Rene Staritzbichler - Współczesna fizyka a buddyzm.pdf - Buddyzm - kardelen

Współczesna fizyka, a buddyzm

Część 2

Autor: Rene Staritzbichler

Tłumaczenie, opracowanie: Ewa Zachara

Dualność i komplementarność, czyli "Albo-albo" oraz "zarówno to, jak i to"

Czy można zrozumieć naturę rzeczy, dzieląc je na części? Ponieważ łąka jest zbyt

skomplikowana, pakujemy samą trawę do pudełka, przyglądamy się tylko jej i uczymy czegoś

na jej temat. Następnie robimy pudło na kwiatuszki i jeszcze jedno - na pszczółki. Aby pojąć

łąkę jako całość, ustawiamy pudła z trawą, kwiatuszkami i pszczółkami jedno na drugim i

patrzymy na nie równocześnie. Czy widzimy przy tym łąkę, czy rozumiemy ją? Nauki

przyrodnicze, filozofia i języki funkcjonują w oparciu o pojęcia. Każde pojęcie jest jak pudło,

w którym zebrane zostają różne obiekty lub różne właściwości. Kiedy ustawiamy pudła jedno

na drugim, mamy do czynienia z "albo - albo". Gdy natykamy się na ograniczenia tego

sposobu widzenia i nie pomaga nam już dzielenie pojemników na coraz mniejsze pudełka,

stoimy w obliczu "zarówno tego, jak i tego", gdzie wszelkie granice się rozmywają.

Filozofie Wschodu, takie jak buddyzm i taoizm, dążą do jedności, muszą jednak posługiwać

się operującym pojęciami językiem, którego naturą jest dzielenie rzeczy. Aby usunąć

ograniczenia narzucone przez myślenie pojęciowe, używa się często paradoksów (takich jak

na przykład koany w buddyzmie zen) - sprzeczności niemożliwych do rozwiązania, ponieważ

opierających się na pojęciach, które nawzajem się wykluczają. Zachodni sposób poznawania

polega na próbach zrozumienia całości poprzez analizę, różnicujący podział. Dopiero wtedy,

gdy dochodzimy do granic tej metody, pojawia się "zarówno to, jak i to". Przy tym kilka

pojęć może stać się jednym, kiedy rozpozna się ich tożsamość. Na przykład w 1864 roku

Maxwell odkrył, że elektryczność i magnetyzm mają to samo źródło i są różnymi obliczami

tej samej przyczyny. Ładunek w stanie spoczynku wytwarza pole elektryczne, poruszający się

ładunek dodatkowo tworzy pole magnetyczne, a ładunek, któremu nada się przyspieszenie -

falę elektromagnetyczną, która w zależności od długości manifestuje się jako fala radiowa,

światło, promieniowanie rentgenowskie itd. Wszystkie te zjawiska, przedtem uznawane za

niezależne, mają tę samą naturę - liczne pojęcia stapiają się w jedno: elektromagnetyzm.

Dalej idących odkryć dokonała w minionym stuleciu mechanika kwantowa. Jasne jest, że fale

na wodzie różnią się od kul armatnich. Kula armatnia nie może rozprzestrzeniać się

równocześnie we wszystkich kierunkach, okrążać przeszkód i łączyć się z innymi w jedną

wielką kulę. W świecie postrzegania fale i cząstki są czymś zupełnie różnym, fala nie może

być cząstką, a cząstka falą. Kiedy jednak fizycy wykroczyli poza ten obszar i zaczęli badać

atomy, odkryli, że cząstki mają właściwości fal, a fale (np. światło) są podobne cząstkom; w

mikroskali wszystko jest zarówno falą, jak też cząstką. Nosi to nazwę dualizmu

korpuskularnofalowego.

Istnieją jednak nie tylko te dwa aspekty. Kiedy rozważamy właściwości charakterystyczne dla

cząstek, znikają na ten czas właściwości falowe, gdy zaś rozważa się właściwości falowe,

znikają właściwości korpuskularne. Właściwości charakterystyczne dla fal i dla cząsteczek

wykluczają się nawzajem, mimo że wszystko jest zarówno falą, jak też cząstką. Właściwości

te nazywamy "komplementarnymi", gdyż dopiero ich nałożenie się może wytłumaczyć

właściwości cząstek i światła. Potrzebne są oba aspekty, mimo że się nawzajem wykluczają.

Komplementarność oznacza "zarówno to, jak i to", ale w głębszym znaczeniu niż miało to

miejsce w przypadku elektromagnetyzmu, kiedy po prostu rozpoznana została ta sama

przyczyna. W przypadku komplementarności dwa pojęcia nie stają się jednym, gdyż

nawzajem się wykluczają.

Komplementarność spotyka się wśród wielu par pojęć, które opierają się na przeciwieństwie -

w fizyce jest to na przykład "porządek i chaos", a w kategoriach oceniania "dobro i zło". U

ich podstawy leży jedność, która znajduje się poza myśleniem pojęciowym, dokonującym

polaryzacji na przeciwieństwa.

Jak już wyżej wspomniałem, obecnie znane są trzy klasy cząstek i cztery rodzaje oddziaływań

zmiennych. Od dłuższego czasu podejmowane są próby zniesienia tego podziału - znalezienia

jednej przyczyny wszystkich zjawisk i ujednolicenia wszystkich teorii. Wykorzystuje się przy

tym pierwotną zasadę wibracji i postrzega jako "praesencję" jednowymiarowe struny (ang.

strings) , ewentualnie dwuwymiarowe membrany, które w zależności od napięcia wibrują z

różną szybkością. Różnorodne cząstki odpowiadałyby drganiom o różnej częstotliwości tej

samej struny lub membrany (strun nie należy sobie wyobrażać zbyt plastycznie - teoretycy

strun poruszają się w większej ilości wymiarów niż ich bliĄni) .

Do wsparcia tej teorii doświadczeniem, potrzebne byłyby energie wielokrotnie większe od

tych, które mamy obecnie do dyspozycji - im głębiej chcemy przeniknąć w materię, tym

więcej energii potrzebujemy.

Często słyszy się, że odkrycia mechaniki kwantowej stoją w sprzeczności z fizyką klasyczną.

Nie znaczy to jednak, że fizyka klasyczna jest w błędzie! Obie te gałęzie fizyki odnoszą się do

różnych poziomów rzeczywistości. Byłoby absurdalne - jeśli nie niemożliwe - obliczanie

trajektorii pocisku na podstawie obliczeń zachowania 10 do potęgi 23 (jedynka z

dwudziestoma trzema zerami) cząsteczek w świetle mechaniki kwantowej. Innymi słowy,

mechanika klasyczna jest szczególnym przypadkiem mechaniki kwantowej - jest w niej

zawarta. Mechanika kwantowa natomiast jest teorią o ogólniejszym i bardziej zasadniczym

znaczeniu.

Obserwator i rzeczywistość

Jaką rolę odgrywa ten, kto postrzega - obserwator - w fizyce i w buddyzmie? Budda szukał

własnej esencji, tego, co ponadczasowe i niezmienne - rozpoznał swoją naturę dzięki

nakierowaniu swej zdolności postrzegania, swej przytomności na siebie, na samego

postrzegającego. Istnieje coś, co jest postrzegane - ciało, myśli i uczucia - a także coś, co

postrzega - umysł, obecny za wszystkimi zjawiskami. To, co jest postrzegane ma granice i

zmienia się. Umysł, który szuka siebie samego, traci wszelką przedmiotowość

charakterystyczną dla tego, co jest postrzegane - odkrywa, że jest niezmienny, wolny od

jakichkolwiek ograniczeń, ponadczasowy i tożsamy z przestrzenią. Myśli i uczucia nie są

oddzielone od tego co je postrzega - pojawia się jedność, niedualność. Myśli i umysł są od

siebie nieoddzielne, a jednak nie są tym samym. Nie są ani jednością, ani dwiema różnymi

rzeczami - są komplementarne.

Ponieważ "rzeczywistość" jako taka jest trudna do uchwycenia i zdefiniowania, fizyka

klasyczna trzyma się rzeczywistości, która może być przez każdego postrzegana w taki sam

sposób w każdym miejscu i zawsze - tej, którą można opisać prawami natury. Obserwator nie

może mieć na nią żadnego wpływu - jest oddzielony od tego, co obserwowane. Oznacza to, że

rzeczywistość ta musi być taka sama bez względu na to, czy się ją obserwuje, czy też nie.

Można to z grubsza opisać w następujący sposób: dżentelmen z maczugą stoi przed nami,

niezależnie od tego, czy mamy oczy. W przypadku obiektów sto milionów razy mniejszych

wygląda to inaczej - po pierwsze dlatego, że tylko aparatura pomiarowa może je "widzieć".

Każda obserwacja wpływa na tak małe obiekty, zmienia je. Aby możliwe było dokonanie

pomiaru, między aparaturą pomiarową a obiektem musi zajść coś, co zawsze oddziałuje na

obiekt. Tutaj każda obserwacja zmienia "rzeczywistość". Poza tym przyszłość pojedynczego

obiektu tej wielkości nie jest zdeterminowana, co oznacza, że wkrótce po pomiarze nie można

niczego wiedzieć o badanym obiekcie na pewno. Kiedy nie trwa obserwacja, nie wiadomo

niczego pewnego o "rzeczywistości", która może się zmienić w nieprzewidywalny sposób. Te

dwa odkrycia doprowadziły mechanikę kwantową do stwierdzenia, że nie można powiedzieć

niczego o rzeczywistości w przypadku braku obserwatora.

Światło w komórkach

Podczas medytacji możliwe są doświadczenia związane ze światłem. Czy to światło jest

fizycznie "realne", należałoby dopiero zbadać. W każdym razie pewne jest, że komórki

produkują światło. W ciele ludzkim znajduje się światło, które wytwarzają. Światło

wypromieniowywane przez ciało może być mierzone i zmienia się podczas choroby i w

czasie umierania. Podczas śmierci komórek intensywność (jasność) światła wzrasta na krótki

czas, po czym światło gaśnie. Jak powstaje światło? Fizyka kwantowa została nazwana w ten

sposób, ponieważ Max Planck w 1901 roku odkrył, że elektrony okrążające jądro atomu nie

mogą posiadać dowolnych energii ruchu, lecz mogą przybierać tylko określone, stopniowo

"skwantowane" wartości. Kiedy atom, a co za tym idzie również krążący w nim elektron, ma

energię różną od najniższej możliwej (jest w stanie wzbudzonym) , może powrócić do

swojego podstawowego stanu oddając energię równą różnicy między dwoma poziomami.

Czyni to poprzez wysłanie kwantu światła - wspomnianego już fotonu.

Każdy złożony system może istnieć tylko przez wymianę informacji. Aby powstające światło

mogło pełnić tę funkcję, musi być uporządkowane (koherentne) . Poszczególne fotony muszą

nakładać się w ten sposób, by stały się wspólnie falą taką, jak światło laserowe. Inaczej

wygląda to w przypadku zwykłego światła, składającego się z nie pasujących do siebie

nawzajem fal - mechanizm ten można porównać do orkiestry, w której każdy muzyk gra

własną, dziką melodię. Porządek powstaje w ten sposób, że foton wyemitowany przez atom

pobudza następny atom i w ten sposób "zmusza" go także do emisji fotonu, przez co fala

narasta. "Laserem" komórki jest cząsteczka DNA.

Rene Staritzbichler - Współczesna fizyka a buddyzm.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: