Program zajęć wychowawczo-reedukacyjnych

dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie

przejawiających zachowania agresywne.

Mgr Dorota Kosior-Maleta

Program zajęć wychowawczo-reedukacyjnych przeznaczony jest dla wychowanków Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Białymstoku. Uczestnicy tego programu to osoby, które cierpią na liczne dysfunkcje intelektualne globalne i parcjalne. Dzieci te pomimo swojej niepełnosprawności, na poziomie społecznym w środowisku lokalnym często funkcjonują podobnie do swych rówieśników ze szkół masowych. Bez trudu wtapiają się w swoje środowisko, a ich niepełnosprawność intelektualna powoduje, iż bezkrytycznie przyjmują wzorce postaw i zachowań płynące z najbliższego otoczenia. Funkcjonowanie tych dzieci jest słabsze, szczególnie w  zakresie logicznego myślenia, kojarzenia faktów, analizowania sytuacji, przewidywania działań, tempa uczenia się. Grupa dzieci objęta zajęciami nie otrzymuje wystarczającej uwagi, troski i wsparcia w domach rodzinnych. W większości rodzin pojawia się problem nadużywania alkoholu, agresji głównie ze strony ojców, nieudolności wychowawczej ze względu na obniżony poziom intelektualny rodziców, bezrobocia, a co się z tym wiąże brakiem środków do życia. Programem swym objęłam dzieci przejawiające zachowania destrukcyjne, skłonne każdy konflikt rozstrzygać przy pomocy agresji słownej lub fizycznej, najczęściej również narażone na niekorzystny wpływ środowiska rodzinnego i rówieśniczego.

Konstruując program zajęć wychowawczych dla tych dzieci brałam pod uwagę ich:

1.      Zmniejszone możliwości intelektualne

2.      Krótkotrwałą koncentrację uwagi

3.      Nadpobudliwość psychoruchową

4.      Ubogi zasób wiadomości, umiejętności i słownictwa

5.      Trudności w rozumieniu poleceń.

6.      Trudności w zapamiętywaniu i uczeniu się.

7.      Skłonność do agresji słownej i fizycznej

W związku z tym starałam się, aby zawarte w programie treści były jasne, proste, przejrzyste i nie przekraczały możliwości intelektualnych dzieci. Literatura , z której korzystałam podaje wiele propozycji zabaw i gier przeciwko agresji, ale tylko nieliczne po zmodyfikowanie i maksymalnym uproszczeniu można  wykorzystać w pracy z niepełnosprawnymi intelektualnie. Często, bowiem zabawy te polegają na wnikaniu w siebie, swoją psychikę, analizowaniu swoich zachowań, posługują się symbolami, przenośniami, a niestety leży to poza sferą możliwości większości uczestników zajęć. W moim programie pojawiają się elementy analizy zachowania własnego i kolegów, wypowiadania własnych odczuć, wglądu w siebie, refleksji. Wiem, że są to elementy trudne, dlatego w większości przeplatane i uzupełniane zabawami i grami, które dają możliwość rozładowania napięcia fizycznego, bawią, cieszą, a jednocześnie najczęściej mają charakter terapeutyczny. Proponowane zabawy są różnorodne, angażują różne zmysły nie od dziś, bowiem wiadomo, że dzieci najbardziej lubią zadania oparte o coś, co można dotknąć, spróbować, usłyszeć, zobaczyć.

Program przewidziany jest na cykl 10 spotkań 1 raz w tygodniu w ramach zajęć pozalekcyjnych w internacie Ośrodka. Czas trwania zajęć to jedna godzina lekcyjna. Udział w zajęciach bierze wytypowana grupa osób około8-10 dzieci. Potrzebna jest również osoba wspomagająca, która bierze czynny udział we wszystkich zabawach, podpowiada, inspiruje, podsuwa pomysły i rozwiązania. Spotykamy się w dużym pomieszczeniu(świetlicy), które jest na tyle przestronne, że bez przeszkód można utworzyć krąg i prowadzić zabawy wymagające przemieszczania się po sali.

Cele programu:

1.      Nabycie umiejętności pokojowego rozwiązywania konfliktów, prawidłowego funkcjonowania w grupie

2.      Budowanie zaufania dzieci do siebie nawzajem

3.      Zaspokajanie potrzeb emocjonalnych-potrzeby kontaktu, poczucia bezpieczeństwa, akceptacji

4.      Poprawa komunikacji między dziećmi

5.      Rozładowanie napięcia i negatywnych emocji podczas ćwiczeń wymagających większego wysiłku fizycznego, dostarczających satysfakcji z powodu pokonania pewnych trudności

6.      Odkrycie mocnych stron uczestników-zalet, posiadanych umiejętności i możliwości

Zajęciom ma towarzyszyć ruch, śmiech, relaks, zbliżenie poprzez wspólne działanie.

Zasady prowadzenia zajęć

1.  Zasada dobrowolności uczestnictwa (dziecko można zachęcać dodawać odwagi, ale nie zmuszać)

2. Zasada akceptacji, która wyraża się w braku krytykowania, negatywnego oceniania, wskazywania błędów, używania gróźb

3. Zasada życzliwości

4. Zasada partnerstwa (współpracujemy, jesteśmy partnerem)

5. Dziecko musi się czuć na zajęciach bezpieczne

Ogólne założenia programu: Wstępny cykl zajęć służy wzbudzeniu motywacji do uczestnictwa w spotkaniach grupy. Pierwsze spotkania poświęcone są nawiązywaniu kontaktów, wzajemnemu poznaniu i budowaniu zaufania.

Scenariusze zajęć

Zajęcia nr 1

Cel - wzajemne poznanie się zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i akceptacji

1. Powitanie 1 - krąg, uczestnik zajęć wypowiada swoje imię. Kolejna osoba powtarza imię kolegi dodając swoje. Następna osoba powtarza całość i dodaje swoje imię.
2. Przedstawienie celu zajęć - mam dla was propozycję, abyśmy raz w tygodniu spotykali się w naszej świetlicy. Będziemy razem bawić się, grać w różne gry, poznacie sporo fajnych zabaw. Będziemy też mogli rozmawiać i wzajemnie się poznawać. Będziemy mogli poznać swoje mocne strony, to, w czym jesteśmy dobrzy i popracować nad tym, co nam się w sobie nie podoba.
3. Powitanie 2 - uczestnicy poruszają się w świetlicy przy muzyce. Na przerwę w muzyce zatrzymują się i witają każdy z każdym wymienioną przez prowadzącego częścią ciała (czołem, plecami, ramieniem).

4. Zabawa „Witam tych…” – krąg. Prowadzący mówi: ”Witam tych, którzy mają długie włosy, są dziś w zielonych bluzach, lubią lody śmietankowe, nie lubią matematyki itp.”. Witane osoby wchodzą do kręgu i machają wszystkim.
5. Grupowy wywiad - krąg. Prowadzący zadaje pytania, na które każdy po kolei udziela odpowiedzi, np. „Co lubisz robić w wolnym czasie? Jaki owoc lubisz najbardziej, jak ma na imię twój ulubiony kolega, czy masz jakieś zwierzę itp?”.
6. Zabawa „Odgadujemy twarze” - uczestnicy siadają na podłodze obok siebie ich twarze zakrywa duża chusta. Jeden z uczestników staje obok i dotykając twarzy próbuje odgadnąć daną osobę. Uczestnik, którego imię zostaje odgadnięte wychodzi spod chusty i zgaduje dalej. Pozostali zamieniają się pod chustą miejscami.
7. Zabawa „10 pytań do prowadzącego zajęcia” - uczestnicy zadają dowolne pytania prowadzącemu, na które on udziela odpowiedzi
8. „Autoportret” - każdy uczestnik, także prowadzący, rysuje swój autoportret. Może być on poważny lub w formie żartobliwej. Po zakończeniu można wyeksponować prace w świetlicy.
9. Zabawa "Kto pierwszy chwyci przedmiot”- grupa dzieli się na dwa zespoły. Zadaniem zespołów jest chwycić przedmiot, który stoi gdzieś daleko. By to uczynić należy stworzyć „żywy łańcuch”. Odległość między punktem zaczepienia, a przedmiotem jest większa niż długość łańcucha utworzona z rąk, trzeba próbować innych połączeń np. ręka-noga.
10. Krąg - ustalenie terminu kolejnego spotkania. Prowadzący pyta: ”Czy dzisiejsze zajęcia wam się podobały”. Uczestnicy swobodnie wypowiadają się na temat zajęć.

Zajęcia nr 2

Cel - poznawanie się, zdobycie zaufania, nawiązanie współpracy, stworzenie atmosfery życzliwości otwartości

1.      Powitanie ­ ­- ”prąd”

2.      Krąg rozpoczynający zajęcia - dzieci mówią po kolei swoje imiona. Do imienia dodają cechę charakterystyczną dotyczącą wyglądu bądź cech charakteru lub upodobań. Kolejne dziecko powtarza imię i cechę swego poprzednika i dodaje swoje.

3.      Zabawa „Paczka” - uczestnik zabawy zwija się w kłębek, a współćwiczący próbuje „rozwiązać paczkę” - następnie zmiana ról.

4.      Zabawa „Kołyska” - dwie osoby siadają naprzeciwko siebie z podkurczonymi nogami, trzymają się za ręce i próbują wstać jednocześnie.

5.      Zabawa...