Steiner_R-Droga_Do_Wtajemniczenia_PL.pdf

RUDOLF STEINER

DROGA DO WTAJEMNICZENIA

(Wyboru dokonal i wstepem opatrzyl Jerzy Prokopiuk / wyd. orygin. 2000)

DROGA DO WTAJEMNICZENIA - RDZEN ANTROPOZOFII RUDOLFA STEINERA

Profesor Marii Ziemskiej - Grand Dame antropozofii polskiej Rudolf Steiner - jeden z najwiekszych

inicjowanych Europy (obok Plotyna, Mistrza Eckharta i Jakoba Boehmego), twórca antropozofii - urodzil

sie 27 lutego 1861 roku w Kraljevacu (ówczesne Austro-Wegry, dzis Chorwacja). Po studiach na

Politechnice Wiedenskiej w latach 1879-1884 (obok przedmiotów matematyczno-fizycznych i

biologicznych studiowal tam takze przedmioty humanistyczne wykladane przez takich filozofów, jak Franz

Brentano i Robert Zimmermann, i germaniste Karla Juliusa Schröera), jako dwudziestolatek Steiner

otrzymal zaproszenie do komitetu redakcyjnego zbiorowego wydania pism J. W. Goethego; w tym

charakterze opracowal jego przyrodnicze pisma (Goethes naturwissenschaftliche Schriften, 1884-1897). W

1886 roku Steiner wydal swa pierwsza prace pt. Grundlinien einer Erkenntnistheorie der Goetheschen

Weltanschauung. Przenióslszy sie w 1890 roku do Niemiec, do Weimaru, zostal stalym wspólpracownikiem

Archiwum Goethego i Schillera i opracowal przyrodnicze pisma Goethego w ramach jubileuszowego

wydania dziel poety. Tam tez poznal takich uczonych, jak biolog-darwinista Ernst Haeckel, fizyk Hermann

Helmholtz, historyk Heinrich von Treitschke i historyk kultury Hermann Grimm. W 1891 roku Steiner

doktoryzuje sie z filozofii w Rostocku u Heinricha von Steina; jego praca doktorska nosi tytul Die

Grundfrage der Erkenntnistheorie mit besonderer Rücksicht auf Fichtes Wissenschaftslehre i w rok pózniej

zostaje wydana pt. Wahrheit und Wissenschaft. W 1894 roku Steiner opublikowal swa glówna prace

filozoficzna Die Philosophie der Freiheit. Owocem jego pracy w Archiwum Nietzschego w Naumburgu

jest rozprawa Friedrich Nietzsche, ein Kämpfer gegen seine Zeit, 1895. W 1897 roku Steiner przeniósl sie

do Berlina, gdzie w latach 1898-1900 wydawal wraz z poeta O. E. Hartlebenem Magazin für Literatur oraz

Dramaturgische Blätter. Tamze dziala w Wolnym Towarzystwie Literackim, w kregu "Die Kommenden",

we Freie Hochschule i w Giordano-Bruno Bund. W tym okresie przyjaznil sie z teoretykiem anarchizmu

Johnem Henrym Mackayem. W 1899 roku poslubil Anne Eunicke-Schultz (zm. w 1911). W latach 1899-

1904 Steiner wykladal w socjaldemokratycznej Szkole dla Robotników (wsród jego sluchaczy znajdowala

sie Róza Luxemburg). W1900 roku rozpoczal serie wykladów w ramach "Biblioteki Teozoficznej" w domu

hrabiostwa von Brockdorff-Rantzau. W tym samym roku wydal dwie prace poswiecone Haecklowi. W

1901 roku Steiner wyglosil serie wykladów pt. Christentum als mystische Tatsache oraz cykl wykladów pt.

Von Buddha zu Christus. (Jest to okres Chrystusowego przelomu w zyciu Steinera; w tym czasie spotyka

takze jednego z "Niewidzialnych Rózokrzyzowców" - byl to, byc moze, Saint-Germain) W 1902 roku

Steiner wstapil do Towarzystwa Teozoficznego, zalozonego przez Helene Blawastka, i objal stanowisko

sekretarza generalnego jego niemieckiej sekcji (zastrzegajac sobie prawo gloszenia wlasnych pogladów).

Wtedy tez rozpoczal wydawanie czasopism Lucifer (pózniej Lucifer-Gnosis). Do najwazniejszych cykli

wykladów z jego "teozoficznego" okresu naleza: Goethe als Theosoph, Das Lukas-Evangelium, Das

Matthäus-Evangelium, Das Johannes-Evangelium, Das Markus-Evangelium, Der Orient im Lichte des

Okzidents, Die Offenbarungen des Karma, Die Mission einzelner Volksseelen, Die Geheimnisse der

biblischen Schöpfungsgeschichte, Der Christus-Impuls, Das Leben zwischen dem Tode und der neuen

Geburt, Die Bhagavadgita und die Paulus-Briefe. W tym okresie trwa przyjazn Steinera z wybitnym poeta

Christianem Morgensternem (zm. 1913). W 1910 roku Steiner wystawil w Monachium swe pierwsze

misterium Die Pforte der Einweihung; trzy dalsze: Die Prüfung der Seele, Der Hüter der Schwelle i Der

Seelen Etwachen wystawiono w latach 1911-1913. W1911 roku Steiner przemawial na Miedzynarodowym

Kongresie Filozoficznym w Bolonii; dyskusje podjal z nim Wincenty Lutoslawski. W 1912 roku Steiner

zainaugurowal nowy rodzaj sztuki - eurytmie (sztuke "widzialnego slowa" i "widzialnego spiewu"). W

1905 roku Steiner zostal wolnomularzem w ramach "nieortodoksyjnego" ezoterycznego rytu Memphis-

Misraim (w ostatniej fazie linii: John Yarker, Karl Kellner, Theodor Reuss) i osiagnal w nim najwyzszy, 96.

stopien wtajemniczenia. Wystapil z masonerii w 1914 roku. Wskutek sporu z kierownictwem Towarzystwa

Teozoficznego na tle tzw. afery Krisznamurtiego (Annie Besant i Leadbeater oglosili go "drugim

wcieleniem Chrystusa") Steiner opuscil szeregi Towarzystwa i 23 lutego 1913 roku zalozyl Towarzystwo

Antropozoficzne; od 1914 roku jego siedziba jest Dornach kolo Bazylei (Szwajcaria). Tam tez rozpoczela

sie wówczas budowa - wedlug planów Steinera - pierwszego (drewnianego) Goetheanum, centrum nowo

powstalego Towarzystwa i (od 1921 r.) Wolnej Wszechnicy Wiedzy Duchowej; w nim tez staje rzezba

Steinera przedstawiajaca Chrystusa w walce z Lucyferem i Arymanem. W latach 1914-1923 Steiner

mieszkal na przemian w Domach i w Berlinie, zrazu inspirujac Towarzystwo Antropozoficzne, a nastepnie

nim kierujac, wydajac swe ksiazki i ogromne corpus wykladowe (ca 6000 wykladów - publikowanych do

dzis - na wszystkie tematy wiedzy i zycia). W 1914 roku Steiner poslubia Marie von Sivers,

wspóltwórczynie eurytmii i antropozoficznej sztuki aktorskiej. Na ten okres przypada bliski zwiazek

Steinera z wielkim poeta rosyjskim Andriejem Bielym. W okresie wojny 1914-1918 Steiner prowadzil

intensywna dzialalnosc na rzecz pokoju (Aufruf an das deutsche Volk und an die Kulturwelt). Wtedy to i

bezposrednio po wojnie Steiner dal impuls dwu kolejnym antropozoficznym Tochterbewegungen:

pedagogice waldorfskiej (od fabryki Waldorf-Astoria, w której z inicjatywy jej wlasciciela Emila Molta

powstala pierwsza szkola steinerowska dla dzieci i mlodziezy) i ruchowi "trójpodzialu organizmu

spolecznego". W1922 roku z inicjatywy grupy pastorów protestanckich z Friedrichem Rittelmeyerem na

czele i przy wspólpracy Steinera powstaje ruch odnowy chrzescijanstwa - Christengemeinschaft

(Spolecznosc Chrzescijan). W latach 1922-1924 Steiner dal bodziec do powstania zarówno

antropozoficznej medycyny (specjalnosc: leczenie raka wyciagiem z jemioly pn. iscador), jak i farmacji,

pedagogiki specjalnej oraz rolnictwa biodynamicznego; jego czolowymi wspólpracownikami w tym

okresie byli - odpowiednio - Ita Wegman, Karl König i Ehrenfried Pfeiffer. W noc sylwestrowa 1922-1923

plonie pierwsze Goetheanum; Steiner rozpoczyna budowe nowego, ale zakonczenia jej juz nie dozywa. W

1923 roku Towarzystwo Antropozoficzne przeksztalca sie w Powszechne Towarzystwo Antropozoficzne;

na jego czele staje Steiner, Maria Steiner, Albert Steffen (wybitny pisarz szwajcarski), Ita Wegman,

Elisabeth Wreede i Günther Wachsmuth. Do najpowazniejszych ksiazkowych prac Steinera z okresu 1900-

1925 (poza wymienionymi cyklami wykladów) naleza: Die Mystik, 1901; Theosophie, 1904; Wie erlangt

man Erkenntnisse der höheren Welten?, 1909; Aus der Akasha-Chronik, 1904; Die Stufen der höheren

Erkenntnis, 1909; Die Geheimwissenschaft, 1910; Die geistige Führung des Menschen und der

Menschheit, 1911; Anthroposophischer Seelenkalender, 1912; Ein Weg zur Selbsterkenntnis des Menschen,

1912; Die Schwelle der geistigen Welt, 1913; Die Rätsel der Philosophie, 1914; Vom Menschenrätsel, 1916;

Von Seelenrätseln, 1917; Goethes Geistesart , 1918; Die Kernpunkte der sozialen Frage, 1919;

Anthroposophische Leitsätze, 1925; Mein Lebensgang, 1925 (autobiografia). Rudolf Steiner -

wtajemniczony (w XX wieku do jego rangi aspirowac mogli tylko Gurdzijew, Crowley i C. G. Jung),

mysliciel i unikatowy twórca wszechogarniajacego projektu budowy alternatywnej cywilizacji - zmarl 30

marca 1925 roku w Dornach. Rudolf Steiner jako twórca antropozofii (terminu tego uzyto przed Steinerem

dziewiec razy) w swym rozwoju swiatopogladowym, zarówno scisle filozoficznym, jak i inicjacyjnym,

nawiazywal do chrzescijanskiej i europejskiej tradycji ezoterycznej, tj. - scislej - do tzw. gnozy, której

dzieje ciagna sie od antycznego gnostycyzmu (sw. Jan Ewangelista, sw. Pawel, sw. Klemens z Aleksandrii,

Orygenes, Walentyn, Bazylides, Marcjon, Bardesanes, sw. Grzegorz i sw. Bazyli z Nazjanzu) i

manicheizmu (religia Maniego), poprzez krag legend o sw. Graalu, kataryzm (z jego poprzednikami:

paulikianami, mesalianami, bogomilami i patarenami), tajna inicjacje templariuszy czy takie sekty, jak

Bractwo Wolnego Ducha, po nowozytny Rózokrzyz (Christian Rosenkreutz, XIV-XV wiek) oraz

okultystyczne wolnomularstwo. Rozwój duchowy samego Steinera przechodzil przez nastepujace cztery

etapy: Pierwszy z nich, goetheanistyczny, obejmowal refleksje nad mysla J. W. Goethego, przede

wszystkim zas nad jego alternatywna metodologia przyrodoznawcza [teoria metamorfozy roslin i zwierzat,

koncepcja Urpflanze oraz teoria barw (Farbenlehre)]; byly to lata 1882-1892. Drugi z nich to okres, w

którym Steiner - w polemice z Kantem i w krytycznym nawiazaniu do Fichtego Wissenschaftslehre -

tworzy wlasna filozofie, najczesciej okreslana (od tytulu glównego jego dziela) mianem “filozofii

wolnosci"; etap ten przypada na lata 1892-1901. Etap trzeci, rózokrzyzowo-teozoficzny, obejmuje lata

1901-1912 i na ten okres przypada rózokrzyzowa inicjacja Steinera. W etapie czwartym (1912-1925)

Steiner - zarówno w ogromnej dzialalnosci autorskiej i wykladowej, jak i w inspirowaniu nowych form

zycia religijnego, artystycznego, naukowego i spolecznego - tworzy i rozwija swa wlasna wiedze duchowa

(Geisteswissenschaft) - antropozofie - i jej wyzsze stadium: sluzbe Archaniolowi Michaelowi. Antropozofie

Steiner okreslal (m.in.) nastepujaco: "Przez antropozofie rozumiem naukowe badanie swiata duchowego,

które przenika jednostronnosc zarówno czystego przyrodoznawstwa, jak i zwyklej mistyki, i które - zanim

podejmie próbe wnikniecia w swiat nadzmyslowy - w poznajacej duszy rozwija najpierw nieznane jeszcze

zwyklej swiadomosci i zwyklej nauce sily, które wnikniecie takie umozliwiaja" (Philosophie und

Anthroposophie, 1908). W innym z okreslen antropozofii Steiner definiuje ja jako "droge poznania, która

ducha ludzkiego chcialaby doprowadzic do ducha we wszechswiecie" (Anthroposophische Leitsätze, 1925).

Wreszcie antropozofie jako "wiedze o czlowieku kosmicznym (potencjalnym)" zwykl przeciwstawiac

antropologii jako nauce o czlowieku aktualnym i teozofii jako wiedzy o Bogu (Anthroposophie, 1921).

Antropozofia zatem, zarówno w intencji Steinera, jak i zywej praktyce od przeszlo stulecia, jest przede

wszystkim metoda poznania swiata duchowego (chrzescijanska szkola inicjacyjna - systemem cwiczen i

medytacji majacych na celu przemiane czlowieka), zarazem jednak równiez swiatopogladem, bedacym

teoretycznym "zapisem" rezultatów tego poznania, jak wreszcie propozycja (realizowanej) budowy

alternatywnej cywilizacji i kultury (ezoteryki, religii, sztuki, zycia spolecznego, politycznego i

ekonomicznego, pedagogiki, przyrodoznawstwa, medycyny i farmacji, rolnictwa i techniki). Zrozumiale

jest, ze w niniejszym wstepie chcemy przede wszystkim przedstawic antropozofie jako "droge poznania".

W prezentacji tej trzeba uwzglednic, kolejno, trzy jej aspekty: antropologiczny, filozoficzny

(teoriopoznawczy) i etyczny. Jej antropozoficzny sensu stricte (ezoteryczny - inicjacyjny) rdzen ukazuje

sama antologia tekstów Rudolfa Steinera opatrzona niniejszym wstepem. Antropozoficzna wiedza o

czlowieku - Menschenkunde - zrazu koncentruje sie przede wszystkim na psychosomatycznym aspekcie

czlowieka. W tym ujeciu dusza ludzka - w swej zwyklej, potocznej postaci - ma trzy nastepujace wladze:

myslenie (pojeciowo-wyobrazeniowe, powiazane z postrzezeniami), uczucia i wole. (Dusza obejmuje i

przenika cialo czlowieka, nie odwrotnie.) Wladzom tym na poziomie ciala fizycznego odpowiadaja: system

mózgowo-rdzeniowy, system rytmiczny (uklad oddechowy i uklad krazenia) oraz system przemiany

materii i uklad miesniowo-kostny. Oznacza to, ze fizyczna podstawa zycia duszy jest cialo jako calosc.

Wszystkie trzy systemy ciala przenikaja sie nawzajem. Antropologicznym triadom duszy i ciala

odpowiadaja w mysli i w inicjacyjnej praktyce Steinera Antropozoficzne - dostepne osobowosci i

swiadomosci przemienionej - triady tzw. wyzszych cial i aspektów duszy. Poza fizycznym ("mineralnym")

cialem czlowieka uznaje sie w antropozofii takze ciala: eteryczne (“roslinne"), zwane tez temporalnymi, i

astralne ("zwierzece"). Pierwsze z nich jest ta nadzmyslowa struktura, która czlowiek podziela z roslinami;

decyduje ono o organicznym charakterze jego ciala fizycznego (forma, dziedziczenie itp.), w swym

"czasowym" aspekcie ( Zeitleib) bedac podstawa ludzkiej pamieci. Drugie z nich jest równiez nadzmyslowa

struktura, jaka czlowiek podziela ze zwierzetami; stanowi ono instrument wrazen (czuc) i doznan

psychicznych czlowieka, bedac podstawa zarówno jego popedów, jak swiadomosci i myslenia. (Jako takie

posiada ono swój wlasny system zmyslowy, zlozony z 7 tzw. "kwiatów lotosu", czyli czakramów) Dusza

ludzka - w swym wyzszym wymiarze - posiada trzy stopnie: dusze doznaniowa {Empfindungsseele), dusze

rozsadkowa i uczuciowa (Verstandes- und Gemütsseele) oraz dusze samoswiadoma (Bewusstseinseele).

Pierwsza z nich obsluguje stosunki czlowieka ze swiatem zewnetrznym - bezposrednio, druga - posrednio,

trzecia natomiast laczy go z najwyzszym elementem pelnej struktury ludzkiej - z duchem. Dusza

samoswiadoma jest "dusza duszy" czlowieka, w niej bowiem zyje to, co w nim wieczne i niesmiertelne:

odbicie duchowej Prawdy, Piekna i Dobra. Osobna strukture stanowi "ja" czlowieka. "Ja" zyje w duszy, a

najwyzszy jego wyraz nalezy do duszy samoswiadomej, jakkolwiek stamtad promieniuje ono na cala dusze

i przez nia - na cialo. W "ja" zyje duch. Duch promieniuje w "ja" i zyje w nim jak w swej "oslonie".

(Kwintesencja "ja" czlowieka jest bezinteresowne pragnienie poznania prawdy i bezinteresowna gotowosc

do czynienia dobra.) W procesie swego rozwoju czlowiek, dokonujac swiadomej autotransformacji ciala

astralnego, aktualizuje (tj. zarazem indywidualizuje i laczy ze struktura duszy) pierwszy stopien swego

ducha - "ducha-jazn" (Geist-Selbst), tj. wyzszej jazni; ciala eterycznego - drugi jego stopien, "ducha-zycia"

(Lebensgeist); ciala fizycznego - jego stopien trzeci, "ducha-czlowieka" (Geist-Mensch). (Duch ludzki w

swej triadycznej strukturze stanowi "odbicie" czy pieczec Boga w czlowieku w tej samej kolejnosci -

Ducha Sw. (Prawda), Syna Bozego (Zycie) i Boga Ojca (Byt); tu Steiner nawiazuje do prastarej tradycji

chrzescijanskiej scintilla wzglednie sigillum Dei anima humana) W toku swego zycia - pojetym optymalnie

- czlowiek przechodzi przez 7 wzglednie 9 faz "narodzin" i rozwoju poszczególnych czlonów swej

indywidualnosci jako ciala, duszy i ducha. Najpierw sa to narodziny ciala fizycznego (z chwila rozpoczecia

samodzielnego zycia) - jest to faza od 0 do 7 roku zycia, w której rozwija sie przede wszystkim

"mineralny" aspekt czlowieka. Narodziny ciala eterycznego rozpoczynaja sie z chwila zmiany zebów - jest

to faza trwajaca od 7 do 14 roku zycia, w której rozwija sie przede wszystkim cialo eteryczne (poczatek

osiagania dojrzalosci szkolnej). Narodziny ciala astralnego zaczynaja sie z chwila osiagniecia dojrzalosci

plciowej - jest to faza trwajaca od 14 do 21 roku zycia, w której rozwija sie cialo astralne. (Te trzy fazy

pozostaja pod wplywem - odpowiednio - Ksiezyca, Merkurego i Wenus.) Z chwila ukonczenia przezen 21

roku zycia rozpoczyna sie proces narodzin "ja" i duszy czlowieka i trwa - w siedmioletnich fazach narodzin

duszy doznaniowej, intelektualno-uczuciowej i samoswiadomej - do 42 roku zycia. (W tym okresie

czlowiek pozostaje pod wplywem Slonca; jest to apogeum jego zycia.) W tym okresie - a dokladnie okolo

35 roku zycia (poczatek narodzin duszy samoswiadomej) - czlowiek osiaga taki poziom rozwoju, na

którym moze podjac, na mocy wlasnej swobodnej decyzji, wynikajacej zarówno z poglebionego procesu

samopoznania, jak i ze zrozumienia sensu swego (aktualnego) zycia, proces inicjacyjny, tj. wejsc na

sciezke wtajemniczenia. Sciezka ta - w ramach przedstawianego schematu - obejmuje trzy fazy rozwoju

ducha ("wyzszej jazni", "ducha-zycia" i "ducha-czlowieka"); dzieje sie to - odpowiednio - pod auspicjami

Marsa, Jowisza i Saturna. (Oczywiscie, schemat ten ma wylacznie charakter ogólnego programu, którego

realizacja moze nie dojsc do skutku, miec charakter minimalny, optymalny lub maksymalny: albowiem

spiritus ßatubivult..!) A jak przedstawia sie filozoficzny fundament antropozoficznego procesu

inicjacyjnego? Filozoficzne - a scislej biorac, teoriopoznawcze i etyczne - podstawy antropozofii w ogóle,

w szczególnosci zas antropozoficznej drogi inicjacyjnej, Steiner dal zarówno w swych pracach z okresu

goetheanistycznego (Goethes naturwissenschaftliche Schriften, 1884-1897, Grundlinien einer

Erkenntnistheorie der Goetheschen Weltanschauung, 1886, i Goethes Weltanschauung, 1897), jak i w

swych pracach z zakresu "filozofii wolnosci" ( Wahrheit und Wissenschaft, 1892, Die Philosophie der

Freiheit, 1894, Die Rätsel der Philosophie, 1914, Vom Menschenrätseln, 1916, i Von Seelenrätseln, 1917),

oraz w licznych pomniejszych rozprawach i w wykladach z lat 1904-1925. Przedstawiajac filozoficzny

(teoriopoznawczy) fundament antropozofii, zacznijmy od elementarnej konstatacji: Wszelkie poznanie

musi byc procesem swiadomym, trescia swiadomosci. Dzieki swiadomosci czlowiek odkrywa w sobie

zarówno potrzebe poznania swiata zewnetrznego, jak i potrzebe samopoznania. (Konstatacja ta stanowi

jedynie preambule analizy poznania i samopoznania, której Steiner dokonuje w swej gnozeologii, nie jest

wszakze jej zalozeniem. Albowiem analiza poznania i samopoznania musi byc pozbawiona wszelkich

zalozen, które musialyby juz byc rezultatem procesu poznania.) Punkt wyjscia teorii poznania musi byc

wolny od jakiegokolwiek bledu. Poniewaz zas blad jest mozliwy tylko w mysleniu (sadach), przeto ten

punkt wyjscia musi byc dany swiadomosci przy calkowitym pohamowaniu myslenia. Takich tresci

swiadomosci dostarczaja nam bezposrednio nasze zmysly w postaci postrzezen (doswiadczen); poniewaz

jednak w potocznym poznaniu i samopoznaniu z reguly wystepuja one w polaczeniu z mysleniem, przeto

takie “czyste doswiadczenie” otrzymujemy dopiero w rezultacie procesu jego sui generis rekonstrukcji.

Swiat czystych doswiadczen stanowi chaos poszczególnych tresci swiadomosci, pozbawionych

jakichkolwiek zwiazków i nie rózniacych sie miedzy soba pod wzgledem znaczenia i wartosci. Dopiero

myslenie - jego pojecia - umozliwia wskazanie zwiazków laczacych doswiadczenia i rozróznienie ich

wartosci. (Np. aby móc powiedziec o jakichs dwu doswiadczeniach, ze sa sobie "równe", trzeba najpierw

miec pojecie równosci.) Czyste doswiadczenie jest dla swiadomosci pozbawiona istoty “zewnetrznoscia" i

tylko wskazuje na okreslone pojecie i stawia je w odpowiedniej formie w swietle swiadomosci. Mysl, czyli

pojecie, nie jest produktem czystych doswiadczen. Doswiadczenia te sa tylko bodzcem do zastosowania do

nich mysli, czesto tez do ich wytworzenia, ale proces ten pod wzgledem tresci jest od nich niezalezny.

Swiat mysli wiec jest samodzielny wzgledem swiata doswiadczen. Tak wiec w swiecie tresci naszej

swiadomosci zrazu mamy dany nam swiat czystych doswiadczen - wsród nich takze (jeszcze nie dajace sie

od nich odróznic) mysli (pojecia). Dopiero zas wtórnie odkrywamy, ze mysli te moga zostac nam dane, tj.

pojawic sie nam, tylko wtedy, kiedy sami je wytworzymy; w ten sposób konstatujemy ich specyficzny

charakter, tj. ich wzgledna niezaleznosc od pozostalych postrzezen (doswiadczen). Wszakze mysli jako

pojecia nie sa pod wzgledem swej tresci produktem naszego "ja" (podmiotu). Wprawdzie mysli powstaja

dzieki naszej aktywnosci myslowej, jednakze ich tresc opiera sie na wlasnych i niezaleznych od nas

prawach. W myslach wiec musimy rozrózniac miedzy ich obiektywna trescia a podmiotowym sposobem

ich pojawiania sie. W przeciwienstwie do czystych doswiadczen kazda mysl w bezposredniej formie swego

pojawiania sie, jesli jej nie zmienimy, juz sama wskazuje na inne tresci swiadomosci. Tu znika brak

zwiazku miedzy doswiadczeniami. Dlatego tez ta sfera mysli stanowi "wyzsze doswiadczenie". Dopóki pod

wzgledem tresci nie wyjdziemy poza to, co jest nam dane bezposrednio - poza czyste doswiadczenie i

wyzsze doswiadczenie - dopóty nie wyszlismy jeszcze poza sfere bezposredniego doswiadczenia, której nie

rozjasnily jeszcze ani nie zaklócily zadne sady czy wnioski myslowe. Takze tu wiec wykluczona jest

jeszcze jakakolwiek mozliwosc bledu. Równiez czyms danym nam bezposrednio jest pozostajacy

calkowicie poza naszym wplywem zwiazek laczacy okreslone czyste doswiadczenie z okreslona mysla w

obrebie naszej swiadomosci. Kiedy sam odnosze jakas mysl do przedmiotu postrzezenia lezacego u

podstaw czystego doswiadczenia, dopiero wtedy formuluje jakis sad. I dopiero wtedy pojawia sie

mozliwosc popelnienia bledu. Wszelkie wydawanie sadów to albo laczenie okreslonego zewnetrznego

przedmiotu postrzezenia z okreslona mysla (sad postrzezeniowy), albo laczenie mysli z mysla, pojecia z

pojeciem (sad pojeciowy). Blad powstaje wówczas, kiedy powiazan tych dokonuje sie w sposób falszywy

wskutek pomylki (zludzenia) lub nieuwagi. Totez zalozeniem bezblednych sadów jest jasna swiadomosc,

czyli dokonywanie pelnych i precyzyjnych obserwacji. Jesli przy formulowaniu jakiegos sadu pozwalamy

kierowac sie tylko dana nam bezposrednio trescia poszczególnych elementów doswiadczenia, które

laczymy w naszym sadzie, to unikamy wszelkiego wywierania osobistego wplywu na ich polaczenie.

Polaczenie to dokonuje sie tylko zgodnie z wlasna trescia elementów, które mamy polaczyc. W przypadku

sadów, do których dochodzimy w ten sposób, mozliwosc bledu zostaje wykluczona, poniewaz i tym razem

nie wychodzimy poza to, co dane w bezposrednim doswiadczeniu. Wtedy nasze sady sa sadami pewnymi;

natomiast wszystkie inne sa narazone na blad. Wszakze wlasciwe zródlo bledu nie znajduje sie w samym

mysleniu, lecz w beztroskiej, niedokladnej i niepelnej obserwacji rzeczy. Myslenie jako takie nie jest

falszywe; falszywe jest jedynie myslenie falszywie zastosowane. Jesli w formulowaniu sadów nie wkrada

sie nic poza tym, co juz zawiera sie w tresci doswiadczalnych elementów czlonów sadu, które laczone sa w

sadzie, to bedzie zachowany calkowicie scisly doswiadczalny charakter pewnej wiedzy. Wtedy wydawanie

sadów bedzie urzeczywistnianiem zwiazków czy polaczen, które sa juz z góry - potencjalnie - okreslone.

Tak wiec w swiadomosci ludzkiej koegzystuja dwa oddzielone od siebie obszary doswiadczenia: z jednej

strony dany mi jako czyste doswiadczenie swiat zewnetrzny, który jawi mi sie bez mojej aktywnosci jako

cos gotowego, oraz z drugiej - dany mi jako wyzsze doswiadczenie swiat wewnetrzny, który aktywnie

rozwija sie tylko dzieki mojej wlasnej aktywnosci. Do pierwszego docieram dzieki zewnetrznemu

postrzeganiu zmyslowemu, do drugiego zas - dzieki nadzmyslowemu postrzeganiu wewnetrznemu. Swiat

wyzszego doswiadczenia to swiat myslenia. Myslenie, zgodnie ze swa istota, ma podwójne zadanie:

Pojmowanie, postrzeganie poszczególnych mysli i laczenie ich miedzy soba. Przy tym myslenie ukazuje

dwojaka, jakosciowo przeciwstawna postawe: aktywnosc dzielaca mysli i jasno je okreslajaca oraz

aktywnosc pochwytujaca je i ujmujaca jako calosci. Pierwsza z nich jest aktywnoscia rozsadku (Verstand),

druga zas aktywnoscia rozumu (Vernunft). Pierwsza aktywnosc, dzielaca mysli, uprawiana przez rozsadek,

prowadzi do pojec jasno okreslonych, ale waskich (w wezszym sensie). Laczaca aktywnosc rozumu,

odslaniajaca wlasciwa tresc mysli, ich istote, prowadzi do dynamicznych, ale szerokich i holistycznych idei

(pojec w szerszym sensie). Idee sa dostepne tylko rozumowi. Rozsadek jest niejako zdolnoscia

postrzegania pojec, rozum zas zdolnoscia postrzegania idei. Rozsadek wszedzie doprowadza do podzialu

czlonów kazdej harmonijnej calosci. Rozum wraz z idea, ujmujac w syntezie i ponownie laczac mysli w

harmonijna calosc, daje nam dostep do istoty i tresci swiata mysli. W poznaniu rozsadek jest stopniem

przygotowawczym rozumu. Wszelkie wydawanie sadów jest rezultatem aktywnosci rozumu. Wszelki "sad

pojeciowy" to nic innego, jak ponowne zjednoczenie tego, co rozdzielil rozsadek. Rozsadek prowadzi do

uchwytywania wszystkiego, co pojedyncze, jednorazowe, skostniale, martwe, zewnetrzne: produktu jako

zjawiska. Rozum prowadzi do poznania wszystkiego, co nieustannie sie staje, co sie zmienia, tego, co zywe

i wewnetrzne: tworzacego jako istoty. Rozsadek, kierujac sie metoda dowodzenia i konstrukcji, uchwytuje

swiat tylko jako swiat martwy, pozbawiony madrosci mechanizm. Rozum, kierujac sie metoda wywodzenia

i rozwijania, poznaje swiat jako swiat zywy, obdarzony dusza i duchem, jako organiczny swiat pelen

madrosci. Czynnosc poznawania jest wiec ponownym odnajdywaniem i jednoczeniem z jednej strony

uprzednio podzielonej zewnetrznej, zmyslowej strony swiata, a z drugiej - wewnetrznego, nadzmyslowego

jego aspektu. Czlowiek jako jedyny pelnoprawny "obywatel obu swiatów" (jako ze moze postrzegac oba,

zarazem jako uczestniczacy w nich i je obserwujacy) potrafi dokonywac takiego podzialu i ponownego

jednoczenia obu swiatów. W calym tym procesie poznania - tj. dzieki temu podzialowi mozliwym

pochwytywaniu (pojmowaniu) rzeczy swiata przez rozsadek i nastepnie dopiero dzieki wlasciwemu

rozpoznawaniu ich przez rozum - mozliwe jest pojawienie sie istoty swiata jako takiej (dochodzenie jej do

swiadomosci). Wprawdzie istota swiata dzialalaby w calym stworzeniu nie poznawana, ale sama nie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: