Wrocław.pdf

Stare Miasto

Rynek (niem. Der Ring, Der Große Ring) - średniowieczny plac targowy we Wrocławiu,

obecnie centralna część strefy pieszej. Stanowi prostokąt o wymiarach 206,6 na 169 m

(660 na 540 stóp po 0,313 m). Zabudowę otaczającą Rynek stanowią budynki

pochodzące z różnych epok historycznych. Centralną część Rynku zajmuje blok

śródrynkowy, składający się z Ratusza, Nowego Ratusza oraz licznych kamienic. Rynek

tworzy układ urbanistyczny wraz z przekątniowo przyległymi placem Solnym oraz placem

wokół kościoła św. Elżbiety. Do Rynku prowadzi 12 ulic - po dwie w każdym narożniku

(Świdnicka, Oławska, E. Gepperta (Zamkowa), Ruska, św. Mikołaja, Odrzańska,

Kuźnicza, Wita Stwosza), ponadto przebity w XIV lub XV w. Kurzy Targ po stronie

wschodniej oraz wąskie ul. Więzienna i Przejście św. Doroty.

Rynek powstał w związku z lokacją Wrocławia, wedle nowszych badań już za czasów

Henryka Brodatego, między 1214 a 1232. Starsze źródła twierdziły, że powstał dopiero w

czasie powtórnej lokacji w 1241-1242. Z biegiem czasu wokół Rynku powstały kamienice

patrycjatu, a około połowy XIV wieku utworzyły ciągłe pierzeje i nastąpiło utrwalenie

podziałów własnościowych.

W XIX w. przez Rynek poprowadzono linie tramwaju, wpierw konnego, a później także

elektrycznego. Tramwaje kursowały przez Rynek do połowy lat 70. zeszłego stulecia. W

latach 1996-2000 wyremontowano nawierzchnię Rynku, ostatecznie zamykając ruch

samochodowy po jego wschodniej stronie, jak również odnowiono większość elewacji.

Przy Rynku znajduje się obecnie 60 numerowanych posesji, przy czym niektóre budynki

posiadają kilka numerów. Podziały działek przebiegają najczęściej inaczej niż dawne

podziały lokacyjne, na skutek wtórnych podziałów i scaleń. Każda działka posiada

również swoją historyczną nazwę, zwykle związaną z atrybutem umieszczonym niegdyś

na elewacji kamienicy lub losami miejsca, np. Pod Gryfami, Pod Błękitnym Słońcem,

Stary Ratusz.

Blok śródrynkowy

Blok śródrynkowy jest obrócony względem zewnętrznego obrysu Rynku oraz sieci

otaczających ulic o 7°, przyczyna takiego położenia nie jest jednoznacznie

wytłumaczona.

Najważniejszym budynkiem na Rynku był rozbudowywany od końca XIII w. Ratusz.

Rynek stanowił ponadto jedno z niewielu dozwolonych miejsc handlu, wzniesiono na nim

budynki domu kupców (sukiennic), Kramów Bogatych, Kramów Płóciennkiów, smatruza

oraz Mały i Wielki Dom Wagi. W południowo-zachodnim narożniku linia zabudowy bloku

śródrynkowego jest wycofana, znajdował się tam do połowy XVIII wieku targ rybny, a w

1745 ponadto odwach, w 1788 zastąpiony okazalszym obiektem.

Po zniesieniu przywilejów handlowych hale zajmujące centrum Rynku stały się zbędne,

zostały zatem w latach 1821 i 1824 rozebrane i zastąpione klasycystycznymi

kamienicami. W 1847 rozebrano Wielką Wagę, wznosząc pomnik konny Fryderyka II,

zaś w 1859 Małą Wagę i Dom Płócienników, aby zrobić miejsce dla Nowego Ratusza. W

miejscu wyburzonego odwachu powstał natomiast pomnik Fryderyka Wilhelma IV. Krótko

po II wojnie światowej oba pomniki usunięto.

W 1956 przed Ratuszem w miejscu po pomniku Fryderyka Wilhelma IV ustawiono

przewieziony ze Lwowa pomnik Aleksandra Fredry. W 1988 zrekonstruowano usunięty

krótko po wojnie pręgierz po wschodniej stronie Ratusza. W jednym z budynków w bloku

śródrynkowym działał Teatr Laboratorium Jerzego Grotowskiego, a dziś mieści się

centrum badania jego twórczości.

Strona zachodnia

Zachodnia strona Rynku, zwana Stroną Siedmiu Elektorów (niem. Sieben-Kurfürsten-

Seite), posiada najwięcej zachowanych oryginalnych zabytków - renesansowych i

manierystycznych kamienic na zrębie gotyckim, gdyż II wojnę światową przetrwała

prawie nieuszkodzona. Kamienice tej strony posiadają bardzo głębokie działki (240 stóp),

sięgające ul. Kiełbaśniczej (przypuszczalnie wtórnie scalone), gdyż należały niegdyś do

najznamienitszych patrycjuszy. Budynek pod numerem 1 pochodzi z czasów secesji

(1907), w miejscu kamienic 9 do 11 powstał w 1931 według projektu Heinricha Rumpa

do dziś budzący kontrowersje wysoki budynek biurowy (obecnie siedziba Banku

Zachodniego). Szczególnie wartościowa jest kamienica numer 2, Pod Gryfami, z

wysokim manierystycznym szczytem, najokazalsza w Rynku. Kamienica Pod Siedmioma

Elektorami (Rynek 8) zwraca uwagę ze względu na bogate zdobienia malarstwem

iluzjonistycznym, zrekonstruowane w początku lat 90. Kamienica Pod Błękitnym Słońcem

(Rynek 7) natomiast ze względu na problemy własnościowe długo niszczała i dopiero w

końcu lat 90. została odremontowana, a jej dziedziniec nakryty szklanym dachem.

Powierzchnia zachodniej strony Rynku była od 1741 określana jako Paradeplatz,

obecnie czasem używa się nazwy plac Gołębi. Po zachodniej stronie Rynku wzniesiono

w 2000 kontrowersyjną fontannę, zwaną na cześć ówczesnego prezydenta miasta

Bogdana Zdrojewskiego zdrojem lub złośliwie pisuarami.

Strona południowa

Nosiła nazwę Strony Złotego Pucharu (niem. Goldene-Becher-Seite), a wcześniej Przy

Starej Szubienicy (Beim Alten Galgen), jej zabudowa stanowi w znacznym stopniu

swobodną rekonstrukcję z okresu powojennego (z lat 1952-1960). Duża część budynków

to dawne secesyjne lub modernistyczne domy towarowe, ukryte za pseudohistoryczną

elewacją. Budynek pod numerem 13 stanowiący ciekawy przykład secesji mieści

centrum informacji turystycznej.

Strona wschodnia

Obejmująca numery od 29 do 41 strona wschodnia, niegdyś określana jako Strona

Zielonej Trzciny (niem. Grüne-Rohr-Seite), znajduje się naprzeciw głównej elewacji

Ratusza. Pod numerem 29 stała niegdyś renesansowa kamienica Pod Złotą Koroną z

1523-1528, w 1908 zastąpiona domem towarowym o ukośnie wycofanej linii zabudowy,

któremu w latach 50. XX w. przydano nieproporcjonalną pseudohistoryczną elewację. Na

tej stronie Rynku znajdują się ponadto dwa secesyjne domy towarowe z 1904: pod

numerem 31-32 duży dom towarowy braci Barasch (obecnie Feniks) projektu Georga

Schneidera, zaś 39-40 - firmy Louis Lewy projektu Leona Schlesingera. Zamykający

pierzeję dom Pod Złotym Psem powstał dopiero po 1990 według projektu Macieja

Małachowicza jako ostatni odbudowany dom w Rynku.

Strona północna

Po północnej stronie (numery 42 do 60), dawniej określanej jako Strona Targu Łakoci

(Naschmarkt-Seite), znajdują się m.in. trzy domy towarowe zbudowane według projektów

biura Schlesinger i Benedict w pierwszej dekadzie XX w. pod numerami 48, 49 i 50.

Również tutaj duża część kamienic to powojenne swobodne rekonstrukcje. W kamienicy

Pod Złotą Kotwicą (pod numerem 52) zachowała się we wnętrzu renesansowa kolumna,

zaś dom pod numerem 46 jest oryginalnym zabytkiem barokowym.

Jaś i Małgosia

Północno-zachodni narożnik Rynku zajmują dwa (a właściwie trzy) maleńkie dawne

domki altarystów (opiekunów ołtarza), pozostałość domów otaczających niegdyś

zamkniętym wieńcem cmentarz kościoła św. Elżbiety, połączone łękiem bramnym,

żartobliwie nazywane Jasiem i Małgosią.

Kościół św. Wojciecha

Kościół św. Wojciecha we Wrocławiu przy pl. Dominikańskim na Starym Mieście, jeden z

największych i najstarszych kościołów gotyckich miasta.

Pierwotnie zbudowany na tym miejscu romański kościół, ufundowany być może przez

Bogusława, brata Piotra Włosta, powstał na początku XII wieku i został poświęcony w

1112 świętemu Wojciechowi przez biskupa Żyrosława. Był to pierwszy kościół na lewym

brzegu Odry powstały w czasach jeszcze przed lokacją miasta (przy skrzyżowaniu

głównych dróg handlowych znajdowało się tu przedlokacyjne osiedle). Na mocy

postanowienia papieża Eugeniusza III z 19 października 1148 kościół św. Wojciecha

został przekazany augustianom z Sobótki, równolegle pełniąc funkcję kościoła

parafialnego, zaś 17 kwietnia 1226 sprowadzonym z Krakowa dominikanom. W tym

czasie rozbudowano kościół od wschodu o późnoromańskie prebiterium. W czasie

najedu mongolskiego w 1241, który zniszczył kościół i klasztor, zginął także dominikański

opat Czesław Odrowąż, później uznany za błogosławionego patrona miasta.

Około 1250 rozpoczęto odbudowę kościoła, już w stylu gotyckim, jako jednonawowy

budynek z transeptem. W 1270 ukończono korpus kościoła, w 1359 ukończono wieżę, w

początku XIV w. zbudowano w miejsce dotychczasowego nowe, wielobocznie zamknięte

prezbiterium, zaś przed 1487 kościół ponownie powiększono, przedłużając nawę o jedno

przęsło od zachodu oraz podwyższając mury o prawie siedem metrów. Zachodnią

elewację ozdobiono wydatnym ceraicznym szczytem, który stał się wzorem dla

analogicznych form na kościele św. Doroty oraz kościoła Bożego Ciała. Uszkodzony

hełm kościoła został przebudowany, zakończono go formą renesansową. W latach 1715-

1730 powstała barokowa kaplica błogosławionego Czesława.

Po sekularyzacji zakonu w 1810 kościół przekształcono w parafialny, zaś zabudowania

klasztorne, użytkowane jako magazyn, wyburzono w 1900, pozostawiając tylko refektarz,

który nakryty dachem mansardowym stanowi obecnie osobny budynek. W czasie II

wojny światowej kościół został silnie zniszczony. Pierwszy etap odbudowy pod

kierunkiem Jerzego Rzepeckiego miał miejsce w latach 1953-1955. W latach 70. XXw.

Maria Teresa Reklewska zaprojektowała dla kościoła nowe witraże, zrealizowane w

latach 1981-1982. Rekonstrukcję uwieńczyła odbudowa hełmu w formach wzorowanych

na gotyku przez Edmunda Małachowicza. Obecnie (2005) trwa budowa nowych

budynków klasztornych według projektu Macieja Małachowicza.

Kościół św. Elżbiety

Kościół św. Elżbiety we Wrocławiu (zwany Farą Elżbietańską lub Garnizonowym) -

gotycki kościół w sąsiedztwie Rynku we Wrocławiu, jeden z dwóch dawnych kościołów

parafialnych w mieście.

Kościół położony jest na placu pomiędzy ulicami Kiełbaśniczą, Odrzańską, św. Mikołaja i

św. Elżbiety, który stanowi pendant dla placu Solnego. Pierwszy w tym miejscu kościół,

początkowo pod wezwaniem św. Wawrzyńca, ceglano-kamienny w stylu romańskim,

powstał prawdopodobnie jeszcze na początku XIII w., a w 1253 przekazany przez

Henryka III krzyżowcom z czerwoną gwiazdą jako kościół klasztorny[1]. 31 marca 1252

wymieniono po raz pierwszy parafię św. Elżbiety[2], a 19 listopada 1257 kościół został

konsekrowany już pod imieniem św. Elżbiety przez biskupa Tomasza I, aczkolwiek nadal

używano równolegle wezwania św. Wawrzyńca, przeniesionego po 1387 na ołtarz

główny oraz wieżę kościelną, której budowę rozpoczęto przez 1339.

Obecny trójnawowy bazylikowy kościół ufundowany przez Bolesława III powstał od

początku XIV wieku w stylu gotyku redukcyjnego. W latach 1309-1318 wzniesiono

zachodnie przęsło naw, w 1340 ukończona była nawa, w 1384 kaplica pw. Najświętszej

Marii Panny (budowniczy Otto z Nysy), a w 1387 prezbiterium. Służył jako kościół farny

wrocławskiego patrycjatu i wyrażał jego ambicje, konkurując wielkością z biskupią

katedrą św. Jana. Łęki przyporowe odprowadzające siły ze sklepień nawy głównej

umieszczone są nisko, pod dachami naw bocznych, w systemie krakowskim. Same nawy

nakryte są prostymi sklepieniami krzyżowymi. Prezbiterium kościoła wydzielone jest

jedynie we wnętrzu wydatnymi gurtami, nie wyodrębnia się w bryle i jest zamknięte

trójbocznie. Nawy boczne przedłużone są do końca prezbiterium i zakończone są

analogicznie do niego, nie tworząc zamkniętego ambitu. Bryła kościoła ma długość 68,2

m i szerokość 34,47 m. Ukończona w połowie XV w. przylegająca do kościoła od

południa masywna, pozbawiona przypór i akcentowana lizenami i blendami wieża

osiągnęła wraz z hełmem wysokość 130,5 m, będąc najwyższą wieżą na Śląsku i lokując

się w czołówce najwyższych budowli ówczesnego świata. Wokół kościoła istniał

cmentarz, otoczony przez wieniec maleńkich domków księży-altarystów (opiekunów

ołtarzy), które potęgowały wrażenie wielkości kościoła. Kruchty powstały po stronie

południowej i północnej, główny portal prowadzi do przyziemia wieży. Stosunkowo

nieefektowna elewacja zachodnia nie posiada portalu i ze względu na przylegającą do

niej ulicę położona jest ukośnie w stosunku do osi kościoła.

6 kwietnia 1525 kościół św. Elżbiety stał się pierwszym ze śląskich kościołów, który

przejęli ewangelicy, a pastorem został Ambrosisus Moiban; przejęcie kościoła miało

jakoby nastąpić w wyniku wygranej wrocławskiego patrycjusza i podskarbiego

królewskiego Heinricha von Rybischa w grze w kości nad mistrzem krzyżowców

Erhardem Scultetusem. W 1529 w czasie wichury zawalił się drewniany hełm wieży, a

jego szczątki upadły na otaczający kościół cmentarz. Katoliccy pisarze określili to jako

karę Boską, która spadła na ewangelików. Ci z kolei argumentowali, że to, że w tak

potężnym kataklizmie nikt nie zginął (szczątki przygniotły tylko kota) to świadectwo

szczególnej opieki Boga. Wieżę odbudowano w latach 1531-1535 ze znacznie

mniejszym hełmem renesansowym o formie istniejącej do dziś. W 1598 podczas

remontu dachu położono angobowaną dachówkę mnich-mniszka, tworzącą wzór

czerwonej-zielonej szachownicy (analogiczne wzory istniały wówczas na dachach

Ratusza oraz Fary Marii Magdaleny. W 1649 zawaliła się część więźby dachowej.

Kolejny raz poważnych zniszczeń kościół doznał w czasie oblężenia miasta przez wojska

napoleońskie w latach 1806/1807, gdy uszkodzony został hełm na wieży oraz dach. W

latach 1856-1857 prowadzono renowację kościoła, lecz w czasie prac[3] zawaliła się

zewnętrzna ściana nawy południowej, a wraz z nią część sklepień - po odbudowie i

wzmiocnieniach konstrukcji kościół ponownie konsekrowano 19 listopada 1858. W

kościele z biegiem czasu powstało bogate wyposażenie fundowane przez zamożnych

mieszczan, a także liczne epitafia (w sumie około 370). W 1750-1761 Michael i Benjamin

Engler, a następnie Gottlieb Ziegler zbudowali w kościele wielkie organy, po kilku

remontach i przebudowach (ostatnia w 1939-1941) posiadające 91 głosów (zniszczone w

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: