Bon
Bön uważa się powszechnie za pierwotną religię Tybetu. Jest to system szamańskich i animistycznych praktyk wykonywanych przez kapłanów zwanych szen (gszen) albo bönpo (bon po). Kiedy buddyzm zawitał do Tybetu, praktykujący tę pierwotną religię rozpoznali wyraźne różnice, jakie dzieliły ich praktyki od praktyk nowej wiary i wtedy rozwinęła się dopiero nowa tradycja, która jednak wchłonęła wiele z elementów buddyzmu.
Termin "bön", według bönpo (praktykujących Bön), oznacza "prawdę, "rzeczywistość" i "prawdziwą doktrynę", która zapewnia ścieżkę do wyzwolenia.
Z godnie ze źródłami bönpów, tradycja ta przybyła do Tybetu z Taksik, który w przybliżeniu odpowiada obszarowi dawnej Persji. Szenrab, założyciel tej religii, przeniósł ją z Taksik do królestwa Szangszung, które prawdopodobnie leżało we wschodnim Tybecie, mając za centrum górę Kailaś.
Zgodnie z przekazem bönpo, założycielem ich tradycji był wspomniany Tönpa Szenrab, którego imię oznacza "Najświętszy Człowiek". Uważany jest za swych wyznawców za wpełni oświeconego buddę, który przybrał fizyczną postać po to, by nauczać innych ścieżki do oświecenia. Jego działalność była najbardziej owocna na zachód od płaskowyżu tybetańskiego, a bönpo wierzą, że ich tradycja zaistniała w Krainie Śniegów za panowania pierwszych królów, na wiele stuleci przed wprowadzeniem buddyzmu. Uważają także, że Szenrab jest "pierwotnym buddą", którego status jest znacznie wyższy niż Śiakjamuniego, a ich tradycja bazuje na tym autorytecie. To jemu przypisuje się objawienie najważniejszych tekstów tej tradycji, a to że wiele z nich ma swoje bliskie odpowiedniki w tekstach buddyjskich uważane jest przez bönpów za dowód pierwszeństwa ich tradycji.
Kapłani Bön zajmują się głownie kontrolowaniem lokalnych duchów i bóstw. Bön rozwinął również własny system klasztorny wzorowany na buddyjskim modelu. Zgodnie z ich własnym przekazem, pierwszym klasztorem Bön był Jeru Ensa założony około XI w. przez Druczen Jungdrungn Lamę w prowincji Tsang, około trzydzieści mil od Szigatse. Najważniejszym klasztorem Bön jest Menri wybudowany w roku 1405 w prowincji Tsang, na północ od rzeki Tsangpo. Tradycja Bön posiada również obszerny kanon religijnych i filozoficznych dzieł, z których wiele to teksty Buddyjskie opatrzone tytułami Bön, oraz kluczowymi terminami zmienionymi zgodnie z terminologią Bön. Zanim do Tybetu wkroczył Buddyzm, Bön stanowił religię państwową pierwszych królów dynastii Jarlung, a zadaniem kapłanów Bön było wykonywanie wszelkiego rodzaju rytuałów i ceremonii. Najważniejszą chyba funkcją takiego kapłana była osobista ochrona króla polegająca na strzeżeniu jego siły życiowej la (bla). Według bönpo, każdy człowiek posiada la, która może poruszać się niezależnie od ciała. Może ona zamieszkiwać drzewa, skały, zwierzęta itd. Jeśli jednak odcięta zostanie więź danej osoby z własną siłą życiową, osoba taka nieuchronnie umrze. Dlatego czasami konieczne jest przeprowadzenie specjalnych rytuałów, mających sprowadzić ją na powrót do ciała.
W tradycji Bön istnieje wierzenie, że cała rzeczywistość przeniknięta jest transcendentną zasadą zwaną Wszechdobrem. Ma ona aspekt męski Küntu Zangpo i aspekt żeński, Küntu Zangmo, i jest uniwersalną rzeczywistością dynamicznego potencjału. Identyfikuje się ją z kolejną zasadą, ciałem Bön (bon sku), które prezentuje ostateczną naturę wszystkich zjawisk (i z grubsza odpowiada buddyjskiemu pojęciu ciała prawdy). Równa się ono fundamentalnej zasadzie egzystencji, naturze bön (bon njid), będącej źródłem wszystkiego. Wszelkie elementy egzystencji (bon) wywodzą się z niej, a intuicyjne zrozumienie jej prowadzi do wyzwolenia. Szenrab doświadczył tej rzeczywistości i nauczał później ścieżki, dzięki której inne istoty mogły również poznać ją poprzez bezpośrednie doświadczenie.
mmarlenia