stereotypy_i_uprzedzenia.pdf

Barbara Weigl, Psychologia rozwoju, studia pedagogiczne, APS 2006/2007

Wykład XV

Rozwój stereotypów społecznych i uprzedzeń międzygrupowych

Literatura:

• Macrae C.N.; Stangor Ch.; Hewstone M. (1999) Stereotypy i uprzedzenia. Gdańsk, GWP

• Nelson, T. (2003) Psychologia uprzedzeń. Gdańsk, GWP

• Weigl B. (1999) Stereotypy i uprzedzenia etniczne u dzieci i młodzieży. Warszawa, IP PAN

• Weigl. B. (2000) Stereotypy i uprzedzenia. W: Strelau J.(red.) Psychologia, t. III. Gdańsk,

GWP

... Stereotypy na temat grup społecznych wydają się częścią wspólnego dziedzictwa

społeczeństwa. Nikt nie może dorosnąć we własnym społeczeństwie, nie nauczywszy się

stereotypów przypisywanych najważniejszym grupom etnicznym.

( H.J. Ehrlich, The Social Psychology of Prejudice1973)

STEREOTYP jest to struktura poznawcza obejmująca wiedzę, oczekiwania i przekonania

obserwatora na temat niektórych grup społecznych. Z własnościami poznawczymi ściśle

związany jest afekt, który może być wzbudzany przez stereotyp.

Konsensus społeczny nie jest cechą definicyjną stereotypu.

Źródłem stereotypów są doświadczenie osobiste i interakcje, a także wiedza „z drugiej ręki” i

oczekiwania na temat prawdopodobieństwa pewnych zdarzeń społecznych.

I. Stereotypy rozumiane jako przekonania indywidualne . Tradycja społeczno-poznawcza

(Fiske, Taylor 1991; Markus, Zajonc 1985)

Stereotypy, jako jeden z rodzajów wiedzy na temat świata społecznego, powstają w miarę

jak dana osoba gromadzi spostrzeżenia dotyczące różnych grup społecznych.

Spostrzeżenia te są interpretowane, kodowane w pamięci, następnie wydobywane i

wykorzystywane w kierowaniu reakcjami. Są umysłowymi reprezentacjami świata

społecznego w naszej pamięci.

II. Stereotypy jako systemy zbiorowych przekonań . Modele kulturowe zakładają, że

społeczeństwo stanowi podstawę przechowywanej wiedzy o grupach społecznych.

Stereotypy są zbiorem informacji o grupach społecznych, rozpowszechnionym wśród

członków danej kultury Stereotypy kulturowe stanowią część społecznej wiedzy jednostki i

wywierają wpływ na jej zachowania społeczne (Tajfel, 1981).

Nabywanie, utrzymywanie i pojawianie się ewentualnych zmian w stereotypach zachodzi

głównie poprzez język i komunikację w danej kulturze. Język wykracza poza poziom

jednostki i powoduje „przechowywanie” stereotypów na poziomie zbiorowości.

Środki masowego przekazu są „informacyjną autostradą” po której rozprzestrzeniaja się

stereotypy społeczne, pokonując granice i odległości.

Rozwój spostrzegania interpersonalnego

Najwcześniejsze kategoryzacje społeczne związane są z płcią. Płeć jest dla małych dzieci

najważniejszym kryterium podział społecznego. Siedmiomiesięczne dzieci odróżniają głosy

męskie od kobiecych . Dziewięć mesięcy - reagują odmiennie na męskie i kobiece twarze.

Kilkuletnie dzieci przypisują innym etykiety odnoszące się do płci, dokonują też czasem

nadogólnień pojęć „mama” i „tata”, odnosząc je do wszystkich kobiet i mężczyzn. Stereotypy

Barbara Weigl, Psychologia rozwoju, studia pedagogiczne, APS 2006/2007

płci mogą powstawać u dzieci szybciej niż stereotypy innych kategorii społecznych - choć

kategoryzacja nie zawsze prowadzi do powstania rozwiniętego stereotypu.

W wieku przedszkolnym, płeć wywiera większy wpływ na klasyfikowanie innych ludzi niż inne

kategorie (preferencje lalek, zapamiętywanie opowieści). Dzieci przedszkolne potrafią też

klasyfikować według przynależności etnicznej, zawodu, wieku.

W procesie kategoryzacji dzieci opieraja się na łatwo rozpoznawalnych atrybutach: fryzura,

kolor skóry, ubiór, język.

Znaczenie kategorii płci spada w wieku szkolnym, kiedy to przynależność etniczna odgrywa

większą rolę w kategoryzowaniu niż płeć. Pojawia się też zdolność do tworzenia bardziej

abstrakcyjnych klasyfikacji, opartych np. na religii lub narodowości.

Tendencja do kategoryzowania innych w grupy społeczne rozwija się u dzieci dość

wcześnie, ale charakter dominujących kategorii wydaje się ulegać zmianie wraz z rozwojem

dziecka. Stereotypy pojawią się wówczas, gdy u obserwatora zgromadzi się wiedza i

powstanie zbiór przekonań na temat danej grupy, umożliwiający ogólną charakterystykę

grupy.

Wyniki wielu badań empirycznych dowodzą, że tendencyjne atrybucje na temat członków

własnej i obcej grupy sa stałą cechą spostrzegania społecznego we wczesnym dzieciństwie.

Uznaje się, że rodzice sa pierwszym i najpotężniejszym źródłem informacji o grupach

społecznych, jednak ogromna rolę odgrywają również rówieśnicy i inni członkowie otoczenia

społecznego. Powszechnie obserwuje się korelację pomiędzy stereotypami i uprzedzeniami

rodziców oraz dzieci.

Znaczące osoby nie muszą przekazywać stereotypów wprost (choć często się zdarza , że

stereotypy przekazywane są w „gotowej” formie np. porzekadeł, przysłów, przestróg,

zakazów). Dziecko uczy się stereotypów przez obserwację i modelowanie (naśladownictwo

empatyczne np. ekspresji emocjonalnej)

Już w wieku pięciu lat u większości amerykańskich dzieci zaczynaja się rozwijać wyraźne

postawy rasowe Badania rozwojowe pokazały, że dzieci posługują się stereotypami jeszcze

zanim potrafią prawidłowo rozróżnić grupy na podstawie wskaźników uważanych za

niezbędne do takiego celu. Dzieci w wieku przedszkolnym uczą się najpierw werbalnych

etykiet grup oraz skojarzonych z tymi etykietami stereotypów, a dopiero później dowiaduja

się jakie wskaźniki percepcyjne odpowiadają owym etykietom. Zatem znają stereotyp, zanim

jeszcze potrafia rozpoznać kogo on dotyczy. Stereotypy przekzywane w „gotowej” postaci

mają inne konsekwencje niż stereotypy budowane na bazie kolejnych doświadczeń. Badani,

którzy otrzymali gotowe stereotypy, zanim dowiedzieli się czegokolwiek o poszczególnych

członkach danej grupy, wykazywali większą tendencję do posługiwania się stereotypowymi

informacjami podczas dokonywania późniejszych ocen.

Jak wyjaśnić wczesne kształtowanie się uprzedzeń wobec obcych?

Cztery alternatywne propozycje:

1. Teoria osobowości autorytarnej Theodora Adorno (Adorno i współpracownicy, 1950;)

Koncepcja Theodora Adorno (Adorno i współpracownicy, 1950;) przyjmuje, że uprzedzenia i

negatywne stereotypy innych grup powstaja u jednostki w wyniku jej wewnętrznego konfliktu,

poczucia zagrożenia i niezadowolenia. Pomniejszanie wartości innych jest sposobem na

poradzenie sobie z wewnętrznymi problemami, ukształtowanymi najczęściej we wczesnym

dzieciństwie. Motywem utrzymywania się w ciągu życia niechęci i uprzedzeń do innych, są

wewnętrzne (niezaspokojone) potrzeby jednostki.

2. Teoria społecznego odzwierciedlenia uprzedzeń (The Social Reflection Theory of

Pejudice):

Barbara Weigl, Psychologia rozwoju, studia pedagogiczne, APS 2006/2007

Ludzie są produktem swego społecznego kontekstu. Poprzez proces społecznego uczenia

się (modelowanie, empatyczne przejmowanie wzorców, komunikowanie wartości, przestrogi,

etykiety) dzieci –początkowo bezrefleksyjnie- przejmują postawy i stereotypy własnej grupy

społecznej ( Albert Bandura, 1977 ; Samuel i Pearl Olinerowie, 1988). Mechanizm transmisji

kulturowej ( podejmowanie ról społecznych, dopasowywanie się) powoduje odpowiedniość

postaw społecznych dorosłych i dzieci żyjacych w tym samym kręgu kulturowym.

3. Teoria tożsamości i kategoryzacji społecznej (Henry Tajfel, John Turner 1978).

Koncepcja ta sugeruje, że tworzenie się uprzedzeń wobec grup obcych jest efektem procesu

kategoryzacji społecznej. Kategoryzacja ‘my’- ‘oni’ jest funkcjonalna dla jednostki zarówno z

perspektywy poznawczej jak i motywacyjnej. Pozwala kształtować i potwierdzać własną

samoocenę, poprzez faworyzację grupy własnej. Podział na ‘swoich’ i ‘obcych’ odzwierciedla

często realne stratyfikacje społeczne.

4. Społeczno-poznawcza teoria rozwoju uprzedzeń (Frances Aboud, 1988; A Social

Cognitive Theory of the Development of Prejudice).

Orientacja na innych (ukierunkowanie na innych) jest kształtowana u dzieci przez dwie

nakładające się na siebie sekwencje rozwojowe. Pierwsza z nich, to stopniowe

przechodzenie od procesów afektywnych do spostrzeżeniowych i następnie poznawczych.

Druga, to przechodzenie od nastawienia na siebie (koncentracja na ‘ja’), do ukierunkowania

na grupę i potem na indywidualne jednostki w ramach tej grupy. Rozwój ustosunkowań

wobec innych, jest uwikłany w kontekst społeczny, zwłaszcza dotyczy to pozycji grupy

własnej w społeczeństwie.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---

Ustalenia i problemy empiryczne.

Stosunek do innych ludzi można wyrażać i badać na wiele sposobów. Miarami mogą

być:

• Wyrażenie przeżywanych emocji, wzbudzanych przez innego

• Opisywanie bezpośrednie innej osoby (grupy) na skalach wartościujących (ocena

własności lub częstotliwości zachowań) lub pośrednie – metaforyczne, projekcyjne

• Określenie preferowanego dystansu wobec innego

• Gotowość do działań na rzecz innej osoby

• Ocena wytworu wykonanego przez jakąś (określoną) osobę

• Interpretacjazachowań innej osoby (atrybucje)

• Przewidywaniezachowań innej osoby

Barbara Weigl, Psychologia rozwoju, studia pedagogiczne, APS 2006/2007

Zdecydowana wiekszość badań dotyczacych omawianego obszaru pochodzi ze Stanów

Zjednoczonych). Materiał tam zebrany analizuje głównie relacje pomiędzy dziećmi białej

większości i czarnymi dziećmi Afro-Amerykanów. Ze względu na szczególnie wyraziste (i

rejestrowane w kodzie konkretnym) kryterium różnicowania (odmienny kolor skóry) dane

amerykańskie niekoniecznie dobrze opisują prawidłowości odnoszące się do populacji

europejskich. Referowane są też w literaturze przedmiotu analizy badań angielskich,

francuskich, niemieckich i holenderskich – ale materiał dowodowy jest tu znacznie uboższy.

Badania dzieci, zwłaszcza badania rozwojowe są obszarem trudnym metodologicznie.

Ogranicza się w nich manipulację eksperymentalną i sztuczne interwencje, zwraca

szczególną uwagę na respektowanie zasad etycznych. Ponadto, każdorazowo pojawia się

trudność interpretacji wzajemnych wpływów badanej zmiennej i etapu rozwojowego.

Eksperymentator jest zawsze przedstawicielem grupy dorosłych, o określonej płci, roli

społecznej, przynależności etnicznej i co w przypadku badań dzieci nigdy nie jest obojętnym

elementem oddziaływania. Najważniejsze wyniki:

o Najwcześniejsze kategoryzacje społeczne związane są z płcią. Płeć jest dla małych

dzieci najważniejszym kryterium podziału społecznego. W wieku przedszkolnym płeć

ocenianego obiektu (taka sama lub odmienna jak podmiotu oceniajacego) wywiera

silny wpływ na klasyfikowanie ludzi, preferencje lalek, zapamiętywanie opowieści.

o Dzieci przedszkolne potrafią też klasyfikować i wartościować obiekty społeczne

według przynależności etnicznej, zawodu, wieku.

o Pierwsze wskaźniki świadomości etnicznej (różnicowanie fotografii różnych nacji np.

czarni/biali), pojawiają się około 4-5 roku życia. Wtedy dzieci zaczynają

demonstrować pierwsze preferencje/uprzedzenia etniczne, oceny wg.testu preferencji

lalek, np. która lalka wygląda tak jak ty?; z którą chciałbyś się pobawić?; która lalka

jest dobra?

o Odokoło wieku pięciu lat u większości (amerykańskich) dzieci zaczynają się rozwijać

wyraźne postawy rasowe.

o Aboud (1988) stwierdziła, że w próbach preferencji obiektów społecznych dzieci w

okresie 4-7 lat wykazuja największą faworyzację własnej grupy etnicznej.

o Prawidłowość powyższa nie dotyczy dzieci z grup mniejszościowych, które do wieku

około 7 lat znacznie częściej wybierają jako atrakcyjne obiekty społeczne,

przedstawicieli uprzywilejowanej mniejszości.

o Psychologowie,używając metody rozmowy, z brytyjskimi 5-10 latkami, stwierdzili, że

niechętna postawa wobec obcokrajowców jest silniejsza u młodszych badanych

dzieci, w porównaniu z kolegami kilka lat starszymi, niezależnie od ubogiej wiedzy o

innych narodach u wiekszosci badanych.

o Analiza wiedzy i preferencji dzieci 6-12 letnich z kilku krajów Europy Zachodniej

wykazała, że chociaż wiedza o faktach była u badanych dzieci niejednolita i

fragmentaryczna, to najmłodsze dzieci wykazywały wyraźniejszą preferencję osób

które spostrzegały jako członków własnej grupy narodowej. Ta preferencja

zmniejszała się wraz z wiekiem, ale u większości wszystkich badanych była

zauważalna.

o W wieku szkolnym większą rolę w kategoryzowaniu, niż płeć i wiek odgrywa (w USA)

przynależność etniczna. Pojawia się też zdolność do tworzenia bardziej

abstrakcyjnych klasyfikacji, opartych np. na religii lub narodowości. Opisy

Barbara Weigl, Psychologia rozwoju, studia pedagogiczne, APS 2006/2007

obcokrajowców stają się bardziej bogate i zróżnicowane wraz z wiekiem, dotyczy to

jednak grup ocenianych pozytywnie.

o Dorastająca młodzież z rodzin ‘mieszanych’ rasowo wkłada znacznie więcej wysiłku

(dane kliniczne) w określenie własnej tożsamości i dwukrotnie częściej niż w

rodzinach ‘jednorodnych’ (czarnych lub białych), chciałaby zmienić swoją

przynależność rasową.

Pytania odnoszące się do postaw etnicznych, stereotypów i uprzedzeń narodowych

polskich dzieci , żyjących współcześnie w naszym kraju:

o Czy dzieci polskie, żyjące w społeczeństwie względnie jednokulturowym i

monoetnicznym, aspirującym wszakże do podzielania wspólnych europejskich

wartości prezentują wyraziste postawy wobec innych narodowości?

o Czy da się stwierdzić uprzedzenia etniczne wobec wybranych grup narodowych np.

mniejszości narodowych?

o Czy postawy dzieci odzwierciedlaja postawy dorosłych Polaków?

o Czy postawy etniczne dzieci zmieniają się wraz z wiekiem i edukacją; jaki jest

kierunek zmian?

Główne wnioski z polskich badań nad uprzedzeniami i stereotypami etnicznymi u polskich

dzieci i młodzieży (Weigl, 1999)

o Faworyzacja/dyskryminacja poszczególnych grup narodowych pojawia się u dzieci

wcześnie, już u progu edukacji szkolnej. Wyniki są powtarzalne i systematyczne

o Dwie grupy mniejszościowe (Cyganie, Żydzi) sa obiektem wyraźnej dyskryminacji.

Obie grupy są w kraju nieliczne (do 20 000 osób), funkcjonują zatem w percepcji

dzieci i młodzieży raczej jako ‘etykiety’, niż jako grupy realnie wchodzące w konflikt

interesów z polską większością

o Uzyskany obraz odzwierciedla postawy etniczne dorosłych Polaków

o Nie stwierdzono rozwojowej zmiany postaw etnicznych tzn. spadku uprzedzeń

postępujacej wraz z wiekiem .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: