RETORYKA – WYKŁADY

WYKŁAD – 15.10.03

Mówiąc, uczestniczymy w jakiejś sytuacji, miejscu. Musimy tę sytuację rozpoznać. Mówiąc, kreujemy siebie (niedobrze, gdy udajemy kogoś innego). Kreujemy też odbiorcę. Ważne jest, jak wyobrażamy sobie, jak nadawca wyobraża sobie odbiorcę. Mówimy tu i teraz (hic et nunc).

Wspólnota deiksów (np. my – oni) bardzo integruje nadawcę z odbiorcami – skrzyżowanie czasu z miejscem.

Funkcja fatyczna – kontaktowa; nawiązywanie, podtrzymywanie i utrzymywanie kontaktu.

To, co jest mówione, w gruncie rzeczy ma się nijak do tego, co jest pomyślane. Niemożliwa jest pełna adekwatność. To, co jest słyszane, to też zwykle coś innego niż pomyślane i mówione.

Elementy metatekstowe – mówienie o tekście:

·         Verba voluntatis – np. chciałbym coś powiedzieć, chcę, pragnę

·         Verba sentiendi – wiem, wierzę, jestem przekonany

·         Verba dicenti – podkreślam czasownik mówienia

Wiarygodność – nazwa stosunku słuchającego do mówiącego; cecha relacyjna, określa dyspozycje odbiorcy do nadawcy

Aby przekonać innych, musimy najpierw sami siebie o tym przekonać.

Aby przekonać innych, aby być wiarygodnym:

·         Trzeba uchodzić za kompetentnego – chodzi o wiarę w kompetencję, a nie samą kompetencję

·         Uczciwość, rzetelność – odbiorcy muszą wierzyć, że posiadamy te cechy. Ale chyba ważniejsza jest:

·         Wspólnota – przekonanie, że ktoś jest z nami

Dylemat: wrażenie kompetencji kłóci się z kontaktem.

Mówimy za pomocą kanałów:

·         Sytuacja

·         Obraz

·         Język

·         Dźwięk

Znaki i nieznaki:

·         Znakami możemy kłamać, np. uderzamy pięścią w stół, a wcale nie jesteśmy stanowczy

·         Nieznaki nie kłamią, np. że ktoś jest mały i gruby

Sygnały:

·         Heterogeniczne – gdy jest konflikt między słowem a formą

·         Homogeniczne – gdy forma zgadza się z treścią wypowiedzi

Sytuacja może nam sprzyjać lub nie. Trzeba wykorzystywać sytuację w celu uzyskania wiarygodności (np. opisując sytuację) czy nawiązania kontaktu. Trzeba sobie sytuację organizować. Najbardziej lubimy osoby, którym zrobiliśmy coś dobrego.

WYKŁAD – 29.10.03

Dźwięk:

·         Chrypa może wzmagać naszą sugestywność

·         Niski głos jest mile widziany, kiedy kłamiemy – mówimy wyżej

·         Ważna jest relacja między iloczasem a akcentowaniem – źle jest przedłużać sylaby poakcentowe, już lepiej jest przedłużać sylaby przedakcentowe, ale bez przesady

·         Nie należy przesadzać z przydechem

·         Model cezariański – obniżając głos, z kadencją, w sposób autorytarny

·         Model cyceriański – zwracanie się do ludzi, ktoś ma w sobie pewien relatywizm i wątpliwości, podwyższanie głosu

·         Głosy ciepłe i zimne

·         Za pomocą głosu budujemy relacje z innymi: poziom niegrzeczny, oficjalny, normalny (roboczy), serdeczny, intymny

·         Mówimy komuś lub do kogoś – do kogoś tylko w sytuacjach bardzo oficjalnych

·         Tempo mówienia: raczej szybciej niż wolniej

·         Pauzy robimy przed rzeczą ważną albo tuż po niej

·         Głośność: raczej ciszej niż głośniej

·         Rzeczy ważne mówimy głośniej, ale rzeczy bardzo ważne mówimy cicho

·         Trzeba mówić różnie

·         Nasze mówienie odpowiada naszemu myśleniu

·         Stosunek do świata:

-          RACJE I EMOCJE

-          IDENTYFIKACJA I DYSTANS

                                                                                                                                                                                                                                  I

Rid – pewność, kategoryczność, ale: nadmierna autorytarność („ktoś wszystko wie”)

Eid – zaangażowanie, ekspresja, ale: patos, podniecenie

RD – racjonalny dystans

ED – luz

WYKŁAD – 26.11.03

Negatywne opisywanie retoryki (zarzuty wobec retoryki Kanta i innych filozofów):

·         Niejasny stosunek retoryki do etyki

·         Retoryka ogranicza się do formy, pomija treść (są to popisy oratorskie, nic więcej)

Stąd wynika rozróżnienie:

·         Człowiek serio

·         Człowiek retoryczny – nie bierzemy go na poważnie

Retoryczność dopuszcza relatywizm. W retoryczności świat poniekąd stwarzamy, coś z nim możemy zrobić, pokazać go inaczej. Człowiek serio wierzy, że świat jest.

Retoryka:

·         Retoryka różnych charakterystycznych cech, dziedzin, np. retoryka rządu, opozycji, władzy

·         Retoryka form i gatunków, np. retoryka felietonu

Retoryka:

·         Wiedza? – coś, czego można się dowiedzieć

·         Umiejętność? – coś, czego można się nauczyć

·         Sztuka? – może coś tworzyć, trzeba mieć talent

·         Zespół zachowań

Powrót retoryki - odwołanie się do tradycji:

·         Szkoła grecka – uwzględniała w większym stopniu etykę

·         Szkoła rzymska – retoryka jako pewne reguły (teoria, terminy, klasyfikacje – popisy oratorskie)

·         W chrześcijaństwie retoryka rozwijała się znakomicie (Kazanie na Górze)

·         W Polsce była ona bardzo rozwinięta w XV/XVI w. (najlepsi w Europie)

·         Romantyzm uważał, że prawdziwe porozumienie jest poza retoryką, poza językiem (choć język jeszcze mógł być, o ile był spontaniczny)

·         Inventio – wynajdowanie i opracowywanie tematu:

·         Progesis – przedstawienie

·         Distis – uwiarygodnienie

·         Probatio – dowodzenie

Toposy (loci communes):

·         Powszechne schematy argumentacji

·         Ustalone ujęcia pewnych tematów

·         Stałe momenty gry

·         Sposoby wypełnienia pewnych fragmentów wypowiedzi

·         Jest to repertuar wątków i schematów, które są chwytalne, wspólne dla wszystkich (np. topos matki).

Możemy też tworzyć nowe toposy.

Przykłady toposów:

·         Alegoria

·         Metafora

·         Sentencje

·         Zestawienia topiczne (np. nowe i stare)

Rodzaje toposów:

·         Zewnętrzne (nie są zawarte w samej wypowiedzi, ale są odniesieniami do innej wypowiedzi)

-          powołanie się na czyjeś świadectwo

-          powołanie się na autorytet

-          przywołanie przykładów

-          cytaty

·         Wewnętrzne:

-          definiowanie (i nominowanie – występują razem w opisie świata)

-          wyliczanie

-          pokazywanie związków przyczynowo-skutkowych

-          okoliczności – podkreślanie szczególności czasu i miejsca

W inventio zawierają się także:

emocje – przywoływane, nazywane, opisywane itd.

Amplifikacje -  zmiana rzeczy przez ich opisywanie

WYKŁAD – 11.02.04

Cechy tekstu:

·         Sprawność

·         Poprawność

·         Zrozumiałość

·         Adekwatność

·         Umiejętność znalezienia odpowiedniej formy

Relacje między tekstem a odbiorcą.

Funkcje:

·         Nakłaniająca (perswazyjna) – służy pozyskaniu słuchacza

·         Fatyczna – nawiązywanie kontaktu; jest punktem wyjścia dla innych funkcji

Pozyskiwanie słuchacza:

·         Czynniki językowe

·         Zjednanie życzliwej uwagi – odbiorca jest przychylnie nastawiony (ważne jest, czy mówca jest postrzegany jako jeden z nich, czy jest kimś wyróżnionym)

·         Czynniki fatyczne – integrujące; nawiązanie / podtrzymanie kontaktu:

-          deiksy – ustalanie ról nadawcy i odbiorcy, czasu i miejsca

-          figury i elementy meta w tekście, czyli te, które mówią o tekście (np. w tym tekście jest mowa o..., zaraz przejdę do...) Elementy metatekstowe to pokazywanie drogi słuchaczom, ustalanie wspólnego stosunku do tekstu, np. jest taka sprawa, rzecz w tym, chodzi o to, w gruncie rzeczy, zasadniczo, właściwie, w istocie...

-          adresatywy – np. proszę państwa..., kochani...

inkluzywne „my” – np. my powinniśmy się zastanowić...

ekskluzywne „my” – np. my z kolegą..., ja i żona...

·         stosunek do odbiorcy:

-          jestem dobry – więc słuchajcie mnie

-          albo pomóżcie mi, wcale nie jestem dobry

-          przypochlebianie się odbiorcy

-          państwo mają rację

apostrofy – zwrot do kogoś, kogo w ogóle nie ma lub do kogoś, kto nie słucha, a powinien itp.

Aktywizowanie słuchaczy:

-          krzyk

-          intonacja

-          zaciekawienie

-          prowokacja

-          mówienie, że to, co się mówi, jest bardzo ważne (ale to zwykle słabo działa)

Atrakcyjność wypowiedzi.

Autotelizacja – atrakcyjność dla samej atrakcyjności; popisywanie się (delectare)

3 cele retoryki:

·         uczenie

·         movere – poruszanie

·         delectare – popisywanie się, satysfakcja estetyczna

Dobry przekaz (tak mówią niektórzy, różne są zdania na ten temat):

·         jasno i krótko

·         głęboko

·         wykwintnie

...