Podejście poznawczo-behawioralne
Założenia behawioryzmu
środowiskowość
człowiek kształtuje się pod wpływem oddziaływań zewnętrznych
podejście empiryczne
eksperymentalny charakter, wiedza obiektywna, podejście antysubiektywistyczne
zdrowie
człowiek posiada przystosowawcze umiejętności, racjonalne przekonania i jest zdolny do samoregulacji
Patologia
patologia zachowania, reakcji emocjonalnych i nastawień powstaje zgodnie z prawami warunkowania i uczenia się. Typy patologii:
brak pożądanych, przystosowawczych nawyków i czynności
wadliwe reakcje i nawyki oraz systemy zachowań (natrętne reakcje, fobie itp.)
diagnoza (analiza behawioralna)
analiza zachowań i czynników oraz praw uczestniczących w wyuczonej patologii
terapia
różne formy warunkowania i uczenia się oraz zmiana nawyków myślenia
Założenia podejścia poznawczego
jakość wiedzy o świecie i własnej osobie - trafność, realistyczność, abstarakcyjność, konkretność;
schematy poznawcze (racjonalne, plastyczne, otwarte)
kompetencje poznawcze i adaptacyjne, zdolność do samoregulacji w oparciu o wiedzę, kompetencje, poczucie własnej tożsamości i autonomii
patologia
wynika z deficytów i defektów treściowych i formalnych struktur poznawczych
jakość wiedzy o świecie i własnej osobie - trafność, realistyczność, abstarkcyjność konkretność;
Kierunki behawioralne i psychologia poznawcza
Podstawowe założenia podejścia TPB
Problemy powstają w wyniku interakcji pomiędzy „umysłem”, „ciałem”, i środowiskiem (fizycznym, społecznym, ekonomicznym, kulturowym...).
Zaradzenie problemom może wymagać zmiany w zakresie jednego, lub wszystkich tych systemów
Założenie poznawcze: interpretacja doświadczeń jest kluczowa
Założenie behawioralne: zmiana sposobu zachowania przeradza się zazwyczaj w zmiany w zakresie pozostałych systemów
Celem terapii jest zaradzenie najistotniejszym problemom (ustalanym wspólne)
Prawie cały nacisk w terapii jest, przynajmniej początkowo, położony na „tu i teraz”.
Historia jest ważnym tłem dla sformułowania przypadku, lecz ścisła koncentracja na przeszłych wydarzeniach występuje jedynie w odpowiedzi na wyraźną potrzebę pacjenta.
Ogólnie, zaczynamy na szczycie i posługujemy się najprostszymi sposobami, które działają („podłoże” też zazwyczaj ulega zmianom!)
Zmiana poznawcza jest środkiem osiągnięcia celu, nie celem samym w sobie.
Terapia polega na współpracy
Wiedza jest dzielona; cele również
Klient jest najlepszym ekspertem od własnych problemów
Klient uczy się nowych umiejętności
Ważne jest, by oceniać hipotezy i efektywność empirycznie
Implikacje terapii poznawczo-behawioralnej dla pomagających
Podejście preferowane w instytucjach opieki zdrowotnej.
Techniki poznawczo-behawioralne są pragmatyczne, konkretne, łatwo można się nauczyć ich stosowania.
PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO-EGZYSTENCJALNE
Podstawowe założenia
Natura człowieka
przekonanie o pozytywnych możliwościach człowieka, które powinien realizować, czyli rozpoznawać i urzeczywistniać
Rola społeczeństwa
otoczenie społeczne poprzez swoje wymagania i oczekiwania hamuje lub frustruje naturalny proces samorealizacji
Podejście fenomenologiczne
koncentracja na świadomym, bieżącym doświadczaniu zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych („tu i teraz”) to pozostawanie w kontakcie z własnym doświadczeniem
Podejście subiektywistyczne
świadomość własnego doświadczenia uważa się za jedyne kryterium poznania rzeczywistości i poznania samego siebie
Metody kliniczne
np. rozmowa, psychoterapia – „taoistyczny” stosunek do człowieka: bierny, nieingerujący, osobowy
Podejście holistyczne
psychika i ciało, organizm i środowisko funkcjonują jako zorganizowana całość i jeden system
a. Maslow –Hierarchia potrzeb
Samorealizacja stanowi wartość samą w sobie,
integruje wszystkie poziomy funkcjonowania osoby,
a zarazem pozwala na integrację ze światem zewnętrznym
POTRZEBY SAMOREALIZACJI:
Działają wg zasady „im więcej, tym lepiej”
Dostarczają emocji pozytywnych
Realizacja jest względnie niezależna od otoczenia
Koncentrują osobę na przedmiocie potrzeby
Zapewniają fizyczne i psychiczne zdrowie
C.Rogers - Psychoterapia skoncentrowana na kliencie
Dwie osoby są w kontakcie
Osoba pierwsza – klient jest w stanie wewnętrznej niezgodności, podatności na zranienie lub niepokoju
Osoba druga – terapeuta jest wewnętrznie zgodny w kontekście tej relacji
Terapeuta doświadcza bezwarunkowego pozytywnego ustosunkowania względem klienta
Terapeuta doświadcza empatycznego zrozumienia klienta
Klient postrzega, co najmniej w minimalnym stopniu, bezwarunkowe pozytywne ustosunkowanie terapeuty oraz jego empatyczne zrozumienie
Implikacje podejścia humanistyczno-egzystencjalnego dla pomagających
Empatyczne i uważne słuchanie, otwartość.
Komunikowanie przez pomagającego szacunku, zrozumienia, akceptacji.
Ograniczenia zastosowania tej metody do przedstawicieli innych kultur i mniejszości. Koncentruje się na indywidualizmie i samookreśleniu, nie uwzględnia takich zjawisk jak seksizm, rasizm, dyskryminacja.
Terapia Gestalt
Podstawowym celem terapii jest rozwój świadomości, konsekwencje:
Odpowiedzialność za siebie
Zmiana szukania oparcia w środowisku na znajdywanie oparcia w sobie - samoregulacja organizmu (niezależność, autonomia, kontakt z otoczeniem zgodnie z własnymi wyborami)
Większa integracja
Brak potrzeby szukania przyczyn zaburzeń w przeszłości pacjenta
Implikacje podejścia Gestalt dla pomagających
Zwracanie uwagi klienta na mowę ciała w zestawieniu z wypowiedziami werbalnymi i pomagać w zintegrowaniu ich.
Podkreślanie że to klient jest odpowiedzialny za własne uczucia, myśli i działania.
Uświadamianie klientowi wpływu niezakończonych spraw na jego obecne funkcjonowanie.
Orientacja systemowo-interakcyjna
Ogólne właściwości systemu
Definicja systemu
uporządkowana kompozycja elementów, tworząca spójną całość, przy czym nie jest to zwykła suma tych elementów
Jakakolwiek zmiana w systemie wpływa na pozostałe części
Otoczenie systemu
fragment rzeczywistości, który nie jest systemem, a z którym system ten wchodzi lub może wchodzić w jakieś relacje
Stopień otwartości systemu
pojęcie sprzężenia zwrotnego
Struktura systemu
elementy systemu tworzące całość wzajemnie na siebie oddziałują, pozostając w dynamicznej równowadze
Teoria komunikacji wewnątrzrodzinnej
- reguły poprawnego komunikowania się
Każdy członek rodziny powinien być zdolny do wyrażania spójnie, dokładnie i jasno tego, co widzi, słyszy, czuje i myśli o sobie samym i innych w ich obecności
Do każdej osoby należy odnosić się jak do niepowtarzalnej jednostki, której należy się szacunek
Różnice między członkami w rodzinie muszą być otwarcie uznane i używane w celu rozwoju, a nie widziane jako coś zagrażającego
Struktura rodziny – S. Minuchin
Struktura rodzinna to struktura otwartego systemu społeczno-kulturowego podlegającego stałym zmianom
Rodzina w swym rozwoju przechodzi przez szereg etapów, a każdy z nich wymaga zmiany struktury rodziny
Rodzina przystosowuje się do zmiennych warunków tak, aby utrzymać swą ciągłość, a równocześnie umożliwiać psychospołeczny rozwój każdego ze swoich członków
PODEJŚCIE INTEGRACYJNE
INTEGRACJA(eklektyzm, pluralizm):
Wykorzystanie w pracy terapeutycznej zasad, technik, koncepcji, które wywodzą się z różnych szkół teoretycznych.
Każda szkoła terapeutyczna ma swoje ograniczenia, jednocześnie każda wnosi coś wartościowego do rozumienia ludzkiego zachowania i przeżywania.
Podejście integracyjne wymaga od pomagającego elastyczności i wszechstronności.
Podejście i stosowane techniki powinny być starannie dobrane do klienta.
Pomagający powinien rozumieć powiązania pomiędzy umysłem a ciałem i zauważać wzajemne oddziaływanie stanów somatycznych i psychicznych.
Pomagający powinien być otwarty na poszukiwanie nowych sposobów rozumienia klienta i stosowanie bardziej skutecznych, efektywnych technik.
Praca w podejściu integracyjnym wymaga wszechstronnego, ustawicznego kształcenia zawodowego.
Należy się wystrzegać „niechlujnego eklektyzmu”, potrzebna jest samoświadomość, należy jasno zdawać sobie sprawę , które elementy danej teorii zostały uwzględnione, a które nie.
Osoba udzielająca profesjonalnej pomocy psychologicznej
Skuteczność osoby pomagającej jest uwarunkowana poziomem jej samoświadomości i umiejętnością wykorzystania własnej osoby jako narzędzia zmiany.
Wiedza z zakresu dyscyplin akademickich jest istotna, ale programy szkoleniowe w dziedzinie udzielania pomocy, powinny bardziej skupiać się na ćwiczeniu umiejętności praktycznych , umiejętności komunikacyjnych i zdobywaniu samowiedzy.
Integracja doświadczenia osobistego z superwizowanym doświadczeniem specjalistycznym i wiedzą akademicką staje się podstawą rozwoju umiejętności pomagania.
Cechy charakteryzujące skutecznych terapeutów i doradców, przegląd kluczowych prac badawczych
Wg Combs (1989) przedstawiciele głównych zawodów, których istotą jest pomaganie, podzielają pewne wspólne przekonania:
Postawa wobec innych ludzi. Osoba skutecznie pomagająca postrzega ludzi raczej jako zdolnych do działania niż bezsilnych, wartościowych niż pozbawionych wartości, godnych zaufania niż niesolidnych, pomocnych i przyjaznych innym niż niechętnych i alienujących się, widzących otoczenie raczej w optymistyczny niż pesymistyczny sposób.
Obraz własnej osoby. Poczucie kompetencji, utożsamianie się z innymi, brak poczucia izolacji, poczucie, że jest się godnym zaufania, potrzebnym innym i wartościowym.
Podejście do pomagania. Skutecznie pomagający koncentruje się bardziej na ludziach niż na rzeczach i częściej przyjmuje subiektywne, fenomenologiczne podejście- tzn. widzi problem z perspektywy klienta, a nie własnej. Jego działaniu towarzyszy empatia.
Wg Rogersa (1958)pomagający powinien spełniać następujące warunki:
Bezwarunkowa akceptacja. Komunikowanie klientowi akceptacji jako osobie wartościowej bez względu na to, kim on jest, co mówi lub co robi.
Autentyczność i spójność. Pomagający powinien być szczery, uczciwy, jednoznaczny. Jego wypowiedzi powinny być zgodne z działaniami.
Empatia. Komunikowanie empatycznego zrozumienia perspektywy klienta. Upewnianie klienta, że się czuje i rozumie jego problemy z jego punktu widzenia.
Wg Corey (1995) w relacji pomagania ważne są następujace elementy:
Samoświadomość. Pomagający powinien nieustannie pogłębiać świadomość własnych uczuć, sposobu przeżywania, powinien rozwijać się i być otwartym na zmiany. Samoświadomość prowadzi do większej autentyczności.
Zainteresowanie. Pomagający powinien wykazywać czynne zainteresowanie dobrem innych ludzi.
Wiedza i umiejętności. Zdolność do integrowania teorii i umiejętności psychologicznych z osobistym sposobem ujmowania rzeczywistości.
Pojęcie EMPATII wg Egan (1990):
Empatia podstawowa- polega na okazywaniu uwagi, uważnym słuchaniu i odzwierciedlaniu przekazu klienta.
Trafna empatia zaawansowana- wywieranie wpływu na klienta za pomocą interpretacji wniesionych przez niego treści.
Cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:
SAMOŚWIADOMOŚĆ:
Pomagający może ją rozwijać poprzez doświadczenie własne w psychoterapii.
Doświadczenie własnego rozwoju z jego satysfakcjami i frustracjami kształtuje samoświadomość.
Pomagający umie lepiej oddzielać własne potrzeby, wrażenia i uczucia od postaw , wrażeń i uczuć klientów.
Bardziej efektywne używanie własnej osoby jako narzędzie zmian w kliencie.
Przykładowe pytania jakie zadaje sobie pomagający, który rozwija własną samoświadomość:
Co się aktualnie dzieje pomiędzy mną a klientem?
Co się wydarzyło, że się tak właśnie czuję?
Czy w danej chwili rzeczywiście słucham tego co mówi klient, czy też dokonuję projekcji własnych spostrzeżeń i uczuć?
Czy to jest mój problem, czy klienta?
ŚWIADOMOŚĆ PŁCI I ŚWIADOMOŚĆ KULTUROWA:
Zrozumienie różnic między sobą a klientem wynikające z płci, orientacji seksualnej, rasy i narodowości. Np. Kobiety i przedstawiciele innych grup niedominujących, jak homoseksualiści czy osoby o innym niż biały kolorze skóry, doświadczają życia w sposób odmienny niż biali mężczyźni, którzy tworzą dominującą kulturę, mają od urodzenia znaczną liczbę przywilejów i mogli nie doświadczyć żadnej formy dyskryminacji.
cechy pomagającego w ujęciu praktycznym:
U podłoża teorii i technik pomocy psychologicznej leżą założenia wynikające z kultury zachodu. Pomagający powinien mieć świadomość, że klienci spoza tej kultury mogą spostrzegać swoje problemy i sposób funkcjonowania odmiennie.
Model zachodni jest oparty na indywidualizmie, samodzielności, autonomii i rywalizacji, podczas gdy w innych modelach stosunki rodzinne i wspólnotowe ceni się wyżej niż dobro jednostki. Pracując z klientami z innych kultur pomagający powinien modyfikować i adaptować tradycyjne poglądy na rozwój i funkcjonowanie człowieka.
Niektórzy klienci wywodzą się z kultur, w których nie jest przyjęte otwieranie się przed nieznajomymi i szukanie u nich pomocy, inni klienci nie będą wchodzić w opartą na równości relację pomagania, ponieważ są przyzwyczajeni do relacji jednostronnych, zhierarchizowanych , w których pomagający jest ekspertem udzielającym autorytatywnych zaleceń.
Wrażliwość na różnice kulturowe i motywacja do ich poznawania jest ważną cechą pomagającego.
SZCZEROŚĆ:
Jest to jedna z głównych zmiennych sprzyjających budowaniu zaufania, jest kluczowym składnikiem każdej efektywnej relacji interpersonalnej.
Pomagający mogą komunikować szczerość poprzez otwartość, odpowiadanie na pytania zgodnie z najlepszą swoją wiedzą, przyznawanie się do błędów i niewiedzy.
Jak być szczerym gdy odbieramy negatywnie klienta lub nie jesteśmy w stanie zgodzić się z jego poglądami? Pomagający powinien przyznać się przed sobą do swoich reakcji i oddzielić je od interakcji z klientem. Czasem konieczne jest przekazanie klienta innemu pomagającemu.
SPÓJNOŚĆ:
Niespójność=niezgodność słów i czynów.
Osoba doświadczająca zgodności pomiędzy własnymi wartościami i przekonaniami a swoim stylem życia komunikuje się w sposób bardziej wiarygodny i wywiera większy wpływ niż ktoś poświęcający energię na maskowanie niespójności.
Osoba mająca klarowny system wartości, jest bardziej zdolna do wyrażania swoich przekonań bez narzucania ich innym, co sprzyja szczerej i nieosądzającej postawie w relacji.
ZDOLNOŚC DO KOMUNIKOWANIA:
Zdolność do werbalnego i niewerbalnego komunikowania tego, co postrzegamy, czujemy i sądzimy, sprzyja każdej relacji interpersonalnej.
WIEDZA:
Psychologia( np. wiedza o prawidłowym i zaburzonym rozwoju, uczeniu się i motywacji, osobowości).
Socjologia (np. wiedza o rolach społecznych, funkcjonowanie organizacji, stosunkach wewnątrz i międzygrupowych.
Antropologia ( np. wpływ kultury na rozwój psychiczny i zachowanie).
DOŚWIADCZENIE:
Wg badań (Corey, 1995; Egan, 1990; Hutchins, 1984; Ivey, Ivey i Simek- Morgan, 1993; Kottler, 1993) ze wzrostem doświadczenia rośnie umiejętność dostosowywania się do klientów i używania bardziej zróżnicowanych metod.
Pomagający uczą się bardziej ufać swojej intuicji, pracować z bardziej różnorodnymi klientami i podejmować ryzyko nowych strategii.
INTEGRALNOŚĆ ETYCZNA:
To świadoma determinacja pomagającego, by postępować odpowiedzialnie, moralnie i etycznie.
Wymaga nieustannej refleksji, otwartości na zmiany i niedostrzegania potencjalnych konfliktów między własnymi kryteriami etycznymi a kryteriami zarządzających opieką zdrowotną i pracodawców oraz normami społecznymi i zawodowymi.
Dylematy etyczne mogą dotyczyć kwestii poufności, prowadzenia dokumentacji oraz rodzaju i czasu prowadzenia usług.
Samoświadomość pomagającego:
Pomagający powinien: stale diagnozować własne potrzeby i uczucia,
podejmować refleksję nad tym, co się z nim dzieje w danym momencie w relacji z klientem,
korzystać z superwizji,
Pomocne pytania:
Czy jestem świadomy tego, kiedy odczuwam dyskomfort, zajmując się jakimś klientem/pacjentem lub określonym obszarem tematycznym?
Np. klient, który wywołuje w nas złość, klient zagrażający, o odstręczającym wyglądzie; tematy kontrowersyjne - seks, narkotyki.
Czy jestem świadomy własnych strategii unikania?
Unikanie określonych tematów, pozwalanie klientowi na długie dygresje, zadawanie zbyt wielu pytań klientowi.
Czy potrafię być w pełni szczery z klientem?
Czy mam potrzebę, żeby klient mnie lubił i to mnie powstrzymuje od konfrontowania klienta z problemem lub kierowania jego uwagi na sprawy nieprzyjemne? Czy usiłuję być nieustannie doskonały i zawsze mieć rację, czy też potrafię być sobą? Jeżeli pomagający ma silną potrzebę bycia lubianym, będzie za bardzo wspierał i podtrzymywał klienta, przez co utrudni mu rozwijanie odpowiedzialności i niezależności.
Czy czuję potrzebę ciągłego panowania nad sytuacją ? Należy obserwować własne uczucia, kiedy klient nie zgadza się z nami lub nie chce iść w proponowanym przez nas kierunku np. pomagający proponuje określoną technikę- hipnozę , a klient odmawia współpracy. Jeśli mamy silną potrzebę kontroli możemy potraktować to jako odrzucenie i poczuć złość. Pomagający, który nie ma takiej potrzeby, potrafi zaakceptować odczucia klienta bez wrażenia, że został osobiście zaatakowany, może zaproponować klientowi alternatywne rozwiązanie lub odłożyć nową technikę na później.
W sytuacji gdy chcemy by klient skupił się na określonym temacie, a on mówi o czymś innym, czy potrafimy towarzyszyć mu i powstrzymać się od popychania go tam, gdzie naszym zdaniem , powinien pójść ? Umiejętność aktywnego słuchania zabezpiecza przed nadmiernym kontrolowaniem procesu komunikacji.
Czy wpadam w irytację, kiedy inni nie widzą spraw tak jak ja lub kiedy klient nie reaguje we właściwy, moim zdaniem, sposób?
Należy stale pamiętać, iż na każdą sprawę można patrzeć z wielu punktów widzenia i że pojęcia „dobre”, „złe”, „słuszne”, „niesłuszne” są względne i subiektywne
Czy często mam poczucie, że muszę być „wszechmocny”, że aby mówić o sukcesie, muszę sprawić, żeby klientowi „poprawiło się”?
To relacja pomiędzy pomagającym, a klientem ma ułatwić mu rozwiązywanie problemów. Pomagający powinien odczuwać satysfakcję wówczas, gdy widzi, że klient sam zmierza do przyjęcia odpowiedzialności za własne życie.
Czy jestem tak skupiony na problemach, że zawsze szukam tego, co złe, problemowe, destruktywne, pomijając to, co dobre, korzystne i konstruktywne?
Jest to powszechna trudność pomagających, ponieważ mają dużo częściej do czynienia z uczuciami negatywnymi niż pozytywnymi. Warto reagować na pozytywne treści afektywne i poznawcze, aby zyskać zrównoważona perspektywę i wzmacniać stany pożądane.
Zmienne związane z klientem
Określone podejście terapeutyczne wymaga określonych cech klienta np. podejście skoncentrowane na kliencie oraz psychoanalityczne wymagają od niego wysokich zdolności werbalnych i intelektualnych, podczas gdy podejście behawioralne można stosować u osób o mniejszych umiejętnościach w tym zakresie.
Konieczny jest pewien poziom motywacji klienta i jego współpraca w procesie pomagania.
Klient wnosi w proces terapeutyczny różnorodne cechy np. : własny rodzaj ekspresji emocjonalnej, komunikację werbalną i niewerbalną, postawy wobec rodziny, przyjaciół i pracy, postawy wobec przestrzeni, czasu i tempa życia, nastawienie do poszukiwania pomocy, stosunek do kwestii kontroli, odpowiedzialności, podejmowania decyzji, ról seksualnych, funkcji rodziców, własnej tożsamości
Umiejętności komunikacyjne
Przykładowe pytania:
Psychoanalityk pracuje głównie poprzez:
interpretacje, klaryfikacje, konfrontacje
deprywacje, konfrontacje, sublimacje
interpretacje, przeniesienie, desensytyzacje
konfrontacje, motywacje, klaryfikacje
Cele poradnictwa można realizować w formach:
zaszłych, noatorskich
rozwojowych, wtórnych
rozwojowych, kryzysowych
przeszłych, przyszłych
P...
wannad