Teajtet.pdf

PLATON

TEAJTET

Przełożył oraz wstępami

i objaśnieniami opatrzył:

WŁADYSŁAW WITWICKI

Kęty 2002

Wyttawnictwu ANTYK

WSTĘP TŁUMACZA

Dialog pt. Teajtet zalicza się do średniego okresu twórczości Platona.

Kiedy mógł powstać, tego się można z pewnym prawdopodobieństwem

domyślać z pewnych szczegółów jego rozdziału pierwszego. W tym

rozdziale, w rozmowie wstępnej, mówi się o bitwie pod Koryntem,

gdzie Teajtet odniósł ciężkie rany. Jest tam również wzmianka o tym,

że rozmowa główna miała się odbyć w czasach, gdy Teajtet był jeszcze

bardzo młody. Można więc przypuszczać, że chodzi o bitwę pod

Koryntem z roku 368 przed Chr., w której Ateńczycy pod wodzą

Chabriasa ponieśli klęskę, walcząc z Tebami. W takim razie musiałby

nasz dialog powstać więcej niż w trzydzieści lat po śmierci Sokratesa.

Przynajmniej jego rozdział pierwszy.

Platon szuka w tej pracy odpowiedzi na pytanie, czym właściwie

jest wiedza. Pytanie bardzo żywe w owych czasach. Wiadomo, że

sofiści nie uznawali wiedzy jednej — prawdziwej, a więc i obowiązują-

cej dla wszystkich. Protagoras uczył, że każdy ma swoją prawdę, to

znaczy: swoje osobiste mniemanie na równych prawach z mniema-

niami innych ludzi. Mniemania różnych osób mogą być sprzeczne

z sobą nawzajem i różnią się nie tym, że jedne są prawdziwe a inne

fałszywe, albo jedne bliższe prawdy a inne dalsze, tylko tym, że jedne

zwyciężają, a inne upadają w walce. Wielu publicystów podpisze i dziś

to samo stanowisko.

Gorgiasz uczył, że poznanie rzeczywistości, a więc osiągnięcie praw-

dy, jest w ogóle niemożliwe. Szerzył się wśród publiczności czytającej

i dyskutującej sceptycyzm, czyli wątpienie w to, żeby w ogóle można

było osiągnąć wiedzę, czyli pewien zbiór twierdzeń prawdziwych w ja-

kiejkolwiek dziedzinie. Szerzył się subiektywizm, czyli to przekonanie,

że prawdy obowiązującej wszystkich ludzi nie ma w ogóle, a każdy

ma „prawdę" swoją własną, na własny użytek. W rzeczywistości

wszystko jest płynne —- mówił niegdyś Heraklit — podobnie jest i w

poznawaniu ludzkim. Tak sądzono. I dziś myśli tak wielu literatów

i polityków.

Platon

Platoński Teajtet zwalcza te stanowiska. Dwie trzecie dialogu to

polemika z Protagorasem i uczniami Heraklita. Dopiero część ostat-

nia zmierza do sformułowania stanowiska pozytywnego, które Pla-

ton sam wyznaje.

Pierwszy rozdział zawiera rozmowę wstępną między Euklidesem

i Terpsionem, obywatelami Megary, niegdyś bliskimi znajomymi So-

kratesa. Euklides był mistrzem znanej z historii filozofii szkoły megarej-

skiej. Spotykają się, być może, na ulicy w Megarze i wstępują do domu

Euklidesa, aby tam posłuchać dialogu, który Euklides miał od dawna

gotowy w swoim rękopisie. Dialog miał sobie spisać Euklides na pod-

stawie świeżych wspomnień i miał go samemu Sokratesowi przedkła-

dać do korekty. Jeżeli kiedy mógł być czas na te korekty, to chyba tylko

w ostatnich dniach życia Sokratesa, bo ostatni rozdział rozmowy głów-

nej świadczy, że się ta rozmowa miała odbyć już w wilię znanego dialogu

z Eutyfronem w Portyku Króla.

Wszystko to razem wygląda dość nieprawdopodobnie. Odkryty

z początkiem XX wieku papirus zawiera starożytny komentarz do

Teajteta,* jest w tym komentarzu podana informacja, że istniał inny jesz-

cze wstęp do naszego dialogu. Scena zawarta w tym wstępie miała się

zaczynać od razu w domu Euklidesa. Być może więc, Platon sam zmienił

z czasem pierwszy rozdział dialogu, przeniósł akcję na ulicę w Mega-

rze i zamieścił w nim słowa pochlebne dla Teajteta dojrzałego, a nie

tylko młodzieńca, który się swojego czasu tak bardzo podobał Sokra-

tesowi.

* Anonymer Kommentar zu Platons Theatet, bearbeitet von H. Dieh, W. Schubart,

]. L. Heiberg; Berliner Klassikertexte II. 1905.

TEAJTET

OSOBY DIALOGU:

EUKLIDES

TERPSION

SOKRATES

TEODOROS

TEAJTET

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: