religia ariow.doc

Dominika Szymaszek

                                         Ariowie i ich religia

  Nazwą Ariowie określa się starożytne, indoeuropejskie plemiona Indów i Irańczyków. Określenie „Ariowie”, „aryjski” pochodzi od wyrazu arya (wysoki), występującego w językach staroindyjskim, staroperskim i awestyjskim. Posługiwali się oni językiem para indoeuropejskim lub archaiczną formą późniejszego sanskrytu i innych języków indoeuropejskich. W przekazach starogreckich  są przedstawiani jako herosi o jasnych oczach i jasnych włosach.

  Ariowie wyodrębnili się z rodziny indoeuropejskiej prawdopodobnie w połowie III tysiąclecia p. n. e. Zanim wyszli ze swoich siedzib w Europie Środkowej, która była bazą dla ich wędrówek, od północy sąsiadowali z Bałtami i Słowianami, od południa z grupą greko-ormiańską. Bezpośredni kontakt dialektów języka aryjskiego z resztą dialektów indoeuropejskich urywa się w końcu III tysiąclecia. Obserwacja trwających dłużej kontaktów dialektów aryjskich z greckimi przynosi dane istotne przy ustaleniu periodyzacji dziejów Ariów. Na podstawie obserwacji zjawisk językowych możemy stwierdzić, że związki tych grup etniczno-językowych słabną z końcem III tysiąclecia. Jest to znak, że wtedy nasiliły się ruchy migracyjne Ariów, którzy tym samym odsuwali się od Europy.

  O ile fakt migracji Ariów nie budzi wątpliwości, o tyle sporne są wszystkie teorie próbujące wytyczyć drogi ich wędrówek. Możemy jedynie stwierdzić, że podzielili się oni na dwa zasadnicze odłamy. Pierwszy to Irańczycy, których część opanowała dzisiejszy Afganistan i Iran, drugi odłam poszedł w kierunku Indii i opanował je w wyniku powolnego i długotrwałego procesu asymilowania ludności tego półwyspu.

  Po dotarciu do Azji Środkowej Ariowie na kilka wieków przerwali migrację i osiedliwszy się nad dolną Amu-darią (późniejszy Chorezm) doprowadzili do zasadniczych zmian w stosunkach etnicznych i językowych. Właśnie w Chorezmie miała znajdować się legendarna praojczyzna Ariów, Arianem Waedża. W Arianem Waedża obfitość wód umożliwiła rozwój rolnictwa i oparcie go na systemie irygacji, zaś stepowy charakter całego regionu pozwolił równocześnie na utrzymanie półkoczowniczej gospodarki pasterskiej.

  Na podstawie Awesty, świętej księgi mazdaizmu, stwierdzamy istnienie u Ariów trzech klas społecznych opartych na kategoriach wiekowych: kapłanów (athrawanowie), rycerzy (rathaeszatriowie) i wytwórców (wastrjowie). Do tej ostatniej klasy należeli rolnicy i pasterze. Niekiedy dodaje się rzemieślników (hutuchszanów) jako czwartą klasę. Klasy te wykazywały skłonność do przekształcania się w hermetyczne kasty i w istocie odpowiadało to trzem kastom indyjskim: braminom, kszatrija i waiczija.

  Informacje o organizacji społeczeństwa są, niestety, dość skąpe. Wiemy, że było ono podzielone na następujące jednostki: dom, tzw. ognisko domowe (nmana), ród wis, plemię zantu i kraj dahju. Podstawę struktury społecznej stanowił ród wis, który dzielił się na rodziny i nmana. Rodziną rządził ojciec.

  Religia Ariów znana jest głównie z „Rygwedy” oraz dzięki porównaniom z religiami innych ludów indoeuropejskich (np. Hetytów i Greków), a przede wszystkim z pierwotną religią najbardziej zbliżonych do Ariów ludów irańskich.

  W pierwotnej religii Ariów kluczowe znaczenie miał kult „Dyau”,  nieba – jednak zanikł on już w czasie pobytu Ariów w Indiach. Ich religia miała charakter politeistyczny, posiadała złożony panteon oraz mitologię, brak w nim jednak wyraźnej hierarchii, a ze względu na płynność funkcji poszczególnych bóstw częstym zjawiskiem jest tzw. henoteizm, tj. przypisywanie funkcji pozostałych bogów temu, którego sławi się w danym momencie, a szczególnie w momencie ofiary.

   Ariowie stworzyli najświętsze pismo hinduizmu, „Rygwedę”, ok. 1500 – 1200 r. p. n. e., w czasie, gdy docierali do Gangesu – nie jest jednak wykluczone, że część jej hymnów jest starsza i powstała jeszcze przed przybyciem Ariów do Indii. Najstarsze zawarte w niej teksty  to 1028 hymnów, z których większość to hymny pochwalne na cześć bóstw aryjskich.

  Wierzenia plemion aryjskich w zetknięciu z kultami lokalnymi ukształtowały w Indiach religię zwaną „wedyzmem”, którego podstawą były  Wedy. We współczesnym hinduizmie teksty wedyjskie są słabo znane i nie przywiązuje się do nich większej wagi w życiu codziennej religijności, uznaje się je jednak za objawione i za stanowiące fundament wiary.

  Jak już wspomniano wcześniej, owa religia miała rozbudowana stronę rytualną. Ceremonie były skrupulatnie pogrupowane według cyklu przemian naturalnych oraz podzielone na domowe i publiczne. Szczególnie istotna była ceremonia picia nektaru oszałamiającego (soma)– uznawanego za bóstwo, któremu poświęcono bardzo wiele hymnów wedyjskich, do dziś nie wiadomo jednak, czym był. Do rytuału przyłączano stopniowo elementy magiczne pochodzące z tradycji ludowej. Ceremoniał stopniowo stawał się coraz bardziej złożony i kosztowny, wymagał wielu kapłanów-ofiarników, z których wykształciła się później warna braminów. Ofiara pojmowana była jako odzwierciedlenie porządku kosmicznego umożliwiające człowiekowi szczęście w życiu przyszłym i nagrodę na ziemi.

  Wśród panteonu początkowo największe znaczenie miał kult Dyauspitara, nieba-ojca (tego samego pochodzenia co Dzeus i Jupiter), oraz jego małżonki Prithiwi (ziemi), w późniejszej fazie ustępujący kultowi podstawowej trójcy bogów – Agniego (ognia), Indry (boga żywiołów i piorunów) i Waruny, boga panującego we wszechświecie ładu. Wśród innych znanych bóstw można wymienić Surję – boga słońca, Ushas – jutrzenkę, Jamę – boga śmierci, Waju – boga wiatrów. Panteon indyjski miał charakter ściśle patriarchalny, co znajduje odpowiednik wśród innych pasterskich ludów praindoeuropejskich. We współczesnym hinduizmie kult wielu spośród tych bóstw zanikł, innych przetrwał, przeważnie jednak ma niewielkie znaczenie.

  Niektórzy badacze dopatrują się w wierzeniach Ariów elementów wyższej myśli religijnej i teologicznej, charakteryzującej się pierwotnym monoteizmem i ogólna refleksją kosmologiczną. Już w X hymnie Rygwedy istnieje problematyka jednego bytu. Koncepcja jedynego bóstwa rozwijała się jednak bardzo powoli i stanowiła marginalny element religii wedyjskiej.

   W okresie od zastosowania żelaza (ok. IX w. p. n. e.) horyzont geograficzny Ariów i centra indyjskiej cywilizacji przesunęły się z doliny Indusu do doliny Gangesu i Jamuny. Jest bardzo prawdopodobne, że cywilizacja indyjska kształtowała się mniej w kontakcie Ariów z pozostałościami cywilizacji doliny Indusu, a bardziej w kontakcie z kulturą ludów na południe od Pendżabu. Na terenach tych obok głównych grup Ariów, żyły także plemiona pasterskie (Jadu) i grupy leśnych ludów (Naga). Echa ich cywilizacji przetrwały w „Mahabharacie” – epos ten obok aryjskiej epiki wojenno-heroicznej obejmuje też mity ludów leśnych, czczących kobry, oraz sagi ludów pasterskich, wśród których rozwijał się kult Kriszny.

  Cywilizacja doabu, zwana też cywilizacją Gangesu lub cywilizacją Ariów obejmuje okres od XI w. p.n.e. do VII–V w. p.n.e., przy czym jej datowanie i periodyzacja są bardzo nieprecyzyjne. Wydała ona młodsze wedy, eposy indyjskie Ramajanę i Mahabjharatę oraz pismo, zwane brahmi. Sięgała od doliny Indusu po środkowy Bengal. Podstawą gospodarki było rolnictwo, zwłaszcza hodowla bydła. Istniały też miasta i pieniądz. Dzieje polityczne są natomiast prawie nieznane – trudno jednak wykluczyć, że przynajmniej część przekazów historycznych Mahabharaty odnosi się do realnych postaci i zdarzeń.
Religię cywilizacji doabu nazywa się zazwyczaj braminizmem, ze względu na dominację w niej braminów, warstwy kapłańskiej. Charakteryzuje ją porzucenie religii antropomorficznej i politeizmu, nie zaspakajających już potrzeb intelektualnych i społecznych nowej cywilizacji. Można tu wyróżnić dwa nurty ewolucji religii indyjskiej – pierwszym jest asymilacja religii doliny Indusu i wierzeń plemion zamieszkujących głębię Subkontynentu, drugim dociekania kosmologiczne, dążące do uchwycenia sensu kosmosu, z których pochodzą zasadnicze doktryny teologiczne i eschatologiczne hinduizmu, a później także filozofia indyjska. Bramini starają się poza zmiennym zmysłowym porządkiem świata (nazywanym później mają) dostrzec Brahmana, jakąś ogólną zasadę tych przemian, porównywalną do śródziemnomorskiej arché. Kolejnym etapem rozwoju religii indyjskiej był hinduizm – idee zawarte w braminizmie odzwierciedliły się w nim ściśle w nowym porządku społecznym, dostosowanym do rozwoju państwa i gospodarki.