Ken Wilber_Psychologia integralna.pdf

Ken Wilber

Psychologia integralna

wiadomo , duch,

Psychologia, terapia

Spis tre ci

Do czytelnika. Pogl d dzienny ............................... 2

Cz pierwsza

PODSTAWA: ZAŁO ENIE................................ 5

1. Podstawowe poziomy lub fale......................... 7

2. Linie albo strumienie rozwojowe...................... 22

3. Self.................................................................. 25

4. Strumienie spokrewnione z self....................... 28

Cz druga

CIE KA: OD PRZEDMODERNIZMU DO MODERNIZMU......41

5. Czym jest modernizm?............................................. 41

6. Zintegrowa przedmodernizm i modernizm............. 45

7. Niektórzy wa ni współcze ni pionierzy................... 51

Cz trzecia

OWOC: MODEL INTEGRALNY........................... 59

8. Archeologia ducha.............................................. 59

9. Niektóre wa ne strumienie rozwojowe.................76

10. Etapy duchowo ci?.......................................... 85

11. Czy istnieje duchowo dzieci ca?....................91

12. Ewolucja społeczno-kulturowa........................ 94

13. Od modernizmu do postmodernizmu...............103

14. 1-2-3 bada nad wiadomo ci ....................... 113

15. Uj cie integralne...............................................122

Diagramy .............................................................. 127

Przypisy ................................................................ 128

DO CZYTELNIKA

Pogl d dzienny

Słowo psychologia oznacza studiowanie psyche, a słowo psyche oznacza umysł lub dusz . W

Microsoft Thesaurus pod hasłem psyche znajdujemy: „ja : atman, dusza, duch;

subiektywno : wy sza ja , duchowa ja , duch". Przypomina nam to ponownie, e

korzenie psychologii tkwi gł boko w ludzkiej duszy i duchu.

Słowo psyche i jego ekwiwalenty maj staro ytny rodowód, si gaj cy co najmniej kilku

tysi cy lat przed nasz er . Niemal zawsze słowo to oznaczało o ywiaj c sił lub ducha w

ciele, czyli materialnym no niku. W szesnastym wieku w Niemczech poł czono je ze słowem

logos — słowo lub badanie — by utworzy termin psychologia — badanie duszy lub ducha

przejawiaj cego si w ludziach. Kto pierwszy u ył tego słowa, wci pozostaje kwesti

sporn ; jedni twierdz , e Melanchton, inni — e Freigius, jeszcze inni — e Goclenius z

Marburga. Ale ju przed rokiem 1730 w bardziej współczesnym sensie u ywali go Wolff w

Niemczech, Hartley w Anglii i Bonnet we Francji — cho nawet wówczas psychologia wci

oznaczała, zgodnie z definicj zamieszczon w New P nceton Review z roku 1888, „wiedz o

psyche lub duszy".

Kiedy zacz łem robi notatki na temat historii psychologii i filozofii. Zaj łem si tym,

poniewa po przejrzeniu wi kszo ci dost pnych podr czników zdumiał mnie dziwny i

zastanawiaj cy fakt: wszystkie przedstawiały histori psychologii — i psyche — tak, jakby

nagle si rozpocz ła około roku 1879 w laboratorium uniwersytetu w Lipsku, kierowanym

przez Wilhelma Wundta. Rzeczywi cie był on ojcem pewnego rodzaju psychologii

zakorzenionej w introspekcji i strukturalizmie. Ale czy sama psyche pojawiła si nagle w

1879 roku?

Kilka podr czników cofa si troch dalej, do zwiastunów naukowej psychologii Wundta, do

których zaliczali si sir Francis Galton, Hermann von Helmholtz, a szczególnie majestatyczny

Gustav Fechner. Jak sucho ujmuje to jedna z ksi ek: „Rankiem 22 pa dziernika 1850 roku

— to wa na data w historii psychologii — Fechner poj ł nagle, e zwi zek mi dzy umysłem i

ciałem mo na wyrazi w postaci relacji ilo ciowej mi dzy wra eniem mentalnym i bod cem

materialnym". Owo prawo Fechnera, jak zostało wkrótce nazwane, przedstawia si

nast puj co: S = K log I (doznanie mentalne zmienia si wprost proporcjonalnie do logarytmu

bod ca materialnego). Inny tekst wyja nia jego wag : „W pocz tkach stulecia Immanuel Kant

prorokował, e psychologia nigdy nie stanie si nauk , poniewa do wiadczalne badanie

procesów psychologicznych jest rzecz niemo liw . Dzi ki dziełu Fechnera naukowcy po raz

pierwszy mogli zmierzy umysł; w połowie dziewi tnastego wieku metody naukowe

zastosowane zostały do zjawisk mentalnych. Wilhelm Wundt zebrał te oryginalne i twórcze

zdobycze, zorganizował je i wł czył w proces «tworzenia» psychologii".

Wszystkie chyba podr czniki s zgodne co do tego, e Gustav Fechner był jednym z

najwa niejszych pionierów współczesnej psychologii. Jeden za drugim wysławiaj człowieka,

który odkrył sposób zastosowania pomiarów ilo ciowych do umysłu, nadaj c tym samym

psychologii „naukowy" charakter. Nawet Wilhelm Wundt stwierdził dobitnie: „Nigdy nie

zapomnimy, e to Fechner pierwszy wprowadził cisłe metody, cisłe zasady pomiaru i

do wiadczalnej obserwacji do badania zjawisk psychicznych, otwieraj c tym samym

mo liwo stworzenia nauki psychologicznej w cisłym tego słowa znaczeniu. Najwi ksza

zaleta metody Fechnera polega na tym, e jest ona całkowicie wolna od niestało ci systemów

filozoficznych. Współczesna psychologia przyj ła rzeczywi cie naukowy charakter i mo e

trzyma si z dala od wszelkich metafizycznych kontrowersji". 1 Wnioskuj z tego, e dr

Fechner uchronił psychologi od ska enia dusz lub duchem i szcz liwie zredukował umysł

do wymiernych empirycznych mechanizmów, tym samym wprowadzaj c nas w er

prawdziwie naukowej psychologii.

To wszystko, co wcze niej słyszałem na temat Gustava Fechnera. Dopiero kilka lat temu,

kiedy szperałem w ksi garni pełnej zachwycaj co starych dzieł filozoficznych, ku memu

wielkiemu zaskoczeniu natkn łem si na ksi k o frapuj cym tytule Life afterDeath, napisan

w roku 1835 i to przez samego Gustava Fechnera. Pierwsze linijki były niezwykle

zastanawiaj ce: „Człowiek yje na ziemi nie jeden raz, lecz trzy razy: pierwszym etapem jego

ycia jest nieprzerwany sen; drugim — sen i jawa na zmian ; trzecim — nieustaj ce

przebudzenie".

Potem nast pował traktat o nieustaj cym przebudzeniu. „W pierwszym etapie człowiek yje

w ciemno ciach, sam; w drugim yje powi zany z bli nimi, a jednak od nich oddzielony, w

wietle odbitym od powierzchni rzeczy; w trzecim jego ycie, splecione z (...) uniwersalnym

duchem (...) jest wy szym yciem.

„W pierwszym etapie ciało rozwija si ze swojego zarodka, wypracowuj c organy potrzebne

dla etapu drugiego; w etapie drugim umysł rozwija si ze swojego zarodka, wypracowuj c

organy potrzebne dla etapu trzeciego; w etapie trzecim rozwija si boski zarodek, który le y

ukryty w ka dym ludzkim umy le.

„Akt przechodzenia z etapu pierwszego do drugiego nazywamy Narodzinami; przej cie z

drugiego do trzeciego — mierci . Droga z etapu drugiego do trzeciego nie jest ciemniejsza

od drogi z etapu pierwszego do drugiego: na pierwszej drodze mamy widzie wiat

zewn trznie, na drugiej wewn trznie".

Od ciała przez umysł do ducha, trzy etapy rozwoju wiadomo ci; tylko wówczas, gdy

umieramy dla odr bnego self, budzimy si do bez-graniczno ci uniwersalnego Ducha.

Fechner stworzył prawdziw filozofi ycia, umysłu, duszy i wiadomo ci; dlaczego

podr czniki nie powiedziały nam tego? Wła nie wtedy postanowiłem napisa histori

psychologii, po prostu dlatego, e „kto musi to powiedzie ".

(Powiedzie , e poj cie nie wiadomo ci zostało spopularyzowane przez ksi k Philosophy

of the Unconscious von Hartmanna opublikowan w 1869 roku, trzydzie ci lat przed

Freudem, która w ci gu dziesi ciu lat miała osiem wznowie — rzecz bez precedensu. e von

Hartmann wyra ał filozofi Schopenhauera, która, jak sam Schopenhauer jasno stwierdził,

została zaczerpni ta z mistycyzmu Wschodu, w szczególno ci z buddyzmu i Upaniszad: pod

wiadomo ci indywidualn le y wiadomo kosmiczna, która w przypadku wi kszo ci

ludzi jest „nie wiadoma", ale która mo e zosta obudzona i w pełni urzeczywistniona, a

u wiadomienie sobie nie wiadomego jest najwi kszym dobrem. e Freud koncepcj id wzi ł

wprost z The Book ofthe It Georga Groddecka, zakładaj cej istnienie kosmicznego Tao,

organicznego, uniwersalnego ducha. e... có , to długa historia, która z moc przypomina

nam, e korzenie współczesnej psychologii tkwi w tradycjach duchowych, po prostu dlatego,

e sama psyche poł czona jest z duchowymi ródłami. W najgł bszych tajnikach psyche nie

odnajdujemy instynktów, lecz Ducha — i w idealnym przypadku studiowanie psychologii

powinno by studiowaniem wszystkiego, od ciała przez umysł do duszy, od pod wiadomo ci

przez samo wiadomo do nad wiadomo ci, od snu przez półjaw do pełnego przebudzenia).

Wkład Fechnera w rozwój empirycznej i wymiernej psychologii był rzeczywi cie niezwykły;

jego Elemente der Psychophysik słusznie uwa ane s za pierwszy wielki tekst z zakresu

psychometrii i w pełni zasługuj na wszelkie pochwały, jakie pod ich adresem wygłaszali

psycholodzy, od Wundta poczynaj c. Jednak istot psychofizyki Fechnera było przekonanie,

e duch i materia s nierozdzielne, e s dwiema stronami jednej wielkiej rzeczywisto ci.

Jego próby mierzenia aspektów umysłu słu yły ukazaniu tej nierozdzielno ci, a nie

zredukowaniu ducha lub duszy do rangi przedmiotów materialnych i z cał pewno ci nie

miały prowadzi do całkowitej negacji ducha i duszy, cho było im to chyba s dzone, gdy

wpadły w r ce mniej wra liwych badaczy.

Fechner, jak uj ł to pewien uczony, utrzymywał, e „cały wszech wiat ma charakter

duchowy, a zjawiskowy wiat fizyki jest tylko zewn trzn manifestacj tej duchowej

rzeczywisto ci. Atomy s najprostszymi elementami w duchowej hierarchii wznosz cej si do

Boga. Ka dy poziom tej hierarchii obejmuje wszystkie ni sze poziomy, tak wi c Bóg zawiera

w sobie ogół dusz. wiadomo jest podstawow cech wszystkiego, co istnieje. (...)

wiadectwami duszy s systematyczna koherencja i zgodno z prawem, jak ujawniaj

wszelkie organiczne Dyty. Fechner uwa ał Ziemi , «nasz matk », za tak organiczn , obda-

rzon dusz cało ". 2

Sam Fechner wyja niał, e „tak jak nasze ciała nale do wi kszego wy szego

indywidualnego ciała Ziemi, tak nasze duchy nale do wi kszego i wy szego ducha Ziemi,

który obejmuje wszystkie duchy ziemskich stworze , w sposób bardzo podobny do tego, w

jaki ciało bierni obejmuje ich ciała. Jednocze nie duch Ziemi jest nie tylko zbioem duchów

wszystkich istot Ziemi, lecz ich wy sz jedno ci , posiadaj c indywidualn wiadomo ".

Duch Ziemi jest — Fechner daje u precyzyjny opis Gai — jedynie cz ci Boskiego Ducha, a

„Boski Duch jest jeden, wszechwiedz cy i prawdziwie wiadomy wszystkiego, tzn. zawiera

wszystkie wiadomo ci Wszech wiata i w ten sposób obejmuje ka d indywidualn

wiadomo (...) w wy szym i najwy szym poł czeniu". 3

Nie oznacza to jednak wymazania indywidualno ci, lecz dopełnienie jej i wł czenie w co

jeszcze wi kszego. „Ta jedno nie osłabia naszej własnej indywidualno ci i niezale no ci,

lecz je warunkuje; maj one naturalnie tylko wzgl dny charakter". I Fechner rozwija t

zagnie d on hierarchi kolejnych wł cze : „Tak jak Ziemia, bynajmniej nie oddzielaj c

naszych ciał od Wszech wiata, wi e nas z nim i ł czy, tak samo duch Ziemi, bynajmniej nie

oddzielaj c naszych duchów od Boskiego Ducha, tworzy wy sze indywidualne poł czenie

ka dego ziemskiego ducha z duchem Wszech wiata". 4

Jak wida , Fechner do psychologii podchodził w sposób integralny: zgodnie z jego zamiarem

empiryczne i naukowe pomiary nie miały zaprzecza istnieniu duszy i ducha, lecz pomaga w

ich wyja nieniu. „Traktowanie całego materialnego wszech wiata jako wewn trznie ywego i

wiadomego oznacza przyj cie pogl du, który Fechner nazywał pogl dem dziennym.

Traktowanie go jako bezwładn materi , pozbawion jakiegokolwiek teleologicznego

znaczenia, oznacza przyj cie pogl du, który nazywał pogl dem nocnym. Fechner arliwie

głosił pogl d dzienny i miał nadziej , e mo na go b dzie potwierdzi indukcyjnie przy

pomocy jego eksperymentów psychofizycznych". 5

Pogl d nocny wydaje si dominowa od tamtego czasu. Był jednak okres, trwaj cy mniej

wi cej od czasów Fechnera (1801-1887) do czasów Williama Jamesa (1842-1910) i Jamesa

Marka Baldwina (1861-1934), w którym rodz ca si nauka psychologii wci pozostawała w

przyjaznych stosunkach ze staro ytn m dro ci — z filozofi wieczyst , z Wielkim

Gniazdowym Układem Istnienia, z systemami idealistów i z prostymi faktami dotycz cymi

wiadomo ci, które znaj niemal wszyscy, niezale nie od tego, jak bardzo mo emy si spiera

o szczegóły: wiadomo jest rzeczywisto ci , wewn trzne obserwuj ce self jest

rzeczywisto ci , dusza jest rzeczywisto ci ; a zatem ci wielcy prekursorzy psychologii —

kiedy obcujemy z ich prawdziw histori — mog nauczy nas wiele o stanowisku

integralnym, stanowisku, które usiłuje obj prawdy dotycz ce ciała, umysłu, duszy i ducha,

nie redukuj c ich do materialnych przejawów, bitów informacji, procesów empirycznych lub

obiektywnych systemów (co nie umniejsza niew tpliwej warto ci tego wszystkiego). Owi

pionierzy współczesnej psychologii potrafili ł czy postaw w pełni naukow z postaw w

pełni duchow , nie widz c w takim otwartym nastawieniu najmniejszej sprzeczno ci ani

trudno ci.

Ksi ka ta jest po wi cona tego rodzaju psychologii integralnej. Próbuj c uj najistotniejsze

osi gni cia współczesnych bada nad psychik , wiadomo ci i terapi , inspiracj czerpie

równie z owego integralnego okresu powstawania psychologii (w którym pojawiły si po-

staci w rodzaju Fechnera, Jamesa i Baldwina oraz wielu innych, których wkrótce spotkamy).

Pocz tek temu tomowi dało do wiadczone tamtego dnia w owym cudownym antykwariacie

wstrz saj ce zrozumienie, e prawdziwa historia Fechnera rzadko była opowiadana, oraz

moje pó niejsze badania historyczne. W rezultacie powstał bardzo długi, dwutomowy

podr cznik, zawieraj cy omówienie około dwustu teoretyków ze Wschodu i Zachodu,

staro ytnych i współczesnych, z których ka dy na swój sposób usiłował wypracowa bardziej

integralne stanowisko; zawiera te diagramy z zestawieniem około stu takich systemów. 6 Z

ró nych powodów postanowiłem wyda go najpierw w formie mocno skróconej i

odpowiednio zredagowanej, ale z wykorzystaniem wi kszo ci diagramów (zob. diagramy 1-

11 na ko cu ksi ki).

Dlatego te poni sze strony jedynie w najogólniejszym zarysie ukazuj , jak mogłaby

wygl da taka psychologia integralna. Próbuj tu zebra i zintegrowa niektóre trwalsze

wgl dy zaczerpni te z przed-modernistycznych, modernistycznych i postmodernistycznych

ródeł w przekonaniu, e wszystkie maj nam do powiedzenia co niezwykle wa nego. I

czyni to nie na zasadzie prostego eklektyzmu, lecz w sposób systematyczny — w tym

szale stwie jest metoda.

Ale ksi ka ta ma przede wszystkim stworzy bodziec do rozpocz cia dyskusji, a nie

dostarcza konkluzji; ma by pierwszym, a nie ostatnim słowem. Postanowiłem opublikowa

j najpierw w formie szkicu, by przekaza ogólny pogl d, nie szpikuj c go zbyt wielk ilo ci

osobistych uwag, i w ten sposób zach ci innych do podj cia przygody: zgadzania si lub

niezgadzania ze mn , korygowania wszelkich bł dów, jakie mogłem popełni , wypełniania

licznych luk, prostowania wszelkich nie cisło ci i rozwijania tego dzieła na inne sposoby,

zgodnie z własnym dobrym wiatłem.

Na ko cu zamie ciłem przypisy przeznaczone dla nauczycieli u ywaj cych tej ksi ki jako

podr cznika i dla studentów zainteresowanych wnikliwym studiowaniem tekstu. W istocie s

to dwie ksi ki: w miar krótki, przyst pny tekst i przypisy dla osób gł biej interesuj cych si

tematem. Jak zwykle, do przypisów radz si gn dopiero przy drugim czytaniu (lub

przeczyta je jako odr bny tekst po pierwszym czytaniu). Spełniaj one przede wszystkim

dwa zadania: uzupełniaj ten szkic moimi własnymi uwagami (przeznaczonymi szczególnie

dla osób studiuj cych moj prac ) oraz podaj dla ka dego głównego tematu zalecane lektury

autorstwa innych uczonych. Nauczyciele mog na przykład zagl da do niektórych

wymienionych prac (jak równie do swoich ulubionych), robi fotokopie i ulotki dla swoich

studentów i w ten sposób uzupełnia główny tekst dowoln ilo ci bardziej szczegółowych

opracowa . Zainteresowani laicy, kieruj c si przypisami, mog poszerza swoj znajomo

dowolnego tematu. Te rekomendacje nie s pełne, zawieraj jedynie teksty najbardziej

reprezentatywne. Wybieraj c ksi ki z zakresu psychologii transpersonalnej i terapii, za-

si gn łem opinii wielu kolegów.

Nie zamie ciłem odr bnej bibliografii; same odno niki w diagramach zaj łyby ponad sto

stron. Poszczególne publikacje łatwo jest dzi odszuka w Internecie (z tego wzgl du nie

zamie ciłem równie informacji o wydawcach). Podobnie podawałem cz sto jedynie

nazwiska wa niejszych autorów, a czytelnicy mog sami sprawdzi , które z ich ksi ek s

dost pne.

Jestem przekonany, e w nadchodz cych dziesi cioleciach psychologia integralna i nauki

integralne w ogólno ci b d si coraz bardziej rozpowszechnia , gdy wiat akademicki

odnajdzie drog wyj cia ze swego uparcie nocnego pogl du na Kosmos.

To, co nast puje, jest jedn z wersji pogl du dziennego. A ten pogl d, drogi Gustavie,

dedykowany jest tobie.

K.W.

Boulder, Kolorado

wiosna 1999

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: