w Płocku
Kwalifikacyjne Studia Podyplomowe
w zakresie pedagogiki korekcyjno- kompensacyjnej
z logopedią oświatową
mgr Jolanta Ewa Chałajda- Syrocka
nr albumu 4149/P/2002
w celu ukończenia
kwalifikacyjnych studiów
kompensacyjnej
Praca ta jest poświęcona terapii zaburzonej głoski sz [ š ].
Jest ona jedną z najczęściej wadliwie wymawianych głosek u dzieci w wieku szkolnym.
Niepoprawna wymowa głoski sz [ š ] nazywa się seplenieniem ( sigmatismus). Terapia zaburzonej głoski obejmuje wiele ćwiczeń.
Są wśród nich:
- ćwiczenia oddechowe
- ćwiczenia fonacyjne
- ćwiczenia słuchu fonematycznego
- ćwiczenia usprawniające ruchome narządy artykulacyjne
- ćwiczenia prawidłowo brzmiącej głoski i jej utrwalenie
ROZDZIAŁ 1
ĆWICZENIA ODDECHOWE
Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy, a przede wszystkim silnego i dobrze postawionego głosu. 1)
Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej, a także zapobieganie takim zjawiskom, jak arytmia oddechowa, mówienie na wdechu, kolizja między rytmem oddychania
a strukturą wypowiedzi. 2)
Forma ćwiczeń oddechowych prowadzonych z małymi dziećmi powinna być dostosowana do możliwości fizycznych dziecka, a więc powinna to być forma zabawy.
Ćwiczenia oddechowe przeprowadzamy w trzech etapach:
I etap- to ćwiczenia mobilizujące aparat oddechowy:
wąchanie papierowych kwiatków, dmuchanie na wiatraczek, wprawianie w ruch lekkich przedmiotów ( np.: bibułek, papierków ) za pomocą dmuchania na gładkiej i na chropowatej powierzchni, puszczanie baniek mydlanych, poruszanie wydmuchiwanym przez słomkę powietrzem piłeczek po stole, przenoszenie za pomocą słomki skrawków papieru z miejsca na miejsce, zdmuchiwanie świecy z coraz większej odległości, „ chłodzenie gorącej zupy”- dmuchanie długim strumieniem powietrza, „ zdmuchiwanie mlecza”- długo, aż spadnie ostatnie nasionko, „ odtajanie zamarzniętej szyby”, „ chuchanie na zamarznięte ręce”, wymawianie na wydechu samogłosek- początkowo pojedynczo, potem po 2-3 (ao, eo, aoe). 3)
II etap – ćwiczeń oddechowych to ćwiczenia dotyczące konkretnej głoski .
W czasie przebiegu terapii zaburzonej głoski sz [s] wśród ćwiczeń oddechowych mogą z pewnością znaleźć się ćwiczenia mające za celu naśladowanie naturalnych odgłosów otoczenia. Mogą to być zabawy naśladujące: szum fal morskich, wiatru, lasu, szelest liści pod stopami w czasie jesiennego spaceru, szelest gazety, odgłos wycieranych butów o wycieraczkę, jazdę pociągiem, oddawanie nadmiaru pary przez lokomotywę, szeptanie do ucha itp.
Wszystkie te ćwiczenia wykonywane są na głosce szsz.
Innymi ćwiczeniami oddechowymi w czasie terapii głoski sz może być:
- wykonywanie trzech wydechów, wymawiając sz równomiernie z jednakową głośnością
- wykonanie trzech wydechów starając się wymawiać sz jak najciszej
- wykonywanie trzech wydechów, dmuchając na skrawek papieru ( odchylenie papieru powinno być przez cały czas jednakowe)
- wykonywanie wydechu, wymawiając sz raz ciszej, raz głośniej
( Powyższe zadania mają wyćwiczyć równomierność siły wydechu)
- gwizdanie na jednym tonie ( tylko wydech)
- długie wybrzmiewanie głoski sz ( na jednym wydechu
- powtarzanie zdań na jednym wydechu: zdania krótki, potem coraz dłuższe
( np: Szymon ma szarą koszulę)
- ćwiczenia oddechowe można łączyć z ruchami rąk, nóg i tułowia. W ten sposób oddychanie pogłębia się, zwiększa się pojemność płuc i różne ich partie kolejno biorą udział w czynności oddychania ( np. dzieci naśladujące szum drzew na wietrze poruszają rękoma uniesionymi w górę i w tym czasie wymawiają wydłużoną głoskę „sz” ). Dobrym ćwiczeniem na wyregulowanie oddechu jest recytowanie wierszy oraz śpiew.
„ Lato” ( słowa i muzyka J. Nowak)
1. Szumi, szumi woda,
szumi, szumi las
szumią , szumią pola,
lato wita nas...
2. Szumi, szumi woda,
szumią, szumią pola,
wiatr ochładza nas.
III etap ćwiczeń oddechowych- to ćwiczenia brzuszno- przeponowe.
Oddychania brzuszno- przeponowego najłatwiej nauczyć się w pozycji leżącej. Ruchy brzucha i klatki piersiowej można kontrolować ręką. Przepona przesuwając się przy wdechu do dołu wywiera nacisk na brzuch, który się uwypukla, przy wydechu przepona wraca do swego położenia poprzedniego, tzn. unosi się, a brzuch lekko opada. 4)
Starszym dzieciom można wytłumaczyć działanie przepony i fizjologię oddychania, młodszym można zaproponować zabawę w „ huśtanie misia”. Dziecku, leżącemu na materacu, kładziemy na brzuchu jego ulubioną maskotkę
i polecamy, aby oddychała tak, aby jego maskotka poruszała się w gorę i w dół. ( Aby zapobiec spadaniu zabawki, możemy ją położyć na lekkiej książce w twardej oprawie).
Dla rozruszania przepony L. Łukaszewski proponuje: śmiech- wesoły, beztroski, gwałtowny, cichy, lekki, tłumiony i naśladowanie śmiechu różnych ludzi:
- Staruszki: he, he, he
- kobiety- jasny: ha, ha, ha
- mężczyzny – tubalny, rubaszny: ho, ho, ho
- dziewczynki- piskliwy, chichotliwy: hi, hi, hi
- chłopca- wesoły, hałaśliwy: ha, ha, ha 5)
Po wykonaniu ćwiczeń oddechowych przechodzimy do ćwiczeń fonacyjnych. Nie powinny one trwać długo, aby nie powodowały zmęczenia mięśni krtani. Wskazane są parominutowe przerwy.
Celem ćwiczeń fonacyjnych ( głosowych) jest przede wszystkim:
- ustalenie wysokości głosu, właściwej dla danej osoby
- wyrobienie umiejętności modulowania siły głosu.
Ćwiczącemu poleca się czytanie fragmentu tekstu z różną wysokością głosu
i wysokość, z jaką mówi najłatwiej, najswobodniej i z najmniejszym wysiłkiem, jest wysokością właściwą dla niego. 6)
Jeżeli zaś chodzi o siłę głosu to za pomocą niej realizujemy akcent wyrazowy
i logiczny. Wyrazy, które chcemy wyróżnić wypowiadamy w zależności od treści tekstu z większą lub mniejszą siłą.
Stopnie siły głosu mogą być różne; szept, półgłos, głos pełny, krzyk.
Siła głosu zależy od prawidłowego oddychania oraz od prawidłowej fonacji.
W celu zniesienia napięcia mięśni krtani i gardła dobrze jest zacząć ćwiczenia od cichego mruczenia ( ciche mruczenie przez nos, jakby przedłużona wymowa spółgłoski m m m ). Następnie przejść do kolejnych ćwiczeń.
1. wymachiwać jak najdłużej samogłoskę a , nie zmieniając natężenia głosu. Ćwiczenie powtórzyć 3 razy. Młodszym dzieciom można zaproponować zabawę „ usypianie lalki, misia”.
2. W ten sposób przećwiczyć pozostałe samogłoski ustne : o, e, u, i, y. Dla dzieci młodszych można zastosować zabawy:
- „ okazywanie zdziwienia”- poprzez wymowę głoski o
- „ płacząca lalka”- poprzez wymowę głoski e
- „ lecący samolot”- poprzez wymowę głoski u itp.
3. Na jednym wydechu, z tą samą siłą, wymawiać trzy samogłoski: aou, eiy,
następnie cztery, potem pięć i w końcu wszystkie: a o e u i y.
4. Wymówić krótkie zdanie szeptem, półgłosem, głosem pełnym i krzycząc.
( np. Szymon ma szarą koszulę ).
5. Wymawiać szeptem zdanie o szyby deszcz dzwoni zwiększając stopniowo siłę szeptu.
6. Fragment tekstu czytać półgłosem, a następnie głosem pełnym ( dzieci starsze).
7. We fragmencie tekstu podkreślić najważniejsze wyrazy i odczytać tekst, wyróżniając siłą głosu wyrazy podkreślone ( również ćwiczenie dla dzieci starszych). 7)
Słuch fonematyczny to zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy ( u siebie i u innych). 8)
Dziecko musi wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach- sylaby, w sylabach- głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie. Musi też odróżnić poszczególne głoski. Ma to bowiem znaczenie nie tylko dla formy, ale też treści wypowiedzi. ( np. mylenie wyrazów: kasa- kasza- Kasia).
Przykłady ćwiczeń słuchu fonematycznego:
1. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu.
Ile wyrazów, tyle ustawiamy klocków, tyle razy klaszczemy, rysujemy
kółeczka.
2. Wydzielanie sylab w wyrazach.
Wystukiwanie sylab w wyrazach, wyklaskiwanie, rozpoznawanie wyrazów
po ilości wyklaskiwanych lub ułożonych przy pomocy klocków sylab.
Zabawa w kończenie słów. Nauczyciel podaje pierwszą sylabę np. sza-,
dziecko dopowiada brakującą cześć wyrazu.
3. Wyróżnianie głosek w nagłosie wyrazu. Zaczynamy od wyodrębniania samogłosek, dopiero później przechodzimy do wyróżniania spółgłosek..
a) Logopeda wymawia wyrazy: szafa, szkoła, szosa, sznurek i pyta dziecko: Jaką głoskę słychać na początku tych wyrazów? Następnie poleca dziecku, aby wśród obrazków wyszukało, te które również zaczynają się na „ sz”
spodnie
szelki
sanki
szynka
szuflada
szalik
b) Zabawa grupowa: „ Jedzie pociąg naładowany na literę...” podajemy głoskę
( np. „ sz”), na którą powinny się zaczynać wyrazy, rzucamy po kolei piłkę
do dzieci. W momencie chwytania jej dziecko podaje wyraz na daną głoskę
( np. szafa).
c) ...
palmisia