Wspomnienia Zygmunta Śpiewaka.pdf

Wspomnienia Zygmunta Ś piewaka

V. Po wojnie

Zakwaterowano nas we wsi Drozdowice Wielkie (dawniej Szczodra Wielka) w

rozwalającej się ruderze. Rozsypujące się zabudowania miały chyba ze 150 lat.

Wokół domu i zabudowań rosły owocowe drzewa. Lepsze poniemieckie

gospodarstwa juŜ wcześniej zostały zajęte przez przybyszów z poznańskiego i z

centralnej Polski. W okolicznych wsiach byli równieŜ repatrianci z za Bugu, głownie z

okolic Tarnopola. Jedyną zaletą tej miejscowości było to, Ŝe czynny był przy niej

przystanek kolejowy. Na samym początku w porównaniu do juŜ tam mieszkającej

ludności wyglądaliśmy raczej bardziej na włóczęgów cygańskich, ubranych w podarte

łachmany niŜ na zwykłych przeciętnych osiadłych tam Polaków. Początkowo na

niczym nam nie zaleŜało, w wewnątrz nas nadal tkwiło jakieś przekonanie, Ŝe znowu

stąd gdzieś pojedziemy, Ŝe wszystko co posiadamy to i tak nie jest nasze. Po prostu

odbiorą nam to wszystko Niemcy, a my pojedziemy na swoje za Bug. Zajęte po

pewnym czasie przez nas w tej samej wiosce inne, znacznie lepsze gospodarstwo

zostało bez większego namysłu oddane innemu gospodarzowi.

Na tym terenie po naszym przybyciu niczego do zdobycia po Niemcach juŜ nie było.

Wszystko juŜ wcześniej zostało wyszabrowane. Z czasem na wyposaŜenie

dostaliśmy jedną poniemiecką krowę oraz 5 hektarów ziemi. śadnego sprzętu

gospodarczego czy rolniczego w tym gospodarstwie nie było, nie było Ŝadnych

środków do Ŝycia. Bieda towarzyszyła nam dalej. Utęskniona Polska nie była taką,

jakiej oczekiwaliśmy. Sąsiedzi odnosili się do nas z duŜą rezerwą. UwaŜali nas raczej

za Ruskich niŜ za Polaków, poniewaŜ na początku młodsze rodzeństwo nie mówiło

czysto po polsku. Podczas naszych rozmów do mowy polskiej wplatane były przez

nas dosyć liczne wyrazy rosyjskie. Nawet juŜ w pierwszym dniu naszego powrotu z

Sybiru, podczas transportu wozami konnymi ze stacji kolejowej w Wąsoszu do

Drozdowic Wielkich, okoliczne dzieci mówiły do nas wprost: wy nie jesteście

Polakami, a tylko Ruskimi i po co tutaj przyjechaliście. Na mnie przez pewien czas te

dzieci wołany nie Zygmunt, lecz “Cztoby”, poniewaŜ w rozmowie z nimi zamiast

polskiego wyrazu Ŝeby, uŜywałem rosyjskiego wyrazu “cztoby”. Musze przyznać, Ŝe

początkowo strasznie mnie to denerwowało. I tu okazało się, Ŝe jesteśmy

niepoŜądanymi. Na Sybirze byliśmy “jebionymi Polakami” (pieprzonymi Polakami), a

w Polsce nie chcianymi “Ruskimi”. Szczególnie w nazywaniu “Ruskimi” Polaków

pochodzenia z za Bugu i z Sybiru celowali Poznaniacy, którzy uwaŜali siebie za

lepszych gospodarzy, co równoznaczne było z tym, Ŝe są lepszymi Polakami.

Podziały w tak zwanej polskości początkowo wyraźnie odczuwało się w kontaktach

sąsiedzkich i w czasie wiejskich potańcówek. Początkowo bawiono się tylko ze

swoimi. Oczywiście istniejące podziały na swoich i innych ze szczególną

zawziętością były wykorzystywany podczas zdarzających się waśni sąsiedzkich.

Często na tym tle dochodziło do bójek. Szczególnie niebezpieczni pod tym względem

byli Polacy z za Bugu z pod Tarnopola, pospolicie byli nazywani Tarnopilcami, którzy

prawie w całości sami zamieszkiwali pobliskie wioski. Dawniej będąc jeszcze za

Bugiem dla obrony własnej przed napadami Ukraińców prawie wszyscy tam

męŜczyźni nosili przy sobie duŜe noŜe. Po przybyciu na Ziemie Odzyskane nadal

nosili przy sobie te duŜe noŜe. Dlatego z tych wiosek wszystkie chłopaki na wiejskie

zabawy chodzili razem i dla “obrony godności” polskich Zaburzan prawie wszyscy

bez wyjątku nosili przy sobie równieŜ owe długie noŜe za pasem lub w rękawach

marynarek. Czasem zamiast noŜy uŜywali zwykłych bagnetów wojskowych. Pod byle

pretekstem “nie swoich” dźgali tymi narzędziami Pod tym względem byli tam

“najlepszymi Polakami”, poniewaŜ panicznie bali się ich wszyscy “inni” zamieszkujący

tam Polacy, łącznie z tymi z poznańskiego. Dlatego, gdy tylko Tarnopilcy pojawili się

na jakiejś zabawie, to większość zalotników do dziewcząt z ich wiosek wolało nie

ryzykować i salwowała się ucieczką. Trzeba przyznać, Ŝe Tarnopilcy byli

rzeczywiście walecznym polskim narodem. Kiedyś, co prawda było to juŜ znacznie

później od naszego tam przyjazdu nawet ja doznałem hańby z ich strony. Stając w

obronie bitego przez nich na zabawie mojego brata, zostałem znokautowany celnym

kopniakiem w “centrum” między moimi nogami przez jedną z ich dziewczyn.

Doznałem nagłego zamroczenia, ale nie upadłem, poniewaŜ zdąŜyłem oprzeć się o

stół. Byłem w takim stanie, Ŝe za doznane cierpienie nawet nie usiłowałem brać na

niej odwetu, pomimo tego, Ŝe patrząc mi prosto w twarz głośno się śmiała z tego, co

mi zrobiła. Nawet róŜnice w polskości początkowo występowały wśród młodzieŜy

szkolnej i tam równieŜ na tym tle dochodziło do bójek między chłopcami. Nawet ja

kilka razy na tym tle w szkole brałem udział w bijatykach, za co byłem dosyć boleśnie

karcony przez nauczyciela, który za spowodowanie zajść serwował mi liczne

rózgowe “łapy”. Najmniej opryskliwymi pod tym względem byli Polacy pochodzący z

Centralnej Polski. Po niedługim czasie wszystkie te “animozje” na tle róŜnic w

polskości zaczęły zanikać. Zaprzestano wytykać sobie nawzajem kto i jakie ma

pochodzenie i wszystko unormowało się. Po paru latach juŜ nie było lepszych, ani

gorszych Polaków. Zaczęły powstawać mieszane małŜeństwa i z czasem wszyscy

staliśmy się jednakowymi Polakami.

Po powrocie z Sybiru w stosunkowo w krótkim czasie udało się nam pozbyć wszy,

mieliśmy juŜ bowiem środki do prania, utrzymania czystości i dezynsekcji. Jednak

bieda i głód nadal nam towarzyszyły. Ze zdobyciem jedzenia było znacznie gorzej niŜ

na Ukrainie. Tam coś do jedzenia było gdzie ukraść, a tutaj nie wolno było kraść, a

nawet nie było co kraść. Niczego nie mieliśmy do jedzenia i niczego nie mogliśmy

zdobyć do jedzenia. W tej sytuacji w marcu 1946 roku Mama pojechała do swojej

rodziny do Harty w województwie rzeszowskim po pomoc. Przywiozła trochę

Ŝywności i parę kur z kogutem. Wygłodzone kury po wypuszczeniu na podwórko z

głodu tak się obŜarły samą młodą trawą, Ŝe w Ŝaden sposób nie mogły jej strawić i

zaczęły zdychać. Nie widząc innego ratunku Mama zabawiła się w chirurga, rozcięła

kurom zablokowane wola, wyrzuciła z nich zbitą gnijącą juŜ trawę i ponownie je

zaszyła zwykłą nitką. Po tak wykonanej operacji wszystkie kury oraz kogut dosyć

szybko wyzdrowiały i kury zaczęły nieść jajka. W naszej wiosce większość

gospodarzy nie posiadała koni. Były duŜe trudności w zaoraniu posiadanej ziemi pod

uprawę zbóŜ i ziemniaków. Z tego powodu na wiosnę 1946 roku zdołaliśmy posiać

tylko nieco zboŜa i posadzić trochę ziemniaków, ale plonów z tego było bardzo

niewiele, poniewaŜ przed zbiorem wszystkie plony praktycznie w całości zjadła plaga

myszy polnych. Z nastaniem roku szkolnego 1946/47 wszyscy z naszej rodziny, kto

był jeszcze w wieku szkoły podstawowej poszedł do pierwszej klasy. Ja i mój starszy

brat Tadeusz robiliśmy po dwie klasy w roku. Młodsze rodzeństwo robiło po jednej

klasie w roku. Natomiast najstarsze rodzeństwo brakujące klasy do 7 klas szkoły

podstawowej kto tylko chciał później uzupełniał na specjalnych kursach

wieczorowych. Na początku roku szkolnego 1946/47 w ramach pomocy medycznej w

szkołach zostaliśmy przebadani przez Duński Czerwony KrzyŜ. U wielu Sybiraków

wykryto gruźlicę, ale leczyć jej nie było czym. Gospodarzeniem na przydzielonym

nam gospodarstwie od początku powrotu z Sybiru aŜ prawie do czasu zamiany na

rentę rolną, prawie bez przerwy zajmowała się tylko Mama. Wszyscy z rodzeństwa,

gdy tylko który z nas miał taką moŜliwość, oprócz pomocy w gospodarstwie Mamy

dodatkowo zajmował się czym tylko mógł. KaŜdy z członków naszej rodziny dobrze

wiedział o tym, Ŝe tylko jak dorośnie w przyszłości moŜe liczyć tylko sam na siebie.

Dlatego część rodzeństwa w wieku średnim łącznie ze mną nawet zajmowało się

słuŜbą u innych tylko za same wyŜywienie, chociaŜ w tym czasie musiałem równieŜ

chodzić do szkoły. Starsze rodzeństwo po powrocie ze Sybiru najmowało się do

pracy u innych gospodarzy gdzie tylko mogło. Niektórzy ze starszego rodzeństwa

przez jakiś czas zajmowało się handlem produktów rolnych, woŜąc i sprzedając je we

Wrocławiu lub w Legnicy. Handlem najczęściej zajmowała się siostra Zosia. Będąc

na słuŜbie do pasienia krów u jednego sąsiadującego z nami gospodarza ze

zdumieniem odkryłem, Ŝe równieŜ w Polsce “bimber” podobnie jak to wcześniej miało

miejsce na Ukrainie, obok dolara jest równieŜ najmocniejszą walutą obiegową. I tutaj

równieŜ za bimber moŜna było dostać co się tylko chciało i załatwić wszystkie nawet

najtrudniejsze sprawy. Tak więc wojna z “bimbru” zrobiła walutę międzynarodową.

Na tych terenach tuŜ po wojnie kto tylko mógł i jak miał z czego równieŜ pędził

samogon. Dla podniesienia “mocy”, samogon często był zaprawiany karbidem, a

nawet kurzym nawozem. Pędzenie samogonu wymagało duŜej ilości suchego

drewna, które to suche drewno miejscowi bimbrownicy uzyskiwali poprzez

dewastację ładnego zabytkowego pałacu znajdującego się w naszej wiosce. Efektem

ich działalności było to, Ŝe po paru latach pałac zamienił się w wielką hałdę gruzu. Do

lat 50-tch wszystkie wesela i inne uroczystości rodzinne w okolicy z udziałem

alkoholu obsługiwane były tylko przez samogon. Samogon doprowadził do wielkiego

alkoholizmu wśród miejscowej ludności i był powodem wielu dramatów ludzkich. Ale

w latach następnych władza ludowa dosyć szybko uporała się z producentami

samogonu. Wielu z nich swoje bimbrownictwo odpokutowało chorobami, lub

długoletnimi wyrokami sądowymi. Wreszcie gwoździem do trumny masowego

bimbrownictwa na naszym terenie było pojawienie się taniego polskiego wina,

zwanego “jabolem”, lub “patykiem pisane”. Tym razem po powrocie z Sybiru nikt w

naszej rodzinie nie usiłował się zajmować bimbrownictwem. Ewentualne niewielkie

jego potrzeby rodzinne zaspakajane były przez znane nam okoliczne bimbrownie.

Jak się później okazało unikanie bimbrownictwa zupełnie dobrze wyszło nam

wszystkim na zdrowie. Nikt z naszej rodziny nie wykazywał wyraźnych skłonności do

alkoholu, co było nielicznym wyjątkiem wśród okolicznej ludności. Z czasem własne

Ŝycie nam wszystkim zaczęło się jakoś układać. Po osiągnięciu wieku dojrzałego

wszystkie siostry powychodziły za mąŜ, a wszyscy Ŝyjący do dziś bracia łącznie ze

mną poŜenili się. Wszyscy z rodzeństwa w swoich rodzinach mają dzieci, i doczekali

się wnuków, a niektórzy nawet prawnków. Z całej mojej rodziny, którym szczęśliwie

udało się powrócić z Sybiru obecnie juŜ nie Ŝyją: Brat Tadeusz zmarł tragicznie w

1956 roku w wieku 24 lat, Mama Karolina zmarła w 1989 roku w wieku 84 lat i siostra

Zofia zmarła w 2001 roku w wieku 76 lat. Pozostałe przy Ŝyciu moje rodzeństwo

łącznie ze mną aktualnie przebywa na emeryturach lub na rentach inwalidzkich.

Kończąc muszę udzielić własnej odpowiedzi na ciągle stawiane nam pytanie:

Dlaczego prawie całej, licznej naszej rodzinie udało się nam przeŜyć wojnę i

szczęśliwie powrócić do Polski z Sybiru, pomimo tego, Ŝe byliśmy nieodwołalnie

skazani na zagładę na tej nieludzkiej ziemi. Najprościej byłoby odpowiedzieć, Ŝe los

tak chciał. Ale to niczego nie wyjaśnia. 1. Prawdopodobnie dlatego przeŜyliśmy

wojnę, poniewaŜ zostaliśmy deportowani na Sybir, który to Sybir szczęśliwym

zbiegiem losu udało nam się przeŜyć. Przed deportacją na Sybir mieszkaliśmy na

Wołyniu. W czasie wojny niemiecko-radzieckiej na Wołyniu powstały silne oddziały

Armii Krajowej, które głównie zajmowały się wysadzaniem niemieckich transportów

wojskowych udających się na front wschodni i obroną pozostałej tam jeszcze

ludności polskiej przed masowym mordem ze strony band UPA. Wojska niemieckie

podczas wojny ze Związkiem Radzieckim nie mogąc poradzić sobie z ponoszonymi

duŜymi stratami w walce z AK, postanowili do jej zniszczenia wykorzystać Ukraińców,

obiecując im powstanie po wojnie na terenie Galicji niepodległej Rusi Zakarpackiej, w

skład której miał równieŜ wejść Wołyń. Dali im dodatkową broń i dali wolną rękę w

eksterminacji Polaków. Doszło do swego rodzaju specjalizacji. Bandy UPA i

własowcy mieli zwalczać Armię Krajową, a utworzona w 1943 roku z ochotników

ukraińskich dywizja Waffen - SS Hałyczyna miała zwalczać partyzantkę radziecką w

Galicji. Korzystając z okazji bandy UPA i własowcy w ramach czystki etnicznej

postanowili do końca wymordować wszystkich zamieszkujących na tych terenach

Polaków. Po prostu wycinano w pień wszystkich Polaków, gdzie to tylko mogli zrobić.

Mordowano całe wioski zamieszkałe przez Polaków. W tej sytuacji Armia Krajowa na

Wołyniu zamiast walczyć z wojskami niemieckimi musiała walczyć z bandami UPA i z

własowcami. Nie dawała sobie rady, poniewaŜ przewaga była po stronie Ukraińców.

Armii Krajowej udało się ocalić tylko część zamieszkałych tam Polaków i to głównie w

większych i mniejszych miastach i w specjalnie organizowanych skupiskach ludności

polskiej w większych miejscowościach wiejskich. Natomiast pozostali tam Polacy w

mniejszych skupiskach zostali doszczętnie wymordowani. Nie mam najmniejszej

wątpliwości, Ŝe ten okrutny śmiertelny los mieszkających tam Polaków z duŜym

prawdopodobieństwem mogłaby podzielić równieŜ cała nasza rodzina. Pozostając w

miejscu urodzenia nikt z naszej rodziny praktycznie nie miałby Ŝadnych szans tam na

przeŜycie. Zarówno Ojciec jak i Matka byli Polakami i w dodatku byli osadnikami

wojskowymi. Takie rodziny w przeprowadzanej czystce etnicznej Ukraińcy mordowali

w pierwszej kolejności. Mogła nas jedynie uratować ucieczka do jakiegoś większego

miasta, lub do centralnej Polski. DuŜa liczebność rodziny i istniejące realia wojenne

praktycznie nie dawały takiej moŜliwości. Często wyroki śmierci na Polakach

wykonywano w wyjątkowo bestialski sposób poprzez obcinanie głów, ćwiartowanie

lub poprzez wrzucanie do góry nogami Ŝywcem do studni. Napełnioną studnię

Ŝywymi Polakami zasypywano wapnem, bo tego od Ukraińców ze względów

sanitarnych wymagali Niemcy. PrzewaŜnie do tego celu wykorzystywano studnie

osadników wojskowych, po egzekucji doszczętnie palili i niszczyli wszystkie ich domy

i zabudowania gospodarcze. Natomiast, gdy było małŜeństwo mieszane polsko-

ukraińskie, wówczas mordowano tylko Ŝeńską część rodziny, jeŜeli matką była Polka

i na odwrót mordowano część męską rodziny, jeŜeli ojcem był Polak. Szczególnie

zwyrodniałym bestialstwem było to, Ŝe ojciec Ukrainiec był zmuszany do osobistego

wymordowania swojej polskiej Ŝeńskiej części rodziny i takie postępowanie było

powszechnie rozgrzeszane przez ukraiński kler prawosławny. Nielicznych popów,

którzy usiłowali się temu przeciwstawić, natychmiast i oni byli mordowani przez

Ukraińców. Podczas wkroczenia armii sowieckiej i wojska polskiego na wschodnie

tereny Polski w 1944 roku zostały rozgromione i rozproszone główne siły UPA,

własowców i Waffen - SS Hałyczyna. Doszło do licznych aresztowań. NKWD w

pierwszej kolejności aresztowało Ŝołnierzy AK i zsyłało ich na Sybir do łagrów, a

dopiero w drugiej kolejności aresztowało równieŜ bandytów z UPA i zsyłali ich

równieŜ na Sybir do łagrów. Postępowanie takie miało jedyny cel zlikwidowania

zbrojnej opozycji wobec ZSRR, na terenach, które po wojnie w myśl porozumień

jałtańskich miały “powrócić” do Związku Radzieckiego. Chodziło im tylko o

ugruntowanie władzy sowieckiej, a nie o zlikwidowanie mordu Polaków przez

Ukraińców. Dlatego obecność sowietów na tych terenach nie spowodowała

zmniejszenia natęŜenia mordowania Polaków przez Ukraińców, a na odwrót na

przełomie roku 1944/45 mordowanie Polaków przez Ukraińców nawet jeszcze

wzrosło. Ukraińcy nadal mordowali Polaków nawet w okresie późniejszym, gdy

dobrze juŜ wiedzieli o tym, Ŝe Polacy z tych terenów będą przesiedleni na Ziemie

Odzyskane. Nawet mordowali tych Polaków, którzy udawali się do transportów

kolejowych, lub gdy juŜ byli w przesiedleńczych transportach kolejowych. Było na to

ciche przyzwolenie sowietów, bowiem zaleŜało im na tym, Ŝeby pod wpływem

śmiertelnego zagroŜenia wszyscy bez wyjątku Polacy opuścili wschodnie tereny

Polski zajęte przez ZSRR po wojnie i przenieśli się do Polski, głównie na Ziemie

Odzyskane. Po prostu Związek Radziecki nie chciał mieć Ŝadnych Polaków na tych

terenach. MoŜna z duŜym prawdopodobieństwem stwierdzić, Ŝe wielu Polaków,

głównie z Wołynia, w tym znaczna część naszej rodziny w czasie w II Wojny

Światowej będąc na zesłaniu na Sybirze, niejako doznanym tam cierpieniem

uratowało swoje przeŜycie. 2. Deportowanych Polaków z lat 1940/41 do ZSRR,

którzy zdołali przeŜyć na Sybirze do 1946 roku głównie uratował wybuch wojny

niemiecko-radzieckiej z 1941 roku. Gdyby nie ta wojna to wszyscy bez wyjątku

prawdziwi Polacy, nie zaleŜnie od pochodzenia z terenów wschodnich zajętych w

1939 roku przez Związek Radziecki podzieliliby los zesłańców lub łagrowników

Sybiru, którym do końca Ŝycia nie wolno byłoby powrócić do miejsc swojego

poprzedniego zamieszkania. Po prostu byli deportowani na całe Ŝycie. 3. Wojna

niemiecko-radziecka spowodowała porozumienie Sikorski-Stalin w lipcu 1941 roku co

do dalszego losu deportowanych na Sybir Polaków z lat 1940/41. Porozumienie to

zostało zerwane przez władze sowieckie po ucieczce części Polaków z Armią Polską

Andersa z Kazachstanu do Iranu w listopadzie 1942 roku. 4. My, to znaczy ci, którzy

pozostali na Sybirze po ucieczce części Polaków z armią Andersa do Iranu

powróciliśmy do Polski juŜ w 1946 roku tylko dzięki Związkowi Patriotów Polskich

(ZPP) zorganizowanemu przez Wandę Wasilewską, a zwłaszcza dzięki nowej Armii

Polskiej zorganizowanej przez ten Związek na terytorium ZSRR. Właśnie to Wojsko

Polskie dowodzone przez generała Berlinga wraz z armią czerwoną wyzwalało

Polskę z pod okupacji niemieckiej, a nie armia Andersa. Pozostającym nadal

Polakom na Sybirze bez znaczenia było kto i jakie ma przekonanie polityczne. Dla

nas wówczas najwaŜniejsze było jak najszybsze wydostanie się z tej nieludzkiej

ziemi i powrót do Polski bez względu na zabarwienie polityczne sprawowanej w niej

władzy. Gdyby nie wydarzenia związane z powstaniem w ZSRR ZPP i I Dywizji im T.

Kościuszki wojska polskiego, to powrót reszty Polaków z Sybiru deportowanych tam

w latach 1949/41 do Polski byłby praktycznie niemoŜliwy. W najlepszym przypadku

prawdopodobnie do naszego powrotu mogłoby dojść dopiero po wydarzeniach

październikowych w Polsce w 1956 roku, czyli ponad 10 lat później, ale do tego

czasu kto by tam z nas doŜył.

Strony rodzinne

Pomimo doznanego nieszczęścia w miarę upływu czasu w mojej duszy odzywała się

potrzeba odwiedzenia miejsca swego urodzenia, pomimo tego, Ŝe doskonale

zdawałem sobie sprawę, Ŝe z rodzinnego domu nie pozostał Ŝaden ślad. O czym

wcześniej przekonał się mój młodszy brat Mietek. Pomimo tego tęsknota nie dała za

wygraną. Po wielu perypetiach 25 wrześniu 2002 roku postanowiliśmy w trójkę to

znaczy dwaj moi młodsi bracia Henryk i Mietek i ja tam pojechać. Kłopotów z

przekroczeniem granicy ukraińskiej w Dorochusku było co niemiara. Wydawało się,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: