etapy rozwoju przedszkolaka.doc

TRZYLATEK

W pracy z dziećmi trzyletnimi należy przede wszystkim liczyć się z dużą wrażliwością ich układu nerwowego. Dzieci trzyletnie łatwo ulegają zmęczeniu, lecz szybko regenerują swe siły. Na krótko tylko potrafią skupić uwagę na jednym przedmiocie. Dlatego też krótkotrwały wysiłek należy przeplatać częstym odpoczyn­kiem, umożliwiającym zmianę pozycji i zaspokajającym potrzebę ruchu. Ważne zadanie stanowi przystosowanie dzieci do nowego środowiska. Są one jeszcze tak egocentryczne, że utrudnia im to orientację w otoczeniu. Brak umiejętności samoobsługowych powoduje uzależnienie od pomocy dorosłych. Małe dzieci łatwo tracą poczucie bezpieczeństwa, które jest niezbęd­nym warunkiem równowagi psychicznej, powinno się je więc czujnie obserwować, aby wiedzieć, kiedy potrzebna jest ingerencja - kogo trzeba ośmielić, kogo pocieszyć lub zachęcić do zabawy. Kontakty okolicznościowe nauczycielki z dziećmi występują podczas całego dnia przedszkolnego, obfitującego nieraz w nieprzewidziane sytua­cje, na które trzeba umieć właściwie reagować. Gotowość do dzielenia z dziećmi ich przeżyć, poznawanie dziecięcych zainteresowań, przychodze­nie z pomocą w razie potrzeby, sprawiedliwe rozstrzyganie sporów - wszystko to wychowuje dziecko, zbliża je do wychowawcy, wzmacnia poczucie bezpieczeństwa. Pozostawiając dziecku możliwie dużo swobody, trzeba ją jednak ograniczać wymaganiami racjonalnego trybu życia i koniecznością prze­strzegania norm współżycia społecznego. Atmosferę spokoju warunkuje ład i porządek w przedszkolu, do czego niezbędne jest pewne zdyscyp­linowanie dzieci, zgodne z ich możliwościami rozwojowymi. Aby to osiągnąć, konieczne jest ustalenie najważniejszych zasad i zwyczajów obowiązujących w zabawie, we wzajemnym współżyciu, jak również krótkie objaśnienia połączone z pokazami. Pracę nauczycielki ułatwia naturalna skłonność małego dziecka do naśladownictwa, podatność na sugestię słowa; trzylatek chętnie pod­porządkowuje się wychowawcy stawiającemu wymagania w sposób łagod­ny, choć stanowczy, bez zdenerwowania, które udzielałoby się dziecku i wyzwalało chęć przekory. Kontakty małych dzieci z otoczeniem utrudnia ich mało jeszcze komunikatywna i przeważnie sytuacyjna mowa. Myślenie wchodzi dopiero w fazę konkretno-wyobrażeniową. Dzieci trzyletnie interesują się wzajemną przynależnością różnych przedmiotów, które odkrywają już we wcześniejszym okresie swego życia (np. dziecko łączy filiżankę ze spodkiem, lokomotywę z wagonem). Ułatwia to wdrażanie do utrzymywania porządku (np. lalki mieszkają w pokoiku lalek, a każdy wiesza swoje ubranie na swoim znaczku). Małe dzieci chętnie bawią się samotnie lub we dwójkę. Nie potrafią jeszcze bawić się razem, chociaż na ogół chętnie przebywają obok siebie. Próby współdziałania w zabawie mają charakter czysto zewnętrzny (np. sypanie piasku do tego samego wiaderka, zbiorowa zabawa w na­śladowanie jadących samochodów).

CZTEROLATEK

Dziecko czteroletnie - w porównaniu z trzyletnim - lepiej orientuje się w otoczeniu. Postępy w rozwoju motorycznym czynią je bardziej sprawnym, można więc wymagać od niego większej samodzielności przy obsługiwaniu się, jak również przy spełnianiu różnych poleceń. Mimo znacznie większej wytrzymałości i umiejętności skupienia uwagi cztero­latek - podobnie jak trzylatek - zdolny jest tylko do krótkotrwałego wysiłku. Dzieci w tym wieku, mając zwiększoną potrzebę ruchu i działania, dążą coraz aktywniej do poznawania otoczenia. Ich zainteresowania nadal dotyczą przede wszystkim świata rzeczy i zjawisk z najbliższego otoczenia, niemniej krąg ich rozszerza się. Dziecko coraz częściej zadaje pytania, mówi o swoich spostrzeżeniach i przeżyciach, zasób jego słów wzbogaca się. Trudności w nawiązywaniu słownego porozumienia z dzieckiem czteroletnim znacznie się zmniejszają. Łatwiej nawiązuje ono społeczne kontakty z dorosłymi i rówieśnikami, sygnalizuje swoje życzenia, od­czuwane zadowolenie czy przykrość. W pracy wychowawczej kontakty okolicznościowe odgrywają również ważną rolę jak w grupie trzylatków. Treść tych kontaktów coraz częściej i wiąże się jednak z zainteresowaniami poznawczymi. Dzieci chętnie skupiają się przy nauczycielce, a jeśli i ona chętnie z nimi rozmawia - darzą zaufaniem, dzielą się swymi kłopotami, zasypują pytaniami. Dla czterolatka naśladowanie starszych jest nadal jedną z głównych dróg uczenia. Dzięki nawiązaniu uczuciowej więzi z wychowawcą dziecko jeszcze aktywniej pod jego kierunkiem przyswaja sobie normy współżycia, obserwuje otoczenie poszerza wiadomości, lepiej wykorzystuje zdobywane umiejętności, żywiej reaguje na piękno przyrody, opowiadania, ilustracje. Wśród form pracy z czterolatkiem ważne miejsce zajmuje nad organizowanie ich czynności związanych z racjonalnym trybem życia, przy czym wymagania programowe dla tej grupy znacznie się zwiększają Należy również liczyć się z tym, że zaszczepione w poprzednim roku przyzwyczajenia w zakresie samoobsługi, o ile nie będą nadal systematycznie przestrzegane i utrwalane - łatwo wygasają, a umiejętności zanikają. Zabawę czterolatków cechuje znacznie silniejsza niż u trzylatków' tendencja do szukania towarzystwa, jakkolwiek nadal obserwujemy potrzebę zabawy indywidualnej. Sprzyjające do zespołowej zabawy warunki osiąga się realizując hasła programowe wychowania społeczno-moralnego, przy czym regulowanie dostępu dzieci do zabawek i do ich uczestnictwa w zabawie oraz zapewnienie każdemu z nich odpowiedni pozycji w grupie rówieśników - nabiera coraz większego znaczenia. W dążeniu do wspólnej zabawy dzieci wymagają pomocy i pośrednictwa ze strony nauczycielki. Trudno im bowiem jeszcze informować się wzajemnie o swych zamiarach i pragnieniach. Nie są też zdolne do samodzielnego organizowania zabawy, polegającej na współdziałaniu, mimo że taka właśnie zabawa coraz bardziej je pociąga. Zajęcia w grupie z dziećmi czteroletnimi organizuje się już systematycznie. Dzieci słabiej przystosowane do życia w zespole wymagają indywidualnego potraktowania.  

PIĘCIOLATEK

Rozwój dzieci pięcioletnich cechuje szybko wzrastającą aktywność ruchowa, postępujący rozwój umysłowy i motoryczny oraz zwiększającą się rola czynnika świadomości w postępowaniu. Równocześnie rozszerza się krąg zainteresowań dziecka, pogłębianych przez dokładniejsze obser­wacje, dociekanie przyczyn różnych poznawanych faktów i zjawisk. Zwiększa się też możliwość dłuższego skupienia uwagi na jednym temacie. Wynikające stąd konsekwencje dla pracy z dziećmi w tym wieku to zapewnienie odpowiednich warunków zaspokajania ich wzmożonej po­trzeby ruchu i wysiłku fizycznego oraz konieczność wyjścia naprzeciw ich zainteresowaniom poznawczym i potrzebie kontaktów społecznych. W wieku pięciu lat zachodzą duże zmiany w rozwoju społecznym dziecka, nasila się potrzeba współdziałania z rówieśnikami, przejawia się wrażliwość na opinię otoczenia, rodzi się chęć współzawodnictwa. Nak­łada to na nauczycielkę obowiązek dalszej pracy nad kształtowaniem zgodnego współżycia dzieci w grupie. Wyraźniej niż u czterolatków zarysowują się sprzeczności interesów podczas zabawy, mnożą się konflik­ty, pojawiają sympatie i antypatie, tendencje do pomijania niektórych kolegów, nadużywanie przewagi i dokuczanie. W pracy wychowawczej nad przyswajaniem dzieciom właściwych norm postępowania coraz szersze zastosowanie znajd uje metoda umów z dziećmi, regulujących ich wzajemne stosunki, ustalających ich prawa i obowiązki. Wraz z rozwojem dziecka wzrasta znaczenie obserwacji otoczenia, gromadzenia okazów, obrazków, udostępniania mu estetycznie wykona­nych przedmiotów i dzieł sztuki. Zwiększa się też rola książki, pomocy dydaktycznych, opowiadań nauczycielki, przedstawień kukiełkowych, koncertów. Wady wymowy, które jeszcze u dzieci młodszych mogły być przypisy­wane właściwościom wieku, u pięciolatków zdecydowanie wymagają interwencji stomatologa, laryngologa lub logopedy. W pracy z grupą pięciolatków wciąż jeszcze dużo miejsca zajmuje organizowanie czynności związanych z racjonalnym trybem życia. Można już od nich wymagać, aby umiały samodzielnie się obsłużyć i by sys­tematycznie wykonywały drobne prace użyteczne: pracowały w ogródku, naprawiały zabawki, sprzątały po zajęciach itp. W grupie tej wprowadza się już stałe tygodniowe dyżury (np. przy nakrywaniu do posiłków), powierza się opiekę nad rybkami w akwarium lub innymi zwierzętami hodowanymi w przedszkolu. Kontakty okolicznościowe wzbogacają się głównie w związku z ros­nącym zaciekawieniem wiedzą. Dzieci, znajdując zachętę i zrozumienie u nauczycielki, zwracają się do niej z różnymi pytaniami dotyczącymi obserwowanego otoczenia społecznego, technicznego i przyrodniczego, domagają się uzupełnienia wiadomości, wyjaśnień, potwierdzenia spo­strzeżeń, dzielą się przeżyciami, opowiadają, co się zdarzyło w domu, na podwórku, na niedzielnym spacerze. Tematem rozmów może i powinno być postępowanie dzieci, które nieraz wymaga korygowania i próby wartościowania, oceniania uczynków słusznych i niesłusznych, rozróżnianie, co dobre, a co złe. Zabawa dzieci pięcioletnich wyraża przeżycia i zainteresowania, coraz częściej wybiegające poza tematykę związaną z najbliższym otoczeniem. Dzieci bawią się w straż pożarną, w podróż okrętem, urządzają przed­stawienia. Jednak mimo postępu, jaki dokonał się w ich rozwoju, samodzielny podział ról, ułożenie planu wspólnej zabawy o bardziej złożonej treści - to dla nich nadal bardzo trudne zadanie. Wzrasta więc rola wychowawcy jako pośrednika, pomocnika i doradcy w realizowaniu ich pomysłów i zamiarów w formie zespołowej, tematycznie rozwiniętej zabawy. Pomoc przy nawiązywaniu kontaktów koleżeńskich oraz regulo­wanie sprawy zgodnego współżycia w całej grupie powinny ułatwić dzieciom wspólną zabawę, jak również stworzyć warunki do zabawy samotnej lub z wybranym partnerem. Zadaniem przedszkola jest roz­wijanie zarówno zabawy wspólnej, jak i indywidualnej. Dziecko pięciolet­nie, zbyt często bawiące się samotnie, wyraźnie stroniące od innych powinno jednak zwrócić uwagę nauczycielki, która postara się poznać przyczyny tego zachowania i zastosować właściwe środki zaradcze. Przy wyposażaniu zarówno sali, jak i ogrodu przedszkolnego należy kompletować możliwie bogaty materiał i narzędzia do budowania kon­strukcji, rozwijające techniczną inwencję pięciolatków, jak również zaba­wki i przybory pobudzające do wysiłku: noszenia, pchania, wożenia itp. Trzeba również stwarzać możliwości rzucania do celu, zabaw piłką, wspinania się, biegów itp. W zabawach konstrukcyjnych nadal klocki są materiałem podstawo­wym, ale zwiększająca się precyzja ruchów, charakterystyczna dla dziecka pięcioletniego, pozwala na wprowadzenie także bardziej skomplikowa­nych zestawów konstrukcyjnych oraz zabawek mechanicznych. Pięciolat­kom stają się coraz bardziej potrzebne różne akcesoria wzbogacające gospodarstwo, przy czym niektóre z nich dzieci mogą wykonać same, z pomocą nauczycielki. Zajęcia grupowe z pięciolatkami odbywają się systematycznie dwa razy w ciągu dnia (w budynku lub na powietrzu). Dzieci staja się coraz bardziej zdolne do wykonywania wyznaczonych im zadań, koncentrowania uwagi wokół jednego tematu, wspólnego dla ocalej grupy. Równocześnie wzrastają możliwości ich twórczej ekspresji: ruchowej, słownej, wokalnej i plastycznej.

SZEŚCIOLATEK

W społeczno-moralnym rozwoju sześciolatka, w stosunku do młod­szych roczników, występują bardzo wyraźne zmiany. Znaczną rolę od­grywa tu czynnik świadomości, duża samodzielność dzieci, rozwój samo­oceny, samokontroli i dążeń perfekcjonistycznych. Prace użyteczne i dyżury pełnione przez dzieci sześcioletnie nabierają obiektywnej wartości, są istotnie przydatne w życiu przedszkola. Wspólnie podejmowane zadania mają dla dzieci szczególne znaczenie. Cel osiągany zespołowym wysiłkiem, efekt, do którego każde dziecko w jakiś sposób się przyczynia, jest istotnym czynnikiem w rozbudzeniu zamiłowania do pracy. Wzrastają również możliwości samodzielnego organizowania przez dzieci zabaw zespołowych - tematycznych i konstrukcyjnych oraz słownego porozumiewania się w sprawie wspólnych planów. Dzieci w tym wieku przejawiają silną tendencję do wykorzystywania w zabawie posiada­nej wiedzy o świecie. Nauczycielka może i powinna im w wielu przypad­kach pomóc przy realizacji wspólnych zamierzeń, prostować błędne wiadomości, jak również pamiętać o zapewnieniu warunków do zabaw indywidualnych. U dzieci sześcioletnich poszerza się bardzo krąg zainteresowań poznawczych, wzrasta chęć obserwacji otoczenia i zdobywania wiedzy. W pracy z najstarszą grupą duże znaczenie mają własne zainteresowania nauczycielki, jej wiadomości techniczne, historyczne, geograficzne, przyro­dnicze (poszerzone przez lekturę książek i czasopism popularnonauko­wych). Stosowane metody pracy powinny szerzej uwzględniać treści przy­swajane drogą słowną podczas oglądania ilustracji, które przemawiają do wyobraźni, pobudzają do myślenia, a także wywołują zaciekawienie życiem ludzi w różnych regionach Polski i w innych krajach, nieznaną przyrodą i wytworami techniki. Kontakty okolicznościowe nauczycielki z dziećmi bogacą się o nowe treści. Stawiane przez dzieci pytania dotyczą często różnych dziedzin i są nieraz tak zaskakujące, że trudno jest znaleźć natychmiastową odpowiedź. Dobrze jest wtedy odłożyć sprawę "na jutro", odwołując się do przyniesio­nego albumu czy atlasu lub w obecności dzieci posłużyć się encyklopedią. Czasem należy wyjaśnić dzieciom, że na takie czy inne pytania dokładnie odpowiedzieć mógłby tylko lekarz, inżynier czy inny specjalista. Dzięki temu zrozumieją one stopniowo, że wiedza jest rozległa, wymaga specjalnych studiów, a informacje można czerpać z różnych źródeł. U wielu dzieci sześcioletnich obserwuje się spontaniczne zainteresowa­nie znakami graficznymi, czynne, samodzielne wysiłki, aby je rozpoznać i odczytać - dążenie do zdobycia umiejętności bezpośredniego korzys­tania ze słowa pisanego. Podobnie coraz większe zadowolenie sprawia dzieciom rozwiązywanie prostych zadań matematycznych zawierających elementy abstrakcyjnego myślenia. W najstarszej grupie prowadzi się w ciągu dnia dwa zajęcia, w sali lub poza terenem przedszkola. W związku z wyraźnie zwiększonym zakresem treści dydaktycznych, tym bardziej istotne staje się zrównoważenie zadań umysłowych możliwością pełnego, swobodnego wyżycia się ruchowego. Przeciętnie rozwinięte dziecko sześcioletnie różni się od dziecka o rok młodszego dużo większą wytrzymałością fizyczną i bardzo znaczną, zwłaszcza u chłopców, potrzebą ruchu związanego z wysiłkiem przy pokonywaniu trudności. Zaspokojenie tej potrzeby jest jednym z warun­ków utrzymania dyscypliny w grupie.