Stanisław Ossowski
„STRUKTURA KLASOWA W SPOŁECZNEJ ŚWIADOMOŚCI”
· Rozdział IV
SCHEMAT FUNKCJONALNY
Õ Trzeci obok schematu dychotomicznego i schematu gradacji
Õ Społeczeństwo podzielone jest na pewną liczbę klas różniących się funkcjami, jakie pełnią w życiu społecznym.
Odrębność funkcji pociąga za sobą określone stosunki między klasami (mogą być sobie potrzebne, mogą żyć w niezgodzie), np.:
Arystoteles:
1. wojownicy i mężowie- obradują nad sprawami państwa
2. ludność pracująca- uprawa roli, rzemiosło
3. niewolnicy
Piotr Skarga:
1. modlący się (ksieża)
2. broniący się (rycerstwo)
3. robiący (lub pracujący)
Adam Smith:
1. posiadacze ziemscy- dochód z renty gruntowej
2. właściciele kapitału- dochód z nagromadzonego kapitału
3. robotnicy- wynagrodzenie za pracę
Õ system klas społecznych wyróżnionych na podstawie kryteriów funkcjonalnych może się układać w hierarchię klas, gdyż pewne kategorie ról społecznych są pod różnymi względami uprzywilejowane w stosunku do innych (nie jest to jednolita gradacja- nie możemy uznawać, że szlachta ma się tak do mieszczan, jak mieszczaństwo do chłopów)
Õ hierarchie klasowych ról społecznych, związaną z odrębnymi funkcjami w życiu zbiorowości, a nie wyznaczoną bezpośrednio przez wysokość dochodu lub wielkość majątku spotykamy tam, gdzie przywileje mają jeszcze inną bazę niż bogactwo, gdzie pieniądz nie jest czynnikiem otwierającym drogę do wszelkich funkcji
Õ w systemie klas zamkniętych- w ustroju stanowym lub kastowym mamy do czynienia nie tylko z instytucjonalizacją przynależności do grupy, ale także cała hierarchia warstw jest oparta na sankcjach prawnych lub religijnych: miejsce w strukturze społecznej jest poszczególnym warstwom przyporządkowane bezpośrednio w oficjalnych lub sakralnych dekretach, umocnione tradycją, a często także specjalnym rytuałem prestiżu (niższa kasta jest niższą, bo składa się z ludzi o niższym pochodzeniu i dlatego członkowie tej kasty pełnią niższe funkcje)
Õ ponieważ stany i kasty są grupami w zasadzie zamkniętymi, a przynależność do nich zdeterminowana przez pochodzenie albo przez czynności magiczne o niezniszczalnych skutkach społecznych, więc bogacenie się i ubożenie poszczególnych jednostek dokonuje się bez naruszenia barier stanowych (jeśli nie bierzemy pod uwagę kupowania godności, np. szlacheckiej)
Õ w społeczeństwach o strukturze złożonej, tam gdzie hierarchia stanów lub kast nie pokrywa się z gradacją ekonomiczną, na najwyższych piętrach ekonomicznej gradacji istnieje skłonność skrzyżowania systemów kast i stanów z gradacją klas ekonomicznych (nierzadkie objawy solidarności klasowej ponadstanowej pomiędzy najbogatszymi przedstawicielami mieszczaństwa i ekonomiczną elitą arystokracji- Francja, Polska). Wśród najniższych warstw- tendencja przeciwna.
· Rozdział VI
Õ W krajach nowoczesnej cywilizacji klasom lub grupom panującym właściwa jest tendencja do zacierania klasowego charakteru istniejącego ustroju. Przyczyny:
Ideologia rewolucji mieszczańskich XVIII wieku
Lęk przed wrogością upośledzonych mas
Owa tendencja może się objawiać w różny sposób:
Kwestionowanie przeciwieństwa interesów i znaczenia przywilejów klasowych
Kwestionowanie istnienia wyraźnych granic klasowych w strukturze społecznej albo kwestionowanie obiektywnych podstaw dla rozgraniczeń klasowych w ogóle.
Õ Wszędzie tam, gdzie istnieje dążność do zacierania obrazu nierówności społecznych, spotykamy się ze skłonnością do wysuwania się na pierwszy plan wzajemnych zależności w stosunkach między klasami (schemat funkcjonalny)
Õ Znaczeniem granic klasowych można się zajmować ze względu an:
Międzyklasową przynależność (granica jako zapora w stosunkach między członkami różnych klas)
Przynależność klasową jednostek (zapory w przesuwaniu się jednostek na skali pozycji społecznych-sens dynamiczny. Ze względu na owo dynamiczne kryterium podział klasowy traci na znaczeniu, gdy się uwydatnia szerokie możliwości przesuwania się jednostek z jednej klasy do drugiej, zwłaszcza możliwości awansu społecznego.
Wyrazistość linii podziału- sens statyczny
Õ Stratyfikacja klasowa występuje tym ostrzej:
a) Im szersza jest ogólna rozpiętość nierówności społecznych
b) Im mniejsza jest liczba klas podporządkowanych tej skali (zwiększenie liczby klas osłabia ostrość klasowych podziałów)
c) Im węższa jest rozpiętość nierówności społecznych w granicach każdej klasy
d) Im większy jest dystans między górnymi pozycjami niższej klasy, i dolnymi pozycjami wyższej klasy
e) Im większa jest polaryzacja pozycji społecznych na ogólnej skali tzn. im większa jest proporcja pozycji skrajnych w stosunku do średnich
DWIE KONCEPCJE BEZKLASOWOŚCI:
Õ Ważne jest dążenie do zrównania ludzi pod względem warunków życiowych, praw i dochodów
Õ To przeciwieństwo marksowskiego obrazu struktury społecznej w ustrojach klasowych
Õ Takim społeczeństwem będzie (1) społeczeństwo komunistyczne, do którego miał doprowadzić rozwój kapitalizmu poprzez ostatnią fazę, kiedy zasadnicze cechy społeczeństwa klasowego zostaną spotęgowane do najwyższego stopnia
Õ Likwidacja systemu klas może być rozumiana jako usunięcie tych tylko nierówności, które się formułuje w kategoriach klasowych(2). W tym sensie zniesienia klas społecznych nie musi znaczyć zniesienia hierarchii pozycji społecznych ani nierówności ekonomicznych, np. nowoczesna demokracja (na gruncie wolnej konkurencji)
Õ Równość wśród nierównych w ustrojach stanowych, np. ideologia szlachecka przedstawia ogół szlachty (osiadłej) jako społeczność bezklasową, choć nieegalitarną pod względem ekonomicznym i pod względem wpływów (taki sens miała formuła: „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie).
nubiska