Historia Filozofii: wykłady
Prof. nadzw. dr hab. Henryk Piluś
Wykład 3
03.04.2011
Trójkąt Platoński
Chrześcijaństwo - (gr. Χριστιανισμóς , łac. Christianitas) – monoteistyczna religia objawienia, założona przez Jezusa Chrystusa, uznająca w nim obiecanego w judaizmie mesjasza i zbawiciela, który ustanowił królestwo Boże poprzez swoje zmartwychwstanie. Kanon wiary chrześcijańskiej został spisany w pismach Nowego Testamentu i przekazywany jest przez Kościół.
Cnota - (łac. virtus, gr. ἀρετή – areté ) – ugruntowana, stała etyczna dyspozycja człowieka gotowego posługiwać się swoimi władzami moralnymi - rozumem, wolą i zmysłami - do postaw i konkretnych czynów zgodnych z dobrem etycznym. Cnota jest trwałą sprawnością moralną osoby, dzięki której przestrzeganie zasad moralnych staje się łatwe. Osoba jest w tym pewna - nawet wobec okoliczności niesprzyjających. Bycie kimś prawym, wiernym dobru moralnemu sprawia człowiekowi, który posiadł cnoty, wewnętrzną przyjemność. Cnota uważana jest przez różne koncepcje etyczne za jeden z najważniejszych elementów życia etycznego człowieka. Dlatego większość systemów etycznych zajmowała się badaniem natury tak czy inaczej rozumianej cnoty.
Credo (wierzę) - (łac. credo – wierzę), w skrócie Symbol Apostolski (potocznie: Skład apostolski, Wierzę w Boga) - to najwcześniejsze wyznanie wiary Kościoła rzymskiego. Pierwsze pisane świadectwo tekstu sięga początku III wieku. Późniejsza legenda przypisała autorstwo samym Apostołom. W symbolu wyrażona jest wiara w Trójcę Świętą, używa go przede wszystkim Zachód chrześcijański: Kościół rzymskokatolicki, Kościoły starokatolickie, anglikanie, liczne wyznania protestanckie. W Kościele rzymskokatolickim odczytywany jest podczas wieczornych nabożeństw, takich jak nabożeństwo czerwcowe do Serca Jezusa lub maryjne nabożeństwa majowe czy październikowe i w czasie koronki do Bożego Miłosierdzia.
Cynizm – jawnie lekceważąca i negatywna postawa wobec poglądów, wartości, autorytetów i zasad etycznych powszechnie w danej społeczności akceptowanych, przybierająca często charakter kpiarski, szyderczy, a nawet wyraźnie agresywny. W okresie antyku cynizmem określano postawę charakteryzującą się konsekwentnym brakiem potrzeb, będącą, w ramach indywidualnej samorealizacji, formą oporu wobec hipokryzji społeczeństwa. Współczesny cynizm, nie przejawiający zresztą takich dyspozycji, jest utożsamiany z postawami stanowiącymi zagrożenie dla kultury naszego gatunku.
Cywilizacja - poziom rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, który charakteryzuje się określonym poziomem kultury materialnej, stopniem opanowania środowiska naturalnego i nagromadzeniem instytucji społecznych. Stanowi ona najwyższy poziom organizacji społeczeństw, z którymi jednostki identyfikują się. W skład cywilizacji wchodzą mniejsze jednostki np.: narody, wspólnoty pierwotne czy inne zbiorowości. Za przejawy cywilizacji uznaje się:
· zorganizowane życie miejskie
· monumentalne obiekty sakralne
· pismo
· rozwinięty handel
· jakiś rodzaj organizacji zajmowanego terytorium
Definicja samej cywilizacji, czy też określenie liczby cywilizacji, które istniały, bądź istnieją obecnie, jest sporna. Wymienione poniżej są tylko propozycją:
· cywilizacja afrykańska
· cywilizacja andyjska
· cywilizacja arabska
· cywilizacja bizantyjska
· cywilizacja chińska
· cywilizacja egipska
· cywilizacja helleńska
· cywilizacja indyjska
· cywilizacja Mezopotamii
· cywilizacja rzymska
· cywilizacja środkowoamerykańska
· cywilizacja łacińska - rozprzestrzeniła się poza Europę i przekształciła w cywilizację zachodnią
Według Feliksa Konecznego cywilizacja jest to "metoda ustroju życia zbiorowego". Nie łączy on jej zatem z poziomem rozwoju, ale z zasadami określającymi całokształt współżycia społecznego i pojęciami abstrakcyjnymi, do jakich odwołuje się społeczność, uzasadniając te zasady. W obrębie tak określonych cywilizacji mogą powstawać różne kultury, będące odmianami cywilizacji. Profesor ten określa też prawa cywilizacyjne. Podobnie jak później Samuel Huntington uważa on, że naturalnym stanem między cywilizacjami jest walka, jednak jej przyczyny widzi nie tylko w różnicach religijnych, ale w innym podejściu do wszystkich dziedzin życia. Koneczny wyróżnia 22 cywilizacje historyczne; współcześnie (czyli w pierwszej połowie XX wieku, bo wtedy Koneczny pisał swoje dzieła) istnieje według niego siedem[1] z nich:
· Bramińska
· Żydowska
· Chińska
· Turańska
· Bizantyńska
· Łacińska
· Arabska
W ujęciu Samuela Huntingtona wyróżnić możemy współcześnie dziewięć[2] cywilizacji:
· cywilizacja zachodnia
· cywilizacja latynoamerykańska
· cywilizacja prawosławna lub bizantyjska
· cywilizacja islamska
· cywilizacja hinduistyczna
· cywilizacja buddyjska
· cywilizacja japońska
Różnice kulturowe między nimi, wynikające głównie z odmiennych religii, powodują ciągłe konflikty w miejscu, w którym się ze sobą stykają. Niektórzy naukowcy prowadzą także rozważania nad cywilizacjami w szerszej niż ziemska skali. Rosyjski naukowiec Mikołaj Kardaszew zaproponował podział cywilizacji według stopnia ich zaawansowania technologicznego (skala Kardaszewa).
Człowiek – jeden z podstawowych tematów refleksji filozoficznej; od samych początków filozofia dążyła do określenia natury człowieka, rozważając jego związki z przyrodą i boskością. Jego istotne cechy podkreśla się wówczas jego rozum (animal rationale), język i egzystencję w społeczeństwie. Dzisiejszy obraz człowieka jest definiowany przez tradycję filozoficzną i chrześcijańskie rozumienie człowieka jako osoby wykazującej podobieństwo do Boga. Jako samodzielna dziedzina filozofii antropologia filozoficzna w wyniku integracji wiedzy zaczerpniętej z różnych nauk (biologii, psychologii, socjologii itd.) dąży do stworzenia wszechobejmującego obrazu człowieka. Rozwinięta przede wszystkim w humanizmie idea humanitaryzmu oraz człowieka jako twórcy samego siebie, w XX wieku została rozwinięta przez filozofię egzystencji jako współczesny humanizm, zdecydowanie ateistyczny, w którym centralne miejsce zajmuje wolność człowieka.
Daimonion - z gr. daimōn (Bóg; bóstwo; demon) - w filozofii starożytnej – głos bóstwa, sumienie, ostrzegawczy głos wewnętrzny. Jego działanie sprowadzało się tylko i wyłącznie do odradzania czynienia złych rzeczy i podejmowania błędnych decyzji, nigdy natomiast nie doradzał ani nie sugerował niczego.
Dedukcja – [łac. wyprowadzanie], wnioskowanie, w którym z twierdzenia ogólnego wyprowadza się szczególne (à dowód); przeciwieństwo à indukcja, por. à redukcja). Rozumiana jest też jako metoda czysto naukowych dyscyplin deduktywnych (logiki, matematyki), która rozwija się z aksjomatów.
Deifikacja - (łac. deificatio; deus ‘bóg’, facere ‘czynić’) – ubóstwienie, przypisanie cech boskich temu co Bogiem nie jest a następnie uprawienie kultu ubóstwionej istoty lub rzeczy.
W mistycyzmie pojęcie to związane jest m.in. z przebóstwieniem.
Deizm – [łac. deus – Bóg], pogląd zaprzeczający bezpośredniej interwencji Boga w bieg wydarzeń świata; sam termin pojawił się w II połowie XVI wieku, wtedy jednak odnosił się do poglądów związanych raczej z arystotelizmem heterodoksalnym. Szerokie rozpowszechnienie termin uzyskał z końcem XVII wieku, a zwłaszcza w wieku XVIII, wówczas jednak wiązano jego znaczenie już z innymi treściami filozoficznymi. Rozróżnić można z grubsza dwa podstawowe rozumienia deizmu:
1) deizm filozoficzny – sprowadzał się w zasadzie do poglądu, że Bóg stworzywszy świat (a w poglądach bardziej radykalnych: nadawszy chaotycznemu ruchowi materii określone prawa, których działanie doprowadziło z czasem do powstania świata materialnego w jego obecnym kształcie), nie ingeruje odtąd w bieg zdarzeń, a tylko zapewnia prawom przyrody stabilne, niezmienne działanie. Ten typ deizmu, który w swych filozoficznych wnioskach prowadził do negacji wszelkich cudów, związany był zwłaszcza z rozwojem filozofii mechanicystycznej. Ważnym impulsem do jego powstania była filozofia Kartezjusza. Deizm filozoficzny nie interesował się bliżej sprawami religii i stronił od ich rozpatrywania.
2) deizm religijno-filozoficzny – wyrastał z zupełnie innych korzeni. Czerpał on wprawdzie inspiracje, zwłaszcza w późniejszej fazie swego rozwoju, częściowo także z filozofii mechanicystycznej, ale w centrum jego uwagi były zainteresowania właśnie religijne, w szczególności zgodność Objawienia chrześcijańskiego z zasadami rozumu i humanistycznie pojmowanej moralności. Ten deizm związany był genetycznie z racjonalizmem religijnym, którego głównym eksponentem w I połowie XVII wieku był rozwijający się w Polsce socynianizm. Z końcem XVII wieku i w trzech pierwszych dekadach XVIII wieku sceną główną kontrowersji teologicznych wokół deizmu stała się Anglia. W tej fazie dyskusji inspiracji dodatkowych dostarczył deistom „Traktat teologiczno – polityczny” B. Spinozy i „Słownik historyczno-krytyczny” P. Bayle’a. W deizmie religijno-filozoficznym wyróżnić można 2 nurty:
· deizm krytyczny lub demaskatorski, którego przedstawiciele całą swą energię polemiczną kierowali na krytykę Biblii, wykazując jej ewidentne – ich zdaniem – sprzeczności wewnętrzne. Najjaskrawszym przykładem takiej krytyki była działalność pisarska A. Collinsa i T. Woolstona;
· deizm konstruktywny, który akceptując w zasadzie słuszność racjonalistycznej krytyki Biblii i niekiedy tę krytykę kontynuując, starał się przede wszystkim zarysować kontury religii wolnej od tych sprzeczności. Powstałe w ten sposób różne doktryny deistyczne były rozmazane i w swych treściach nieostre. Niekiedy akceptowały one w jakiejś formie szczątkowej Objawienie chrześcijańskie (zwłaszcza otoczona była kultem postać Jezusa, odarta jednak z nimbu nadprzyrodzoności), jednakże samo pojęcie objawienia uznawane było za relikt zabobonnej przeszłości, pozytywne zaś treści doktryny deistycznej, którą sami deiści nazywali także religią naturalną, sprowadzano po prostu do wiary w bóstwo osobowe, które, wg jednych deistów, interesuje się światem ludzi, ma nad nimi pieczę i nagradza ich pośmiertnie za godziwe postępowanie, bądź (w poglądach bardziej radykalnych) pozostawia świat jego własnemu losowi.
Zawsze jednak ważną częścią doktryn deizmu filozoficzno-religijnego było przekonanie, że jądrem religii wywiedzionej z rozumu jest moralność polegająca na spełnianiu obowiązków wobec innego człowieka. Celem zaś praktykowania moralności jest dobro i szczęście człowieka i całej ludzkości, nie zaś dostarczenie satysfakcji Bogu, który, będąc istotą najdoskonalszą, satysfakcji takiej nie potrzebuje.
Demiurg - (gr. δημιουργός dēmiourgós) - rzemieślnik, robotnik, sprawca, twórca, siła twórcza. W filozofii Platona (w dialogu Timajos) określano tak budowniczego świata nadającego kształty wiecznej, bezkształtnej materii według wzorców, jakie stanowią doskonałe ...
psychologia2010.wsfiz