................................................71

Konferencje naukowe..........................................................................................73

1. Turystyka kulturowa : z badań nad trendami w turystyce i podróżowaniu na początku

XXI wieku.............................................................................................................................73

2. Kultura i turystyka : razem, ale jak?.................................................................................73

Artykuły

Mikos v. Rohrscheidt, Armin

GWSHM Milenium, Gniezno

KulTour.pl – Poznań

Turystyka Kulturowa – wokół definicji

Słowa Kluczowe: Turystyka kulturowa, definicja

Streszczenie:

Po dokonaniu przeglądu i krótkiej analizy treści i zakresu kilkunastu definicji turystyki

kulturowej, stosowanych w oficjalnej klasyfikacji, w refleksji naukowej oraz w praktyce

dydaktycznej, autor artykułu przystępuje do przedstawienia propozycji definicji

funkcjonalnej tego fenomenu, odnoszącej się do powszechnie stosowanego określenia

turystyki jako pojęcia nadrzędnego. Propozycja uwzględnia zarówno współczesne (szerokie)

pojmowanie kultury, jak i programy (cele i treści) wypraw turystycznych z jednej, zaś aspekt

motywacji kulturowej turystów z drugiej strony. Celem autora jest udostępnienie i

upowszechnienie użytecznego narzędzia dla klasyfikacji ofert turystycznych oraz w

konsekwencji doprowadzenie do ujednolicenia polskojęzycznej nomenklatury fachowej w

dziedzinie turystyki kulturowej. Propozycję należy traktować jako punkt wyjścia dla dyskusji

w kręgach fachowych na temat definiowania turystyki kulturowej z jednoczesną opcją na

rzecz uwzględnienia w tej dyskusji środowiska organizatorów turystyki oraz jego potrzeb.

Wstęp

Teoretycy turyzmu są zasadniczo zgodni co do bardzo dawnej metryki podróży o

charakterze kulturowym. Bez wątpienia zaliczają się do nich podejmowane już w głębokiej

starożytności pielgrzymki oraz indywidualne wyprawy Greków i Rzymian o charakterze

poznawczym czy edukacyjnym [Mikos v. Rohrscheidt, 2008, s. 40-41]. Tym samym

turystyka kulturowa może być traktowana jako jeden z najstarszych (jeśli nie najstarszy w

ogóle) rodzaj turystyki. Jednak dopiero w związku z coraz bardziej w ostatnich

dziesięcioleciach rosnącym zainteresowaniem podróżami kulturowymi oraz na skutek

postępującej specjalizacji oferty turystycznej, nastąpiło powszechne wyodrębnienie turystyki

kulturowej jako osobnej grupy ofer t 1 w ramach usług turystycznych, i w konsekwencji jako

przedmiotu badań oraz dydaktyki. Pojawiła się zatem potrzeba ściślejszego definiowania tego

fenomenu tak na użytek uczestników rynku turystycznego i jego konsumentów, jak i dla

potrzeb refleksji naukowej na jego temat. Jednocześnie w konsekwencji dokonującej się

właśnie ewolucji rozumienia samej kultury a także na skutek docenienia kulturowej roli

turystyki w ogóle i pogłębienia refleksji nad ich wzajemnymi relacjami [Przecławski 2004, s

32n] ujawnił się problem z określeniem treści i zakresu interesującego nas zjawiska. Mamy

zatem dziś do czynienia z dziesiątkami definicji, ujmujących turystykę kulturową nie tylko

(co byłoby naturalne) z różnego punktu widzenia, ale także różnie określających jej treść i

zakres. Tym samym mówiąc i pisząc o turystyce kulturowej jako akademiccy specjaliści oraz

proponując i realizując oferty turystyczno-kulturowe jako praktycy nie wszyscy mówimy i

piszemy o tym samym, planujemy i organizujemy usługi w ramach tego samego segmentu.

1 W niektórych krajach (jak np. w niemieckim obszarze językowym) turystyka kulturowa była wyodrębniana od okresu

międzywojennego zarówno w ofertach biur podróży, jak i w później rozpoczętych badaniach teoretycznych nad turystyką,

jednak pod inną nazwą: określana była wówczas jako „Bildungsreisen” lub „Studienreisen”.

Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org

Nr 1/2008 (Listopad 2008)

Niniejszy tekst ma dać choćby fragmentaryczny przegląd funkcjonujących w literaturze

fachowej definicji turystyki kulturowej, podjąć próbę ich klasyfikacji oraz zaproponować

jednolitą funkcjonalną definicję turystyki kulturowej dla polskiego obszaru językowego, która

mogłaby być przydatna tak dla celów badawczych i dydaktycznych, jak i dla użytku

polskiego rynku usług turystycznych.

1. Problemy z definiowaniem turystyki kulturowej

Próbując ściślej określić, czym jest zjawisko turystyki kulturowej, trzeba na początku

zwrócić uwagę na istnienie kilku podstawowych problemów związanych z jej

definiowaniem.

Pierwszy z nich stanowi wspomniana już ewolucja samej definicji kultury ,

dokonująca się na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Kolejne zmiany postulowane w

zakresie i treści pojęcia kultury utrudniają w konsekwencji wyraźniejsze określenie i opisanie

fenomenu turystyki kulturowej. Jest to przecież ten segment turystyki, który zwraca się w

pierwszym rzędzie ku wartościom kulturowym jako konstytutywnej części programów

swoich wypraw, w odniesieniu do nich ustala swoje cele i koncepcje oraz odpowiednio do

ich charakteru modyfikuje na swój użytek właściwe całej turystyce sposoby organizacji i

praktyczne działania. Tymczasem, o ile jeszcze całkiem niedawno, bo aż po koniec lat

siedemdziesiątych XX wieku za kulturę uważano powszechnie niemal wyłącznie elementy

tzw. kultury wysokiej (czyli np. wybitne, uznane dzieła literatury, architektury, muzyki i

sztuki), to od lat osiemdziesiątych coraz wyraźniej pod wpływem nowego, szerokiego

rozumienia kultur y 2 zalicza się do niej także elementy materialne (obiekty) i niematerialne

(jak np. sposoby zachowań, obyczajowości) tak zwanej kultury niskiej [Richards, 1996, s.

25], popularnej albo codziennej 3 . Z jednej strony dowartościowana została dzięki temu na

przykład ludowa kultura materialna (jak tradycyjne budownictwo) oraz treści etniczne (jak

ludowa muzyka, obyczaje) a także zabytki aktywności przemysłowej, obiekty militarne i

miejsca bitew [Weissenborn, 1997, s. 8-11], z drugiej jednak ma owo rozszerzenie zakresu

kultury także inne swoje skutki. Otóż przy przyjęciu tak szerokiej definicji kultury niemal

każda społeczna aktywność ludzka może być zaliczona do działania o charakterze

kulturowym a jej trwały skutek do dziedzictwa kulturowego 4 . Tym samym niemal każda

działalność turystyczna, zawierająca element poznawczy (zwiedzanie) lub rozrywkowy

(imprezy zbiorowe dowolnego rodzaju) mogłaby być określona mianem turystyki

kulturowej.

Drugim istotnym problemem jest otwarta kwestia kryterium wyodrębnienia turystyki

kulturowej wewnątrz samej turystyki jako całości. Istotę tego problemu stanowi pytanie,

jakie znaczenie w ramach imprezy turystycznej muszą otrzymać cele kulturowe i/lub z jak

dużą intensywnością powinny pojawiać się treści związane z kulturą podczas jej trwania, by

można było taką podróż zakwalifikować jako imprezę w ramach turystyki kulturowej.

Posłużywszy się uproszczonym przykładem, można by zapytać: czy fakt noclegu grupy

wycieczkowej w zabytkowym zamku-hotelu, powiązany z krótkim objaśnieniem jego

dziejów lub historycznej roli sprawia, że członkowie tej grupy stają się konsumentami

turystyki kulturowej (jako że niewątpliwie ich pobyt w takim obiekcie można uznać za jej

element), czy też dopiero realizacja programu wycieczki, założonego w niemal 100% jako

2 Na temat rozumienia kultury jako podstawy do definiowania turystyki kulturowej szerzej por. Mikos v. Rohrscheidt

(2008), s. 17-20

3 Por. Crepaz M., - Hrovat-Forstinger B (1999), s. 28. Użyte tam pojęcie „Alltagskultur”, powszechne w literaturze

niemieckojęzycznej od lat 60-tych najprędzej można oddać w języku polskim terminem kultury codziennej.

4 Por. Steinecke (2007), s. 3-4. Autor zajmuje krytyczne stanowisko wobec takiego szerokiego określenia kultury na

potrzeby turystyki kulturowej, wskazując ryzyko uznania w logicznej konsekwencji takiej definicji wszelkich instytucji i

obiektów rozrywkowych za cele kulturowe.

Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org

Nr 1/2008 (Listopad 2008)

program kulturowy (np. zwiedzanie podczas wycieczki na Szlaku Piastowskim tylko i

wyłącznie obiektów do niego zaliczanych) kwalifikuje imprezę do tego rodzaju turystyki.

Prezentowane przez znawców przedmiotu różne stanowiska i wynikające z nich

definicje turystyki kulturowej są efektem prób poradzenia sobie z konsekwencjami tych

właśnie problemów. Z uwagi na trudność w jednoznacznym i ostatecznym rozgraniczeniu

turystyki kulturowej od innych rodzajów turystyki niektóre definicje naświetlają jej zjawisko

jednostronnie, czy to w odniesieniu do jego specyficznej oferty, do istniejącego na nią

popytu oraz do kulturowych wartości zwiedzanych obiektów [Steinecke (2007), s. 4-5]. Inni

autorzy zwracają uwagę na osobiste motywy uczestniczącego w podróży turysty [Dreyer

(2000), s.26-27]. Tego rodzaju definicje z pewnością ograniczają możliwość głębszego

zrozumienia zjawiska turystyki kulturowej, jednak wyraźniej odróżniają ją od pozostałych

rodzajów turystyki. Z kolei definicje całościowe , próbujące ująć jej fenomen możliwie

najpełniej, więcej uwagi poświęcają już to samej kulturze, ujętej jako cel turystyki, już to

indywidualnemu rysowi konsumenta tej turystyki, jego zainteresowaniom i ewentualnym

korzyściom z jej uprawiania.

Dodatkowym czynnikiem, pogłębiającym z jednej strony refleksję nad kulturową rolą

turystyki w ogóle, z drugiej jednak utrudniającą wyodrębnienie turystyki kulturowej jest

obecne w licznych tekstach współczesnych badaczy tak zwane spojrzenie uniwersalne.

Ujmuje ono całą turystykę jako element kultury i dostrzega aspekty i treści kulturowe w

każdej niemal imprezie turystycznej. W konsekwencji jego zwolennicy proponują niemal

zawsze (często obok definicji węższych) tzw. najszerszą definicję turystyki kulturowej,

zaliczając do niej większość aktywności turystycznych. Niezależnie od oczywistej

pożyteczności takiego ujęcia turystyki z punktu widzenia pożądanego kierunku rozwoju

globalnej turystyki, przyczynia się ono do rozwodnienia treści interesującego nas fenomenu

turystyki kulturowej i utrudnia refleksję nad jego specyficznymi cechami, szczególnymi dla

niego rodzajami wypraw, typowymi destynacjami czy profilem turystów kulturowych.

Dla uzyskania lepszej orientacji w polach zainteresowań turystyki kulturowej oraz w

akcentowanych przez badaczy jej wyróżniających aspektów (cech istotnych) przedstawione

zostanie poniżej kilkanaście z nich, których treść poddana zostanie krótkiej analizie.

Następnie podjęta będzie próba skonstruowania własnej, całościowej i funkcjonalnej definicji

turystyki kulturowej. Powinna ona możliwie najpełniej ująć interesujące nas zjawisko,

umożliwiając jego wyraźne wyodrębnienie w ramach turystyki, stanowić podstawę do

opartego na możliwie wyraźnych kryteriach jej podziału na poszczególne typy wypraw. Co

może najważniejsze, chcielibyśmy, aby owo funkcjonalne określenie stało się na przyszłość

także dla podmiotów, działających w tym segmencie rynku turystycznego użytecznym

instrumentem w tworzeniu, formułowaniu, wyodrębnianiu i dystrybucji ich turystyczno-

kulturowej oferty. Jasne wyodrębnienie i podział tej oferty może mieć bowiem istotne

znaczenie i dla nich samych, i dla ich potencjalnych klientów, coraz bardziej świadomie

poszukujących w turystyce tego, co im odpowiada.

2. Ewolucja pojmowania treści i zakresu turystyki kulturowej

Jeszcze nie tak dawno, bo do początku lat osiemdziesiątych turystyka kulturowa (nie

wyodrębniana zresztą z ogółu aktywności turystycznych) była rozumiana jako zwiedzanie

tych obiektów i uczestnictwo w tych imprezach, które w myśl powszechnej opinii kojarzyły

się z kulturą wysoką. W Polsce takie spojrzenie przetrwało nawet dłużej, co dobrze obrazują

przytoczone poniżej definicje „turystyki kulturalnej”:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: