Wst�p Krak�w znany jest przede wszystkim z zabytk�w wysokiej klasy, maj�cych du�e znaczenie estetyczne. Kilkusetletnia historia odci�ni�ta na murach wielu obiekt�w, stanowi doskona�y haczyk turystyczny, budzi ch�ci poznawcze i sprawia, �e nasze miasto staje si� coraz bardziej popularne. Niemal ka�demu Polakowi Krak�w kojarzy si� g��wnie z Wawelem, Smokiem b�d� obwarzankami. Miasto ma wi�c swoist� �list� atrakcji�, kt�ra zapisa�a si� w naszej �wiadomo�ci zajmuj�c pierwszorz�dne miejsce. Krak�w nie ko�czy si� jednak na Rynku, Kazimierzu, znanych muzeach i galeriach. S� takie fakty w historii miasta, kt�rych nie znajdzie si� w stylowych ko�cio�ach ani w t�ocznych ulicach centrum. Nikt nie zach�ci do ich poznania kolorowym afiszem, ani nikt na nich nie zarobi. Czy s� zatem mniej istotne? W 750-lecie lokacji miasta warto przypomnie�, �e by�o ono kiedy� jednym z najlepiej ufortyfikowanych miast w Europie. Niewiele jest takich miejsc, a te kt�re przetrwa�y, coraz mniej opieraj� si� niszcz�cej sile czasu. Bezmy�lnie dewastowane po II wojnie oraz pozostawione obecnie bez opieki konserwatorskiej, gin� bezpowrotnie. Mimo, i� powstawa�y na rozkaz zaborc�w, to jednak budowali je tak�e Polacy. S� to bez w�tpienia zabytki zwi�zane z histori� Polski, a to wystarczaj�cy pow�d aby je doceni�. Twierdza Krak�w Przez poj�cie Twierdza Krak�w, rozumie si� obecnie zesp� austriackich budowli wok� miasta, wzniesionych w celach obronnych. Postanowienie o wzniesieniu twierdzy zosta�o og�oszone 12 kwietnia 1850 roku przez Franciszka J�zefa I. G��wnym powodem decyzji, by�a sytuacja monarchii austrow�gierskiej. Coraz bardziej obawiano si� Rosji, a Krak�w po�o�ony by� w idealnym miejscu umo�liwiaj�cym obron� � niedaleko granic trzech zabor�w. Twierdza mia�a na celu ochroni� �l�sk oraz Bram� Morawsk� - g��wne drogi prowadz�ce do cesarstwa, a w jej sk�ad wchodzi�y trzy pier�cienie fort�w oraz bastiony z ci�kimi armatami. Twierdza Krak�w sk�ada�a si� z bardzo wielu obiekt�w, pe�ni�cych funkcje militarne, magazynowe, komunikacyjne i organizacyjne. Rozpatruj�c j� pod wzgl�dem organizacji wyr�niamy 8 rejon�w obronnych. I rejon obronny - Miasto Krak�w (rdze� twierdzy) II rejon obronny - Podg�rze III rejon obronny - obszar Lasu Wolskiego od Wis�y do Rudawy IV rejon obronny - mi�dzy Rudaw� i Pr�dnikiem (Mydlniki - Zielonki) V rejon obronny - mi�dzy Pr�dnikiem a D�ubni� (Zielonki - Mistrzejowice) VI rejon obronny - mi�dzy D�ubni� a Wis�� (Mistrzejowice - Wis�a) VII rejon obronny - mi�dzy Wis�� a Wilg� VIII rejon obronny - mi�dzy Wilg� a Wis�� tutaj mapka fortyfikacja.jpg z chomika (mocno obrobiona, r�ni si� od orygina�u) Historia Twierdzy Przygotowania do budowy twierdzy rozpocz�y si� jeszcze przed oficjalnym og�oszeniem decyzji o jej powstaniu. W 1849 roku ruszy�y wst�pne prace przy Wawelu i Kopcu Krakusa. Autorem plan�w Twierdzy by� hrabia August Laboga. Od 1850 roku rozpocz�to prac� nad rdzeniem twierdzy. Wawel sta� si� obwarowanym punktem centralnym (cytadela twierdzy), wok� kt�rego wzniesiono pier�cie� fort�w po��czonych ze sob� sza�cami i okopami. G��wnymi fortyfikacjami by� Kopiec Ko�ciuszki i Krakusa oraz Luneta Warszawska i Grzeg�rzecka. Wojna Krymska spowodowa�a przyspieszenie prac. Wok� miasta zosta� usypany pot�ny wa� ziemi o wysoko�ci 3 m oraz powsta�y nowe, wieloboczne forty oraz ceglane bastiony. W roku 1856 roku uko�czono I etap budowy, a Krak�w og�oszono twierdz�. W 1859 roku wydano zakaz zabudowy w pobli�u zewn�trznego pasa twierdzy oraz zmuszono w�a�cicieli istniej�cych dom�w do podpisania �rewers�w demolacyjnych�. (Zgody do rozbi�rki w razie zagro�enia okolicy) W roku 1872 na wzg�rzach oddalonych od Krakowa zacz�to budow� trzeciego pier�cienia obrony wg projektu gen. Daniela Salis � Soglio. W sk�ad pier�cienia wchodzi�y forty artyleryjskie (w du�ej cz�ci ukryte pod ziemi� i odwr�cone od kierunku ostrza�u wroga) Wad� fort�w artyleryjskich by� fakt, i� brakowa�o w nich miejsca dla piechoty uzbrojonej w karabiny. Z tego powodu realizowano projekty dwuwa�owego fortu (fort 52 �Borek�). W latach 1892 � 95 powstaj� dwa forty pancerne: 47a W�grzce i 49a D�ubnia autorstwa Ernesta von Leithnerow oraz mi�dzypolowe forty pancerne np. fort 48a Mistrzejowice. W 1902 roku powstawa�y baterie pozycyjne (zgrupowania �rodk�w walki), fortyfikacje polowe i mi�dzypolowe oraz schrony amunicyjne i ��czno�ciowe. Kolejnym krokiem by�a likwidacja rdzenia oraz rozbudowa struktury koszarowej i logistycznej dw�ch pozosta�ych pier�cieni. P�niej wyodr�bniono osiem rejon�w obronnych. W 1913 roku powstaj� nowe koszary, lotnisko w Rakowicach oraz gara�e samochodowe przy ul. Zwierzynieckiej. 6 grudnia 1914 roku rosyjski genera� wraz ze swoj� armi� stan�� na wzg�rzu mi�dzy Bie�anowem a Wieliczk�. Rosjanie zostali zaatakowani prze forty Borek, Rajsko, Kosocice i forty spod kopca Ko�ciuszki, co pozwoli�o Austriakom rozwin�� atak w okolicach Mszany, a tak�e w maju 1915 wygra� krwaw� bitw� pod Gorlicami. 31 pa�dziernika 1918 roku z powodu ci�kiej sytuacji Austrii, spiskowcy dowodzeni przez Antoniego Stawarza zaj�li podg�rskie koszary. Pozwoli�o to opanowa� niemal ca�y �odradzaj�cy si� Krak�w. Koszary nie uchroni�y jednak austrow�gierskiej za�ogi przed kl�sk�. Twierdz� Krak�w przej�o organizuj�cego si� Wojsko Polskie. I rejon obronny Charakterystyczn� form� obron� �cis�ego centrum by�y bez w�tpienia mury otaczaj�ce Wawel � cytadel� twierdzy. Zamek mia� pe�ni� swe funkcje obronne, gdyby wr�g pokona� zewn�trzn� lini� obrony. Powsta�y dodatkowe bramy umo�liwiaj�ce transport dzia�. Drogi prowadz�ce do twierdzy by�y �agodnie nachylone, co zniekszta�ci�o wzg�rze wawelskie. Na terenie Wawelu wzniesiono tak�e dwa wojskowe szpitale, a w miejscu zburzonych ko�cio��w (�w. Micha�a i �w. Jerzego) zorganizowano plac �wicze� dla wojska. W wyniku tych dzia�a� renesansowy charakter zamku zosta� zniekszta�cony ukazuj�c militarne funkcje. Ogromnym przedsi�wzi�ciem by�y cytadelowe forty otaczaj�ce kopiec Ko�ciuszki Przystosowane by�y one do samodzielnej obrony i stanowi�y przyk�ad pot�nej architektury fortowej. Do dzi� mo�emy ogl�da� zachowany niemal w ca�o�ci fort Ko�ciuszko. W sk�ad pier�cienia obronnego wchodzi�y liczne bastiony o ��cznej d�ugo�ci 21 km. Bastiony to elementy fortyfikacji zwi�zane z ci�giem umocnie� lub mur�w, budowane na planie pi�cioboku. Dominowa�y bastiony ziemne, przystosowane do obrony przyleg�ych cz�ci mur�w. Na ich czele by�y Luneta Warszawska (doskonale zachowana) i Grzeg�rzecka, kt�ra nie przetrwa�a do naszych czas�w. Watro r�wnie� wspomnie� o Forcie Lubicz, bezmy�lnie rozebranym na pocz�tku lat pi��dziesi�tych XX wieku. Na jego pozosta�o�ci natrafiono przypadkiem, podczas g�o�nego remontu ronda Mogilskiego. Ciekawostk� jest fakt, �e na terenie, na kt�rym teraz znajduje si� �szkieletor�, by�y kiedy� barakowe koszary. Wiele kamienic pe�ni�o funkcje organizacyjne: np. dow�dztwo przy ulicy Grodzkiej i Lubicz. Wa�nym budynkiem by� r�wnie� szpital przy ulicy Wroc�awskiej, dzia�aj�cy do dzi�. II rejon obronny Dla II rejonu obronnego najbardziej charakterystycznymi fortami by� fort �Krakus� i wie�a artyleryjska �Benedykt�. Fort Krakus nie zachowa� si� niestety do dzi�; pozosta�y jedynie liczne fundamenty, kszta�tuj�ce obecn� form� terenu wok� kopca. Kopieckrakus.jpg (moja fotka) Nazwa fortu �Benedykt� pochodzi od pobliskiego ko�ci�ka �w. Benedykta. Podczas swej d�ugiej historii fort wielokrotnie przebudowywano. Do jego g��wnych zada� nale�a�a obrona przedpola mi�dzy Podg�rzem a Krakowem. Interesuj�cym zabytkiem architektury obronnej s� r�wnie� forty znajduj�ce si� w obr�bie Ska�ek Twardowskiego (szaniec FS-29 Zakrz�wek). Zachowane s� w bardzo dobrym stanie i stanowi� modelowy przyk�ad �wczesnego dzie�a obronnego. Du�e wra�enie wywieraj� wej�cia kute w blokach skalnych, kt�re warto zobaczy� b�d�c na Ska�kach Twardowskiego. Zdj�cie: skalki1.jpg Zdj�cie: skalki2.jpg (moje zdj�cia, pe�ne prawa) III rejon Obronny III rejon obronny obejmowa� zachodnie obrze�e Lasu Wolskiego. Mi�dzypolowym fortem obrony bliskiej jest doskonale zachowany (dzi�ki gospodarzom) fort �Olszanica�. Fort przeznaczony by� g��wnie dla piechoty, a nie zadrzewiony teren umo�liwia� dok�adn� obserwacj� terenu. W pobli�u fortu mie�ci� si� r�wnie� schron amunicyjny, kt�ry nie zachowa� si� do dzi�. Fort �Bielany� zosta� wybudowany jako ostatni (nie mia� przydzielonego numeru), tote� charakteryzuje si� nieco inn� budow�. Jest to przyk�ad fortu rozproszonego o nieregularnym zarysie, dopasowanym do ukszta�towania terenu. Fort dost�pny jest do zwiedzania w ramach okalaj�cego miasto szlaku Twierdzy Krak�w. IV rejon obronny Rejon ten obejmowa� teren mi�dzy Zielonkami i Mydlnikami, a do g��wnych fort�w nale�a�y fort pancerny 44 �Tonie� i artyleryjski 43 �Pasternik�. Opancerzony fort �Tonie� powsta� w wyniku przebudowy jednowatowego fortu artyleryjskiego. Posiada� mo�liwo�� zar�wno dalekiej jak i bliskiej obrony oraz jako jedyny by� wyposa�ony w chowane wie�e pancerne. Fort �Pasternik� to jeden z wcze�niejszych fort�w artyleryjskich, powsta�y w miejscu ziemno-drewnianych sza�c�w. Charakteryzuje go nietypowy dla Twierdzy Krak�w zarys p�ksi�yca sze�ciobocznego. Do pomocniczych objekt�w rejonu IV nale�a�y: fort pomocniczy piechoty 41a �Mydlniki�, fort pancerny pomocniczy 43a �Podchru�cie� oraz schrony amunicyjne. V rejon obronny W rejonie mi�dzy Zielonkami a Wis�� mo�emy wyr�ni� nast�puj�ce g��wne forty artyleryjskie: fort 45 �Zielonki�, 47 ��ysa G�ra� i 48 �Batowice�. Ponadto znajduj� si� r�wnie� os�aniaj�ce je forty pancerne: 45a �Bibice�, 47a �W�grzce� i 48a �Mistrzejowice�. Ma�y, mi�dzypolowy fort pancerny na przyk�adzie fortu 48a �Mistrzejowice� Piastow.jpg VI rejon obronny Fort 49 �Krzes�awice� powsta� jak pierwszy w odcinku tzw. III pier�cienia umocnie�. Funkcj� bojow� fortu ci�gn�cego si� od doliny Wis�y po dolin� D�ubni, by�a obrona traktu sandomiers...
julis