LEKI UKŁADU WEGETATYWNEGO

FIZJOLOGIA I ANATOMIA

              Nadrzędne ośrodki układu wegetatywnego znajdują się w mózgu i w rdzeniu kręgowym. Ośrodki układu parasympatycznego obejmują jądra n. III,VII,IX,X oraz odcinek S1 -S4 rdzenia kręgowego, a układu sympatycznego Th1 (C7) - Th12 oraz L1 - L3 .

              Ośrodki te łączą się włóknami przedzwojowymi ze zwojami autonomicznymi. Na zakończeniach tych włókien uwalniana jest acetylocholina(Ach), zaś receptor komórki zwojowej jest receptorem cholinergicznym neuronalnym - receptor nikotynowy (N).

              Zwoje układu przywspółczulnego rozsiane są w organizmie, a większość zwojów współczulnych zgrupowana jest w pniu współczulnym. Neurony zwojów oddają wypustki biegnące do poszczególnych narządów. Na zakończeniach tych włókien pozazwojowych uwalniana jest w układzie przywspółczulnym acetylocholina, działająca na receptory muskarynowe, a w układzie współczulnym noradrenalina (norepinefryna), działająca na receptory adrenergiczne a i ß. Swoistymi wyjątkami są: rdzeń nadnerczy i gruczoły potowe, które mają unerwienie sympatyczne poprzez mediator Ach, która w przypadku rdzenia nadnerczy będącego zmienionym zwojem sympatycznym pobudza go poprzez receptor nikotynowy do wydzielenia do krwi adrenaliny (A) i noradrenaliny (NA).

              Niektóre narządy w normalnych warunkach, pozostają w większym stopniu pod wpływem jednego układu np. w układzie krążenia główną rolę odgrywa układ współczulny, a w przewodzie pokarmowym przywspółczulny.

NARZĄD                             UKŁAD WSPÓŁCZULNY                  UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY

                        RECEPTOR          EFEKT                         RECEPTOR         EFEKT

              Środki hamujące przewodnictwo w zwojach współczulnych są rzadko stosowane w celu obniżenia ciśnienia. Takim lekiem jest trimetafan - stosowany w przełomach nadciśnieniowych opornych na leczenie i tylko w warunkach szpitalnych. Podobnie mekamylamina - stosowana w Polsce jako lek zmniejszający napięcie mięśnia wypieracza pęcherza moczowego. Leki te mają bardzo  wiele  działań niepożądanych, ponieważ działają także na zwoje przywspółczulne - w obu układach działa bowiem ta sama substancja przekaźnikowa czyli Ach.

              Znaczna część leków działających na układ autonomiczny to związki działające na synapsy znajdujące się w narządach. Ponieważ w tych synapsach układ przywspółczulny ma inną substancję przekaźnikową niż układ współczulny leki działają tylko na jeden z tych układów. Dlatego dzielimy leki układu wegetatywnego na leki układu przywspółczulnego (filogenetycznie starszego) i leki układu współczulnego.

LEKI UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO

              Substancją przekaźnikową wydzielaną na zakończeniach pozazwojowych układu współczulnego jest noradrenalina NA.Uwalniana przez impuls nerwowy NA łączy się z postsynaptycznym receptorem adrenergicznym, a usuwana jest z synapsy głównie przez wychwyt zwrotny (część zostaje rozłożona przez enzymy - MAO i COMT).

              A jest hormonem wydzielanym przez rdzeń nadnerczy. Można ją traktować również jako substancję przekaźnikową układu współczulnego, ponieważ wyrzut A do krwi następuje w wyniku pobudzenia nadnerczy przez przedzwojowe włókna układu sympatycznego.

              A i NA należą do grupy związków zwanej aminami sympatykomimetycznymi, ponieważ pobudzają receptory układu współczulnego. Ich fizjologiczna rola jest różna. NA bierze udział w ciągłej regulacji czynności narządów, głównie napięcia ścian naczyń krwionośnych zaś działanie A uzewnętrznia się w sytuacjach wymagających od organizmu nasilonej aktywności, jak wysiłek fizyczny, stres, reakcje agresywne (patrz atlas farmakologiczny).

              Podstawowe typy receptorów adrenergicznych różniące się między sobą skutkiem pobudzenia:

*       a1 

-                                  w mięśniach gładkich naczyń krwionośnych; pobudzenie tych receptorów powoduje skurcz naczyń i wzrost ciśnienia,

-                                  w śliniankach i ich pobudzenie powoduje zmniejszenie ilości śliny, która jest gęsta i zbita;

-                                  w mięśniach gładkich macicy (skurcz macicy),

-                                  w mięśniach gładkich ściany oskrzelików (skurcz oskrzelików ® spadek objętości oddechowej i przepływu minutowego),

-                                  w mięśniach zwieraczach przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego (skurcz),

-                                  w mięśniówce gładkiej ściany tętniczki doprowadzającej nerki (skurcz® zmniejszenie ilości moczu),              

-                                  w mięśniu rozwieraczu źrenicy (rozszerzenie - mydrasis);

Siła działania leków na ten receptor układa się następująco:

NA > A> oksymetazolina = ksylometazolina > nafazolina > fenylefryna

Pominięto klasyfikacje podtypów receptora a1.

* a2 w części presynaptycznej ma większe znacznie niż w postsynaptycznej; pobudzenie części presynaptycznej hamuje uwalnianie NA do przestrzeni synaptycznej, co powoduje spadek  ciśnienia, szczególnie wtedy, gdy wyjściowe ciśnienia było podwyższone.

Receptory a2 znajdujące się w ścianie naczyń krwionośnych reagują na A krążącą we krwi. Poza tym receptory te znajdują się na powierzchni komórek tucznych (degranulacja i wydzielenie mediatorów zapalenia) i trombocytów (agregacja).

* b1 głównie w sercu; pobudzenie powoduje intensyfikację pracy serca - częstość skurczów, siła skurczów, przewodnictwo i pobudliwość serca ulegają zwiększeniu, jednakże równocześnie wzrasta zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.

Te receptory znajdują się one także w aparacie przykłębuszkowym nerki (wzrost wydzielania reniny = pobudzenie układu RAA), tkance tłuszczowej, tylny płat przysadki (stymulacja uwalniania wazopresyny)

* b2 w mięśniach gładkich tętniczek znajdujących się w mięśniach szkieletowych, wieńcowych, płucnych, trzewnych, nerkowych i naczyniach żylnych, przewodu pokarmowego (p.p.), oraz mięśniach gładkich oskrzeli i macicy. Pobudzenie tych receptorów powoduje:

-          rozkurcz naczyń krwionośnych i spadek ciśnienia rozkurczowego,

-...